ایران به‌دنبال دیپلماسی متوازن

گفتگو با دکتر ابراهیم متقی

گفتگو با دکتر ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران

مذاکرات ایران و 1+5 در وین از صبح فردا به‌صورت رسمی آغاز می‌شود. با توجه به اینکه این دور از مذاکرات برای رسیدن به گام نهایی در توافق است، چه مشکلاتی در این دور از مذاکرات می‌تواند پیش‌پای مذاکره‌کنندگان قرار داشته باشد؟

فرآیند اجرایی‌شدن توافق ژنو از ماه گذشته آغاز شده است و در این ارتباط نگاه ایران و 1+5 و آژانس نسبتا به یکدیگر نزدیک شده‌اند. اما بحث اصلی در مذاکرات وین مربوط به شرایطی است که زمینه‌های برطرف‌کردن اختلافات در حوزه‌های مختلف مثل غنی‌سازی، آب سنگین و اکسیدکردن را فراهم کند. اما مشکل اصلی مربوط به فضایی است که موافقتنامه جامع باید در آن شکل گیرد. موافقتنامه جامع در شرایطی شکل می‌گیرد که ایران، قطعنامه‌های شورای امنیت را بپذیرد. به‌عبارت دیگر این مساله به‌منزله نادیده‌گرفتن حقوق ایران در زمینه غنی‌سازی تلقی می‌شود. از سوی دیگر توافق جامع همزمان با تصویب پروتکل الحاقی حاصل خواهد شد. درحالی‌که مجلس چنین اقدامی نخواهد کرد. به این ترتیب مشکلات زیادی پیش‌رو خواهد بود. از همه مهم‌تر فضایی است که در ارتباط با تحریم‌های مضاعف در حال شکل‌گیری است چراکه آمریکا در زمینه رفع تحریم‌ها به جز آنچه در توافق ژنو آمده، هیچ انعطافی از خود نشان نمی‌دهد. سیاست متوازن را می‌توان به‌عنوان الگوی سیاست خارجی ایران تلقی کنیم. این مساله به این مفهوم است که روند محدودسازی قابلیت هسته‌ای ایران با چگونگی کاهش تحریم‌های ایران ادامه پیدا کند. بنابراین احتمالا تحریم‌ها و مساله مربوط به رآکتور اراک و آینده غنی‌سازی از مباحث وین خواهد بود.

درحالی‌که ایران غنی‌سازی را خط قرمز خود اعلام کرده و طرف مقابل هم سعی در توقف غنی‌سازی ایران دارد، یعنی هر دوطرف بر سر حرف خود ایستاده است، آیا مذاکره موضوعیت خواهد داشت؟

در توافق ژنو غنی‌سازی پنج‌درصد ایران مورد پذیرش قرار گرفته است. همچنین بحث مربوط به قطعنامه شورای امنیت نیز به‌صورت ضمنی اشاره شده که این‌هم پایان غنی‌سازی را نشان می‌دهد. اما ایران غنی‌سازی پنج‌درصد را ادامه خواهد داد، ولی وضعیت اورانیوم غنی‌شده، نسل جدید و نصب سانتریفیوژها چگونه خواهد بود، از جمله مواردی است که به‌طور جدی در وین مورد بحث قرار خواهد گرفت.

در هفته‌های اخیر مقامات آمریکایی خواستار گنجاندن مباحثی مانند توانمندی موشکی یا حقوق بشر در مذاکرات گام نهایی شده‌اند. آیا این مسایل می‌تواند باعث بی‌اثرشدن مذاکرات شود؟

توافق ژنو از ابتدا طوری تنظیم شده که بحث موشکی را می‌توان از آن استنباط کرد. یعنی گام اول باعث شده که حقوق ملی ایران در ارتباط با روند غنی‌سازی و حوزه‌های راهبردی در ابهام قرار گیرد و در آینده مشکل ایجاد شود. راهبرد آمریکا کاهش قدرت ملی ایران است. اما مذاکرات ادامه پیدا خواهد کرد، یعنی ایران تلاش می‌کند موضوع مربوط به دیپلماسی متوازن را پیگیری کند. اما اینکه به چه میزان به نتایج متوازن برسد، برای نتیجه‌گیری زود است.

پس از توافق ژنو بیشتر مقامات آمریکایی بودند که در مورد ایران به اتخاذ موضع می‌پردازند و اروپایی‌ها نسبتا ساکت بوده‌اند. آیا این می‌تواند نشان‌دهنده دنباله‌روی اروپا از آمریکا باشد؟

سیاست‌های آمریکا و اتحادیه اروپا در برخورد با مساله هسته‌ای ایران و موافقتنامه ژنو تا حد زیادی به یکدیگر نزدیک هستند. با این حال تفاوت‌هایی بین انگلیس و فرانسه و آلمان با آمریکا وجود دارد. علت این امر را باید در سیاست‌گذاری آمریکا و اروپا دانست. در آمریکا گروه‌های اسراییل‌محور، نقش زیادی در فشار به کابینه آمریکا دارند. در اروپا این نقش محدودتر است. در آمریکا لابی‌هایی فعالیت دارند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران و توافقنامه ژنو و فرآیندهای دیپلماتیک را از زوایای مختلف بدون نگرانی بررسی می‌کنند. بخش بزرگی از این لابی‌ها مربوط به اسراییل است. بنابراین طبیعی است که در این شرایط زمینه برای تنظیم سازوکارهای محدود‌کننده و گسترده‌تر علیه ایران و آمریکا بیشتر از اروپا خواهد بود.

در این بین روسیه از برخی اقدامات آمریکا انتقاد می‌کند. آیا این امر می‌تواند باعث شکاف در 1+5 شود؟

گرچه روسیه از ادبیات آمریکایی‌ها انتقاد کرده اما روس‌ها زمان تنظیم موافقتنامه و فرآیند مربوط به تحریم‌ها حتی قطعنامه 1929 حمایت لازم را انجام دادند. هرچند سیاست کلان روس‌ها در قبال ایران با سیاست‌های آمریکا متفاوت است، اما روس‌ها چه در سطح دولت و چه در سطح نخبگان و مراکز مطالعاتی‌شان از فعالیت‌های هسته‌ای ایران نگرانی دارند. بنابراین طبیعی است که روس‌ها در مقابل آمریکا نمی‌توانند نقش محدودکننده بازی کنند.

*شرق

گزارش خطا