گنبد سلطانیه، شاهکار هنری و تجلی گاه معماری اسلامی

گنبد سلطانیه یادگار دوره ایلخانیان در ایران و یکی از آثار ثبت شده کشور در فهرست میراث جهانی محسوب می شود، این گنبد به دست سلطان محمد خدابنده در قرن هشتم احداث شده است که هم اکنون بزرگترین گنبد آجری جهان بشمار می آید.

به گزارش ایرنا، در 40 کیلومتری شهر زنجان می توان اثر بی همتا، کم نظیر که همچون نگین انگشتری خود نمایی می کند را مشاهده کرد که در اولین نگاه نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

این اثر منحصر بفرد گنبد سلطانیه نام دارد که یکی از مهمترین و عظیم ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران است که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا صوفیه استانبول سومین بنای بزرگ تاریخی و از حیث فناوری ساخت گنبد، بزرگترین گنبد آجری در جهان به شمار می رود.

این بنای عظیم از شاهکارهای هنری دوره ایلخانی و در واقع تجلی گاه هنر معماری این دوره بشمار می رود که نظر هر بیننده ای را به خود معطوف می کند.

گنبد سلطانیه علاوه بر شکوه و عظمت معماری که در نوع خود بی نظیر است، دانشنامه ای از نقش و طرح در تزیینات معماری آن روز، که بیانگر برهه ای از تاریخ معماری و هنر ایران است را نیز به نمایش گذاشته است.

اسناد تاریخی بیانگر آن است که بنای گنبد در دوران حکومت خدابنده از 704 تا 713 ه.ق. احداث شده و تنها بنایی است که از مجموعه ارگ سلطانیه باقی مانده است.

الگوی ساخت بنای سلطانیه مقبره سلطان سنجر در مرو است که اولجایتو در زمان ولیعهدی (وقتی حاکم مرو بود) بارها آنجا را دیده بود.

به نقل از مرحوم کریم پیرنیا در کتاب جغرافیای تاریخی سلطانیه آمده است که شیوه ساختمانی این گنبد به پیروی از مدرسه ضیائیه(623 ه.ق.) که مقارن ظهور چنگیز ساخته شده و نیز گنبد جبلیه یا هارونیه طوس که سرمشق سایر گنبدهای دوره ایلخانی است، ساخته شده و همچنین تصریح کرده که ' یزدی بندی گنبد سلطانیه ملهم از این شیوه است'.

رئیس پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه با اشاره به عمارت گنبد سلطانیه در این ارتباط به خبرنگار ایرنا گفت: گنبد سلطانیه در سمت جنوب غربی ارگ سلطانیه برپا شده و در داخل ارگ هر یک از رجال معروف دارای عمارتی بودند و علاوه بر آن در ساختن بناهای عمومی و قصرها با یکدیگر رقابت داشتند و در اطراف بنای سلطانیه بناهای الحاقی وجود داشته که ویران شده است.

وی اظهار داشت: زمین طبیعی سلطانیه فشرده و یکپارچه متشکل از مواد آهکی و خاک رس و خرده سنگهای کوچک (حداکثر 35 سانتی متر) است که این ویژگی موجب شده تا زیر پای گنبد محکم و سفت شود که در واقع می توان گفت از علل پایداری در مقابل عوامل تخریبی مختلف همین یکپارچگی زمین است

میر موسی انیران افزود: ساختمان سلطانیه بر روی یک نقشه هشت ضلعی بنا شده است که طول هر ضلع آن 17 متر و فاصله میان وجوه خارجی آن 42 متر و ضخامت بنا حدود 7.40متر است.

انیران افزود: بر هر وجه در داخل، یک ایوان قرار گرفته که در طبقه همکف به شکل هشت ایوان (چهار ایوان بزرگ و چهار ایوان کوچک) مشخص است و در بالا دارای یک طبقه دیگر است که به فضای داخلی مشرف است.

رئیس پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه ادامه داد: ساخت گنبد به گونه ای است که در نمای خارجی 2 طبقه و از داخل سه طبقه به نظر می رسد، این بنا در جهات اصلی جغرافیایی احداث شده و در ضلع جنوبی آن بنای الحاقی تربت خانه و در زیر تربت خانه، سردابه که متشکل از فضاهای متعدد است، قرار دارد.

وی اظهار داشت: در مورد هشت وجهی بودن آن برخی معتقدند انتخاب طرح هشت ضلعی از روی محاسبات تجربه شده معماری و به خاطر مرکزیت ایستایی در نظر گرفته شده ، اما برخی دیگر از پژوهشگران بر این اعتقادند که طرح وجوه مثمن گنبد تنها به دلیل ایستایی آن نیست بلکه احتمالا دارای این مضمون و کنایه از عرش الهی است، که بر اساس احادیث، هشت ملک آن را حمل می کنند.

انیران خاطرنشان کرد: طریقه تقسیمات در معماری داخلی و تئوری فضاهای این بنا تقارن برگرد یک محور است که امتداد آن به طرف قبله متوجه است، قوس این گنبد با دور بسیار تند و کشیده اجرا شده و از نقطه نظر دهانه و ارتفاع و چگونگی ساختمان در تمام ایران بی نظیر است.

