توازن در رابطه با شرق و غرب

دكترالهه كولايي

ايران و روسيه، دو کشور همسايه و نيازمند به گسترش روابط با يکديگر هستند.

شرايط حاکم بر روابط دو کشور که بعد از فروپاشي اتحاد شوروي با تغييرات جدي مواجه شد، زمينه هاي همکاري‎هاي آنها را افزايش داد. براي روسيه همکاري با ايران همواره جنبه تاکتيکي داشته است. در واقع نگاه روسيه به ايران و نگاه ايران به روسيه از منظرهاي متفاوتي شکل گرفته است. ايران براي روسيه با توجه به نوع رابطه با غرب به ويژه آمريکا، هميشه اهرمي براي چانه زني و افزايش منافع اين کشور به شمار آمده است، در حالي که روسيه براي ايران در شرايط تشديد فشارهاي غرب، مفري براي کاهش فشارها است. موضوع آمريکا همواره در تنظيم رابطه روسيه با ايران، از اهميت ويژه اي برخوردار بوده است؛ اين روند چه پيش از انقلاب اسلامي و چه پس از آن استمرار داشته است.

فارغ از اين مسائل، دو کشور نياز به روابط حسنه و گسترده با يکديگر دارند. بازارهاي ايران و روسيه مي‎توانند بخشي از نيازهاي شان را در اين رابطه تجاري و اقتصادي به دست آورند. همچنين در شرايط فعلي که تحريم‎هاي غرب يعني اروپا و آمريکا عليه روسيه به دنبال حاد شدن مساله اوکراين شدت يافته است، رابطه اين کشور با ايران از اهميت بيشتري برخوردار شده است. اين در حالي است که در سال‎هاي گذشته و در شرايط تحريم و فشار غرب عليه ايران، رابطه تهران با مسکو اهميت زيادي داشت.

البته گذشته از مساله سياست بين الملل و مسائل منطقه‎اي، زمينه رقابت جدي، به ويژه در حوزه انرژي و انتقال آن ميان ايران و روسيه وجود دارد که هر دو کشور را با توجه به وزن اين عامل در اقتصادشان نسبت به اين موضوع، حساس کرده است. فارغ از اين موضوع ها، تهران و مسکو بايد از ظرفيت هاي اقتصادي يکديگر بهره برداري کنند، اما بايد توجه داشت که بدون ترديد اتکا به روسيه نمي تواند تامين کننده منافع ما باشد. در جهاني که در آن هستيم، تعامل ميان کشورها به سرعت در حال افزايش است. اين مساله کشورها را واداشته است که ارتباط بين المللي و تامين نيازهاي خود را در سطوح و ابعاد مختلف، متنوع سازند. تقليل شرکاي خارجي به يک يا چند کشور محدود با ژئوپليتيک ايران تناسب ندارد. زيرا ايران در منطقه‎اي از جهان قرار گرفته است که نه تنها چهارراه حوادث خوانده شده است، بلکه اين ويژگي، قدرت تعامل فوق العاده‎اي را براي کشور به وجود آورده تا بتواند مسير تعامل سازنده، متقابل و چندجانبه با کشورهاي منطقه و جهان باشد.

حوزه انرژي يکي از اين موارد است و حوزه حمل و نقل نيز کمتر مورد توجه قرار گرفته است. درواقع ايران بايد سياست‎هايي را در پيش گيرد که از بحث انتقال انرژي بهره مندي قابل قبولي داشته باشد. به بيان ديگر ظرفيت‎هاي انرژي و همچنين امکانات انتقال انرژي از مسير ايران، به خوبي نشان دهنده حوزه‎هاي رقابتي ميان روسيه و ايران است. چنانچه به اين موازنه توجه نشود، اين ظرفيت‎ها به سود روسيه مورد بهره برداري قرار خواهند گرفت.

فروپاشي اتحاد شوروي، اين مزيت ايران را برجسته ساخت بدون اينکه مورد بهره برداري قرار گيرد. نگاهي به تجربه ترکيه و استفاده از اين فضا در دهه‎هاي گذشته کاملابيانگر استفاده ايران از اين موقعيت است. همچنين اگر لوازم اين توسعه ژئوپليتيک مورد توجه قرار نگيرد، مي تواند زمينه ساز فرآيندي نامتوازن براي ما باشد. ايران در شرايط پس از فروپاشي اتحاد شوروي مي‎توانست به محل تقاطع خطوط ارتباطي (زميني و هوايي) و شبکه هاي الکترونيکي و به ويژه انتقال انرژي تبديل شود. اما متاسفانه هيچ کدام از اين ظرفيت‎ها مورد توجه لازم قرار نگرفته است. در همان حال با توجه به علايق و اهداف روسيه در جمهوري‏هاي آسياي مرکزي و قفقاز، عدم تمايل آن به ايجاد وضعيتي مناسب براي ايران در اين حوزه‎ها، کاملامشخص است؛ بنابراين در تنظيم رابطه با روسيه بايد به اين علايق توجه شود. در اين شرايط اگر به اقتضاي جغرافياي ايران، موازنه‎اي با شرق و غرب صورت گيرد، آنگاه به جاي بهره مندي روس ها، ايران بيشتر و بهتر مي‎تواند از اين موقعيت بهره ببرد.

□ روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا