همه چیز در مورد "ویتامین K"( منابع غذایی، علائم کمبود، فواید، عوارض مصرف)

نواندیش- مهتاب رضایی: این مقاله در مورد خانواده ای مهم از ویتامین ها به نام ویتامین کا است. 

ویتامین K یک گروه از ساختار مشابه محلول در چربی ویتامین ها بوده و در غذاها و مکمل های غذایی یافت می شود. بدن انسان برای سنتز کامل پروتئین های خاصی که برای انعقاد خون لازم هستند (K از واژه ی آلمانی Koagulation به معنی انعقاد گرفته شده است) و همچنین برای کنترل پیوند و اتصال کلسیم به استخوان ها و سایر بافت ها به ویتامین K نیاز دارد.

تغییر شکل پروتئین های مربوط به ویتامین K به آن ها امکان اتصال یون های کلسیم را می دهد که در غیر این صورت آن ها قادر به انجام این کار نیستند. بدون ویتامین K انعقاد خون به طور جدی مختل شده و خونریزی کنترل نشده ای رخ می دهد. تحقیقات بالینی مقدماتی نشان داده اند که کمبود ویتامین Kمی تواند استخوان ها را تضعیف کند که نهایتا منجر به پوکی استخوان می شود و ممکن است باعث کلسی شدن عروق و سایر بافت های نرم شود. 
 

فواید پزشکی

ویتامین kیکی از روشهای درمانی برای خونریزی ناشی از مصرف بیش از حد داروی ضد انعقادی وارفارینمی باشد. می توان آن را به صورت خوراکی، داخل وریدی و یا زیر جلدی استفاده کرد. ویتامین k همچنین در شرایطی که میزان INR بیمار بیش از 10 بوده و خونریزی فعالی وجود نداشته باشد استفاده می شود. ویتامین k همچنین بخشی از رژیم درمانی مسمومیت با مرگ موش می باشد. درمان با ویتامین k در افرادی که عمدا به مقدار زیاد مرگ موش خورده یا مقدار نامشخصی از آن را مصرف کرده اند ضروری است. برای جلوگیری از اثرات منفی مسمومیت با مرگ موش به بیمار ویتامین k1 خوراکی داده می شود. ویتامین k1 خوراکی به دلیل داشتن عوارض جانبی کمتر بر سایر روش ها ارجحیت دارد.

کمبود ویتامین k باعث خونریزی در نوزادان می شود

آمپول ویتامین k به منظور جلوگیری از خونریزی ناشی از کمبود ویتامین k به نوزادان زده می شود. فاکتورهای لخته شدن خون در نوزادان تازه متولد شده 30-60 درصد این مقدار در بزرگسالان است، این ممکن است به دلیل کاهش سنتز پروتئین های پیشرو و نارس بودن روده هایشان باشد. شیر انسان حاوی 1-4میکرو گرم بر لیتر ویتامین k1 می باشد در حالیکه شیر مشتق شده از فرمول حاوی 100 میکروگرم بر لیتر در فرمول های مکمل می باشد. به نظر می رسد غلظت ویتامین k2 در شیر انسان بسیار کمتر از ویتامین k1 است. خونریزی ناشی از کمبود ویتامین k در هفته ی اول زندگی نوزادان حدود 0.25تا1.7 درصد تخمین زده شده است که شیوع آن 2-10 مورد در بین هر 100.000 تولد است. نوزادان نارس سطح کمتری از ویتامین ها دارند بنابراین در معرض خطر بیشتری برای این کمبود هستند.

خونریزی در نوزادان به دلیل کمبود ویتامین k می تواند شدید بوده و منجر به بستری شدن در بیمارستان، انتقال خون، آسیب مغزی و مرگ شود. مکمل ها می توانند از اکثر خونریزی های ناشی از کمبود ویتامین k در نوزادان نارس جلوگیری کنند. تزریق عضلانی (معروف به شلیک ویتامین k) در جلوگیری از خونریزی ناشی از کمبود ویتامین k در نوزادان نارس موثرتر از نوع خوراکی است. 

پوکی استخوان

هیچ شواهد و مدارکی دال بر اینکه مکمل های ویتامین kبرای سلامت استخوان های زنان یائسه مفید هستند وجود ندارد. 

