حمله به سوريه؛ واقعیت‌های روز واقعه / جاوید قربان‌ اوغلی

با گذشت ٤٨ ساعت از حمله موشکی آمریکا، انگلیس و فرانسه به سوریه، تقریبا همه تحلیلگران در این نکته اتفاق‌نظر دارند که این تهاجم تناسبی با حجم تبلیغات و لفاظی‌های ترامپ و متهم‌کردن دولت سوریه در حمله شیمیایی به دوما نداشته و تغییری در وضعیت و توازن قدرت در عرصه نبردهای میدانی ایجاد نخواهد کرد. اطلاعات منتشرشده از اهداف این تهاجم و مکان‌هایی که مورد اصابت موشک‌ها قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهد که برخلاف گمانه‌زنی‌های ناشی از «تبلیغات ترامپی»، هیچ‌یک از مراکز فرماندهی ارتش، نیروی هوایی و مراکز یگان‌های عملیاتی در این تهاجم از اهداف عملیاتی غرب نبوده و بر اساس ادعای کاخ سفید، مراکز تحقیق و تولید سلاح‌های شیمیایی مورد اصابت موشک‌ها قرار گرفته است. از سوی دیگر، ادعای کاخ سفید مبنی بر اینکه تهاجم اخیر تسلیحات شیمیایی سوریه را از «بیخ‌و‌بن» منهدم کرده و برنامه این کشور را برای تولید این‌گونه تسلیحات تا «مدت‌های مدیدی» به تعویق انداخته است، به آن معناست که در صورت تداوم جنگ داخلی در سوریه، هرگونه ادعایی برای استفاده از سلاح‌های شیمیایی در آینده از سوی غرب، اتهامی واهی خواهد بود. بیانیه‌های رئیس‌جمهور آمریکا و تغییر مواضع پی‌درپی او در کمتر از یک هفته از زمان به‌کار‌گیری سلاح شیمیایی علیه دوما تا زمان تهاجم موشکی، هرچند نمایانگر آشفتگی در چرخه تصمیم‌گیری سیاسی دولت آمریکا از زمان روی‌کارآمدن ترامپ است؛ با این وجود پیامدهای پس از تهاجم و به‌ویژه واکنش روسیه، حکایت از آن دارد که تعویق زمان حمله در کنار آشفتگی چرخه تصمیم‌سازی در واشنگتن و نیاز به هماهنگی با متحدان (انگلیس و فرانسه)، مهلتی برای رایزنی‌های پشت پرده بین آمریکا و روسیه بود تا از تکرار شرایط پس از خان‌شیخون و تهاجم موشکی آمریکا به پایگاه نظامی شعیرات که در آن تعدادی از سربازان و اتباع روسی کشته شدند، جلوگیری شود. در همین راستا، به نظر می‌رسد دو قدرت بزرگ اتمی جهان در کنار رقابت در بحران سوریه، در این نکته توافق کرده‌اند که منازعه سوریه باید از سوی این دو مدیریت شده و نباید به سطح مخاطره‌آمیز و درگیری حتی محدود آمریکا و روسیه ارتقا یابد. 

سناریوی توافق نیز بسیار ساده و درک‌شدنی است. آمریکا به‌ویژه پس از بیانیه‌های ترامپ که با زبان جدی و شوخی و گاهی مطایبه و بیشتر از طریق توییتر بيان مي‌شد، نمی‌توانست در قبال حمله شیمیایی دست‌بسته مانده و مورد مضحکه قرار گیرد. از سوی دیگر، اشتباه محاسبه‌ای و تکرار تهاجم موشکی به پایگاه نظامی شعیرات نیز می‌توانست مدیریت بحران سوریه از سوی دو قدرت جهانی را به‌شدت در معرض مخاطره قرار دهد. اتاق فکر دونالد ترامپ حل این مشکل را با وجود اکراه رئیس‌جمهور و توییت بمب‌های هوشمند که سامانه دفاع موشکی روسیه قادر به انهدام آن نیست، رایزنی با دیگر بازیگر اصلی و تأثیرگذار بحران سوریه دانسته و در نهایت دو طرف با بمباران نمادین، مشروط به آنکه پایگاه‌ها و سربازان روسیه و همچنین مراکز اصلی قدرت در سوریه و به‌خصوص شخص بشار اسد در این تهاجم مورد هدف قرار نگیرند، به توافق می‌رسند. مراحل بعدی این سناریو مضحک‌تر از اصل آن است. روسیه برخلاف تهدیدهای قبلی، به صدور بیانیه‌ای از سوی سفیرش در آمریکا بسنده می‌کند. قطع‌نامه پیشنهادی روسیه در شورای امنیت تنها از سوی چین و بولیوی حمایت می‌شود تا نیازی به استفاده آمریکا از اعمال حق وتو نباشد و به‌این‌ترتیب پرونده حمله شیمیایی به دوما و تهدیدهای ترامپ نیز بسته می‌شود.  بحران سوریه وارد مرحله جدیدی شده که هرگونه غفلت یا اشتباه محاسبه‌ای از سوی نقش‌آفرینان می‌تواند پیامدهای جبران‌نشدنی‌ای در پی داشته باشد. تردیدی نیست که ایران و روسیه بازیگران و نقش‌آفرینانی هستند که معادله و موازنه قدرت را در منازعه سوریه برهم زده و حکومت بشار اسد را از سقوط حتمی نجات داده‌اند. فارغ از بحث هزینه – فایده در این بحران، باید خاستگاه فکری و استراتژی این دو بازیگر و مهم‌تر از آن قدرت مانور هریک در شرایط حساس را مانند آنچه در یک هفته گذشته شاهد بودیم، ارزیابی کرده و درباره آن مداقه کنیم و بر اساس آن، راهبرد منطبق با واقعیت‌ها و تأمین‌کننده منافع کشور تنظیم شود. 

واکنش دیگر بازیگران بحران سوریه در حمله اسرائیل به مقر نیروهای ایرانی در سوریه و شهادت هفت نفر و جراحت عده‌ای دیگر، طرح کناره‌گیری اسد از سوی ترکیه در اوج بحران پس از حمله شیمیایی و آمادگی آمریکا در تهاجم موشکی، حمایت قطر به‌عنوان اولین کشور عربی از این تهاجم و در نهایت قدرت چانه‌زنی روسیه با غرب، واقعیت‌هایی هستند که در روز واقعه می‌توانند شرایط و موازنه را به‌شدت 

تغییر دهند. 

بارها گفته شده است هدف غایی روسیه در ورود به بحران سوریه، احیای قدرت و جای پای شوروی سابق در این منطقه حیاتی از سوی فدراسیون روسیه و استفاده از آن برای بالابردن قدرت چانه‌زنی خود در حوزه‌های استراتژیک این کشور در مواجهه با غرب و به‌خصوص اوکراین و اشغال کریمه است.

*شرق