وی در ارتباط با درگاه های ورودی گنبد نیز اظهار داشت: در روزگار آبادانی رفت و آمد از طریق چهار درگاه کوچک انجام می شده، ورودی های بزرگ مورد استفاده مردان و ورودی های کوچک که به ایوانهای کم وسعت طبقه اول منتهی می شد به زنان اختصاص داشت.

این مسئول اضافه کرد: به احتمال زیاد ورودی های شرقی و شمال غربی مورد استفاده مردان قرار می گرفته است و ورودی جنوبی گنبد به لحاظ الحاق تربت خانه به گنبد، درگاه ورودی بین تربت خانه و گنبد بوده است.

** گنبد بی نظیر سلطانیه آماده پذیرای گردشگران نوروزی

رئیس پایگاه میراث جهانی گنبد سلطانیه با اشاره به اینکه این اثر بی نظیر جهانی میزبان گردشگران خارجی و داخلی بی شماری است، ادامه داد: همه ساله قبل از نوروز اقداماتی مختلفی برای برپایی برگزاری برنامه های فرهنگی در نظر گرفته می شود.

انیران افزود: امسال و وجود آثار دیگر تاریخی نظیر مقبره ملاحسن کاشی، معبد داش کسن و.. موجب شده نگاه ویژه ای به گنبد سلطانیه و حتی جذب بیشتر گردشگران افزایش ساعات اقامت گردشگران نوروزی انجام گیرد.

وی اظهار داشت: گنبد سطانیه یادگار دوره ایلخانیان در ایران است و هفتمین آثار ثبت شده کشور در فهرست میراث جهانی محسوب می شود.

انیران افزود: یکی از اقدامات این پایگاه در سال جاری بازگشایی لایه حفاظتی تزئینات رواق جنوبی این گنبد پس از 50 سال توسط مرمت کاران بود که اقدامی ارزشمند و در خور توجه محسوب می شود.

وی اضافه کرد: برداشتن لایه های حفاظتی رواق جنوبی گنبد سلطانیه در مدت پنج ماه به سرپرستی محمد مرادی شورجه از از اردیبهشت سال جاری تا اوایل مهر امسال به پایان رسید که این کار هم به لحاظ تزئینی و مشاهده در پیوستگی تزئینات برای گردشگران مفید و مناسب است.

این مسئول ادامه داد: بازسازی رواق داخلی گنبد سلطانیه توسط کارشناسان خبره از اقدامات مهم دیگر بود که این نوع کارهای مهم و اثرگذار در مجموعه های میراث جهانی امکان نوشتن یادگاری و آسیب را به شدت کاهش می دهد، هر چند برخی افراد نا آگاهانه به چنین کاری مبادرت می کنند که چندان خوشایند نیست.

وی بیان کرد: با مجموعه کارها و اقدامات انجام گرفته شرایط بسیار خوبی برای بازدید گردشگران از بخش های مختلف گنبد سلطانیه در نظر گرفته شده و ایجاد فروشگاه موقت صنایع دستی نیز از دیگر کارهاست.

انیران افزود: همکاری دستگاههای متولی از طرفی پیوند بین اثر تاریخی گنبد سلطانیه با آثار و جاذبه های تاریخی اقامت گردشگران را از هشت ساعت به یک روز افزایش خواهد داد و این موضوع بسیار دلگرم کننده است.

** پیش بینی افزایش 25 درصدی جذب گردشگر در سلطانیه

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در ارتباط با اقدامات انجام گرفته برای ماندگاری بیشتر گردشگران در سلطانیه نیز گفت: برای توسعه زیر ساخت های گردشگری گنبد سلطانیه در حاشیه چمن این اثر تاریخی، آلاچیق هایی ایجاد شده و از طرفی با اقدامات لازم محوطه چلبی اوغلی نیز برای بازدیدکنندگان نوروزی آماده شده است.

یحیی رحمتی افزود: مجموعه سرویس های بهداشتی در مقبره ملاحسن کاشی سلطانیه افتتاح شده و از طرفی بخشی از تزئینات گنبد سلطانیه پس از 40 سال رونمایی شد که اماده بازدید گردشگران نوروزی است.

وی اظهار داشت: استند هایی برای به نمایش گذاشتن سنگ های ارزشمند مجموعه داش کسن برای بازدید کنندگان و گردشگران نورزوی مهیا شده که بطور حتم نظر هر گردشگری را به خود جلب خواهد کرد.

این مسئول ادامه داد:طبق برنامه ریزی ها پیش بینی می شود ورود و شمار بازدید کنندگان و گردشگران از جاذبه ها و آثار تاریخی این استان در نوروز 98 ، افزایش 25 درصدی داشته باشد.

وی یاداوری کرد: رتبه اول شمار بازدیدکنندگان آثار تاریخی استان به گنبد سلطانیه اختصاص دارد که همین افزایش نیز پیش بینی شده است.

رحمتی خاطرنشان کرد: 2 مجموعه بوم گردی در سلطانیه افتتاح شده که امیدواریم با افتتاح و توسعه اقامتگاههای دیگر در این شهرستان جذب گردشگر بیش از گذشته رونق یابد.

گزارش خطا