سلامت قلب و عروق

مصرف مقدار کافی ویتامین k با مهار کلسی شدن و سفت شدن شریانی مرتبط می باشد اما در این زمینه مطالعات اندکی صورت گرفته و هیچ شواهد و مدارک مناسبی در مورد اینکه مکمل ویتامین k در پیشگیری اولیه از بیماری های قلبی عروقی موثر است وجود ندارد. 

یک مطالعه جمعیت 10 ساله، مطالعه ی روتردام، رابطه معکوس واضح ومعناداری بین بالاترین میزان مصرف مناکینون (عمدتا MK-4 از تخم مرغ و گوشت قرمز، و MK-8 و MK-9 از پنیر) و بیماری های قلبی عروقی و تمامی علل مرگ و میر در مردان و زنان مسن نشان داد.

سرطان

ادعا می شود که مکمل ویتامین k می تواند باعث کند شدن روند رشد تومور شود هرچند هیچ مدرک پزشکی معتبری مبنی بر این ادعا وجود ندارد.

 

عوارض جانبی

اگرچه احتمال واکنش آلرژیک نسبت به مکمل وجود دارد اما هیچ نوع مسمویتی در رابطه با مصرف دوز بالا از ویتامین k1 فیلوکینون و k2 مناکینون وجود ندارد بنابراین هیچ مقدار حداکثری برای مصرف تعیین نشده است. ویتامینk1 در صورت تزریق وریدی ممکن است عوارض جانبی شدیدی مانند ایست قلبی و اسپاسم مری داشته باشد. 

در مطالعات لخته شدن خون (انعقاد خون) در انسان با استفاده از 45 میلی گرم در روز ویتامین K2 و حتی تا 135 میلی گرم در روز( سه بار در روز و هر بار 45 میلی گرم) از k2 (به عنوان MK-4) هیچ نوع خطری در افزایش لخته شدن خون نشان داده نشد. حتی این دوز در موش ها به اندازه ی 250 میلی گرم بر کیلوگرم از وزن بدن تمایلی به تشکیل لخته ی خون نشان نمی دهد.   

برخلاف اشکال طبیعی ویتامین K1 و ویتامین K2 و ایزومرهای مختلف آن ها یک فرم مصنوعی ویتامین K ویتامین K3 (منادیون) در مقادیر بالا به میزان قابل توجهی سمی است. سازمان غذا و دارو ایالات متحده فروش بدون نسخه این فرم از ویتامین K را ممنوع کرده است زیرا نشان داده شده که مقادیر زیاد آن باعث ایجاد واکنش های آلرژیک، کم خونی همولیتیک و سمیت سلولی سلول های کبدی می شود. 

فعل و انفعالات

فیلوکینون یا مناکینون قادر به معکوس کردن فعالیت ضد انعقادی وافارین (نام تجاری کومادین) هستند. وافارین با مسدود کردن بازیافت ویتامین K کار می کند، به طوریکه بدن و بافت ها دارای مقادیر کمتری از ویتامین K بوده و در نتیجه دچار کمبود ویتامین K خواهند شد. 

مکمل ویتامین K (که در بزرگسالان دوز خوراکی فعال تر از دوز تزریقی است) کمبود ویتامین K ناشی از وافارین را معکوس می کند و بنابراین عملکرد ضد انعقادی وافارین و داروهای مرتبط را کاهش می دهد. گاهی اوقات به بیمارانی که وافارین مصرف کرده اند مقادیر کمی از ویتامین K خوراکی داده می شود بنابراین عملکرد دارو قابل پیش بینی خواهد بود. عمل ضد انعقادی مناسب دارو تابعی از مقدار مصرف ویتامین K و دوز دارو می باشد و به دلیل جذب متفاوت باید برای هر بیمار مجزا باشد. وافارین و ویتامین Kبرای داشتن حداکثر تاثیر به دو تا پنج روز زمان نیاز دارند و هیچ یک از این دو در 24 ساعت اول پس از استفاده تاثیر زیادی ندارند. 

