عارف قزوینی؛ تصنیف سُرای آزادی خواه

دوم بهمن سالروز درگذشت عارف قزوینی شاعر و موسیقیدان ایران زمین است؛ تصنیف سرایی آزادی خواه و وطن پرست که شعرهایش در دوران نهضت مشروطیت بازتابی از آرمان های ملی او و دیگر ایرانیان محسوب می شود.

وطن پرستی و آزادی خواهی همواره در شعر و ادبیات ایران از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. این آثار که بیان کننده ی دفاع از این مرز و بوم و روح ملی به شمار می روند، گنجینه ای ارزشمند برای مردمان دیار پارس محسوب می شوند و عارف قزوینی شاعر مشهور دوره ی مشروطیت، یکی از فرهیختگانی است که مفهوم وطن و وطن پرستی را به وفور در شعرها و تصنیف هایش به کار می برد.

ابوالقاسم عارف قزوینی شاعر، تصنیف ساز و موسیقیدان در 1259 هجری خورشیدی در قزوین چشم به جهان گشود. پدرش ملا هادی که وکیل دعاوی بود، وی را در دوره ی کودکی برای یادگیری خواندن و نوشتن به مکتب فرستاد.

این شاعر آزاده موسیقی را نزد حاجی صادق خرازی و خوشنویسی و خط را از دیگر استادان آن روزگار آموخت و در 17 سالگی راهی تهران شد.

هنگامی که زمزمه های انقلاب مشروطه در کشور شنیده می شد، عارف قزوینی نیز که از جور و استبداد حکومتیان به ستوه آمده بود؛ قلم و اندیشه خویش را در خدمت آزادی و این نهضت قرار داد.

«پیام آزادی»، عنوان مهم ترین و مشهورترین غزل این شاعر آزادی خواه محسوب می شود که او در این اثر، پیروزی مبارزان انقلاب مشروطه بر نیروهای استبداد را مورد ستایش قرار داد.

عارف قزوینی در غزل، پیرو حافظ و سعدی بود و شعر را وسیله ای برای بیان اندیشه های سیاسی و اجتماعی می دانست. وی در مسایل سیاسی و اجتماعی با شجاعت وارد می شد و همواره از آزادی خواهی دفاع می کرد.

تصنیف های زیبای عارف قزوینی، سبب شهرت وی شد، زیرا او از این گونه شعر، برای تربیت اخلاقی و ایجاد حس وطن پرستی با مهارت و زیبایی خاصی بهره جست.

او که شاعر، موسیقیدان و آواز خوان بود، تصنیف ها را ساده، روان و در نهایت استادی به کار می برد. تصنیف های این شاعر در شرایط و مناسبت ویژه ای از تاریخ سروده شدند که سراینده عقیده و هدف سیاسی و اجتماعی خود را در آنها بیان داشته است.

هم زمان با آغاز جنگ جهانی اول و تجاوز دولت های همسایه به ایران؛ عارف قزوینی به همراه برخی از مبارزان به استانبول رفت و مدتی در آنجا زندگی کرد تا آن که در 1337 هجری خورشیدی به کشور بازگشت.

این شاعر آزاده همواره به مبارزه علیه فشار و خفقان حاکم بر جامعه می پرداخت، چنان که با شور و شوقی فراوان حمایت خویش را از قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان اعلام داشت و چند ماه پس از این قیام به مشهد رفت و با این سردار جوان دیدار کرد.

پس از کشته شدن کلنل محمد تقی خان پسیان و سرکوب قیام وی، عارف قزوینی که او را همواره مورد ستایش قرار می داد در تشییع پیکر او شرکت کرد.

عارف قزوینی با روز کار آمدن رضا خان و آشکار شدن دسیسه های انگلیس در روی کار آمدن حکومت پهلوی، به مبارزه علیه او پرداخت و راه آزادی خواهی خود را ادامه داد.

دیوان عارف قزوینی نخستین بار در 1303 هجری خورشیدی در برلین چاپ شد و پس از درگذشت او، این اثر به همراه شعرهای چاپ نشده ی وی در 1327 هجری خورشیدی در تهران انتشار یافت.

مشهورترین تصنیف این شاعر توانمند با عنوان «از خون جوانان وطن لاله دمیده» از وی به یادگار مانده است و از دیگر آثار عارف قزوینی، «نمی دانم چه در پیمانه کردی، ای امان از فراقت امان، باد فرح بخش بهاری وزید و ای دست حق پشت و پناهت بازآ» به شمار می روند.

او که سال های پایانی عمر خویش را در همدان در تبعید گذراند؛ سرانجام در دوم بهمن 1312 هجری خورشیدی دیده از جهان فروبست و در آرامگاه ابو علی سینا به خاک سپرده شد.

اینک در سالروز درگذشت این شاعر گرانقدر، گزیده ای از تصنیف مشهور عارف قزوینی را با هم مرور می کنیم:

**از خون جوانان وطن لاله دمیده

از ماتم سرو قدشان، سرو خمیده

در سایه ی گل بلبل از این غصه خزیده

گل نیز چو من در غمشان جامه دریده

از اشک همه روی زمین زیر و زبر کن

مشتی گرت از خاک وطن هست به سر کن

غیرت کن و اندیشه ی ایام بتر کن

اندر جلو تیر عدو سینه سپر کن

با الهام از: شهر و شعر عارف

*ایرنا

گزارش خطا