ضد انعقاد کنندگان جدید آپیکسابان و دابیگاتران دارای مکانیسم های عملکردی متفاوتی هستند که با ویتامین K تداخل نداشته و ممکن است با مکمل ویتامین K نیز مصرف شوند. 

وقتی ویتامین K1 از طریق مواد غذایی موجود در غذای فرد وارد بدن او می شود از طریق روده ی تَهی و دراز روده در روده ی کوچک جذب شده و مانند سایر ویتامین های محلول در چربی (A,D,E) ویتامین Kنیز در بافت چربی بدن انسان ذخیره می شود. 

جذب و نیاز رژیم غذایی

نظریه ی قبلی بدین صورت بود که کمبود در رژیم غذایی بسیار نادر می باشد مگر اینکه روده ی کوچک به شدت آسیب دیده باشد و منجر به سوء جذب مولکول شود. گروه دیگر در معرض کمبود آن هایی بودند که در معرض کاهش تولید K2 توسط میکروبیوتای نرمال روده بودند همانطور که در استفاده ی بیش از حد ازآنتی بیوتیک ها دیده می شود. مصرف مقدار زیاد آنتی بیوتیک در مقایسه با افرادی که آنتی بیوتیک مصرف نمی کنند تولید ویتامین K در روده را به میزان 74 درصد کاهش می دهد. رژیم های غذایی فاقد ویتامین k یا دارای مقادیر کمی از این ویتامین نیز باعث کاهش غلظت ویتامین K بدن می شوند. افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه در معرض خطر کمبود ویتامین K و همچنین کمبود ویتامین D قرار دارند به ویژه افراد دارای ژنوتیپ apoE4. علاوه بر این، سالمندان با کاهش ویتامین K2 مواجه هستند. 

توصیه های تغذیه ای

انستیتیو پزشکی آمریکا IOM میانگین نیازهای تقریبی تخمین زده شده (EAR) و مقدارمصرف توصیه شده (RDA) را برای ویتامین K در سال 1998 به روز کرد. IOM تفاوتی بین ویتامین K1 و K2 قائل نشده- هر دو به عنوان ویتامین K در نظر گرفته شدند. در آن زمان اطلاعات کافی برای ایجاد EARها و RDAها برای ویتامین K در دسترس نبود. در مواردی مانند این، هیئت مدیره مقدار کافی برای مصرف AI را تعیین می کند با این درک که بعدا این AIها با اطلاعات دقیق دیگری جایگزین خواهند شد. AI فعلی برای زنان و مردان بالغ در سنین 19 سال و بالاتر به ترتیب 90 و 120 میکروگرم در روز است. این مقدار برای زنان باردار 90 میکرو گرم در روز و در دوران شیردهی نیز 90 میکرو گرم در روز می باشد. برای نوزادان 12 ماهه و بالاتر 2.0 الی 2.5 میکروگرم در روز و برای کودکان 1تا 18 سال با افزایش سن افزایش می یابد و مقدار آن 30 الی 75 میکرو گرم در روز می باشد. IOM حداکثر مقدار مصرف قابل تحمل UL را نیز در صورت کافی بودن شواهد برای ویتامین ها و مواد معدنی تعیین می کند. ویتامین K هیچ UL ندارد زیرا داده های انسانی در مورد عوارض جانبی دوزهای بالا کافی نیست. در مجموع ، به EAR ها ، RDA ها ، AI ها و UL ها مقادیر مصرف مرجع مواد غذایی(تغذیه ای) گفته می شود.
اتحادیه ایمنی مواد غذایی اروپا EFSAبه مجموعه ای از اطلاعات به عنوان مقادیر مرجع غذایی، با مقادیر مرجع جمعیت (PRI) به جای RDA، و میانگین نیاز به جایEAR اشاره می کند.AI و UL همانند ایالات متحده تعریف می شوند.برای زنان و مردان بالای 18 سال AI 70 میکروگرم در روز تعیین شده است. برای زنان باردار 70 میکروگرم در روز و در دوران شیردهی نیز 70 میکروگرم در روز می باشد. برای کودکان 1 تا 17 سال با افزایش سن افزایش می یابد و مقدار آن 12 الی 65 میکرو گرم در روز می باشد.  این مقدار از RDAهای ایالات متحده کمتر می باشد. EFSA همچنین سوالاتی که در مورد ایمنی وجود دارد را مرور کرده و به همان نتیجه ای رسید که ایلات متحده رسیده بود که شواهد کافی برای تعیین UL برای ویتامین K وجود ندارد. 

برای ضوابط برچسب گذاری مواد و مکمل های غذایی در ایالات متحده مقدار مصرف در یک وعده به عنوان درصدی از ارزش روزانه DV بیان می شود. برای ضوابط برچسب گذاری ویتامین K، 100 درصد از ارزش روزانه 80 میکروگرم بود اما از تاریخ 27 مه 2016 مورد تجدید نظر قرار گرفته و مقدار آن به 120 میکروگرم افزایش یافت تا با AI سازگار باشد. جدول ارزش های روزانه افراد مسن و جوان در مقادیر روزانه ی مرجع تهیه شده است. موعد مقرر اصلی برای پذیرش و انطباق 28 ژوئیه 2018 بود اما در 29 سپتامبر 2019 FDA یک قانون پیشنهادی منتشر کرد که مهلت این موعد مقرر را برای شرکت های بزرگ تا 1 ژانویه 2020 و برای شرکت های کوچک تا 1 ژانویه 2021 تمدید کرد. 

 

منابع غذایی حاوی ویتامین K1

ماده ی غذایی مقدار در هر وعده ویتامین K1(میکروگرم) ماده ی غذایی مقدار در هر وعده ویتامین K1(میکروگرم)

کلم 
اسفناج
برگ کلم
چغندر برگی
برگ خردل
برگ شلغم
بروکلی
کلم فندقی
کلم پیچ
قاصدک(شیر دندان)
مارچوبه 
کاهو 

ویتامین K1 عمدتا در سبزیجات دارای برگ سبز مانند اسفناج، چغندر برگی، کاهو و کلم ها (مانند کلم پیچ، کلم، کلم رومی، بروکلی و کلم فندقی) یافت می شود و غالبا جذب آن با چربی مانند روغن یا کره بیشتر می شود. برخی میوه ها مانندآووکادو، کیوی و انگور نیز حاوی ویتامین K هستند.

برخی روغن های گیاهی به ویژه روغن سویا حاوی ویتامین K هستند اما در مقادیری که نیاز به کالری مصرفی نسبتا زیادی برای تامین مقادیر توصیه شده دارند. اتصال محکم ویتامینK1 به غشای تیلاکوئید در کلروپلاستها باعث می شود که دسترسی زیستی کمتری داشته باشد. به عنوان مثال اسفناج پخته شده دسترسی زیستی 5 درصد از فیلوکینون را دارد اماچربی اضافه شده به آن به دلیل افزایش حلالیت ویتامین K در چربی میزان دسترسی زیستی به فرآورده را تا 13 درصد افزایش می دهد. 

ویتامینK2 را می توان در تخم مرغ ، لبنیات و گوشت و همچنین غذاهای تخمیر شده مانند پنیر و ماست یافت. کمبود رژیم های غذایی عادی معمولا فاقد ویتامین K نیستند و کمبود اولیه در افراد بزرگسال سالم نادر است. نوزادان تازه متولد شده در معرض خطر کمبود هستند. افراد دیگرکه در معرض خطر کمبود ویتامینK قرار دارند شامل کسانی هستند که از آسیبیا بیماری کبدی (به عنوان مثال افراد معتاد به الکل)، فیبروز کیستیکیا بیماری های التهابی روده رنج می برند، یا اخیراً جراحی های شکمی انجام داده اند.کمبود ویتامینK ثانویه می تواند در افراد مبتلا به بیماری وسواس خوردن خوراک زیاد و سپس استفراغ عمدی آن، کسانی که رژیم غذاییسخت دارند و کسانی که داروهای ضد انعقاد مصرف می کنند رخ دهد. سایر داروهای مرتبط با کمبود ویتامین K شامل سالیسیلاتها ، باربیتوراتها و سفاماندول هستند، اگرچه مکانیسم ها هنوز ناشناخته هستند. کمبود ویتامین K به عنوان hypoprothrombinemiaتعریف شده که باعث افزایش زمان پروترومبین می شود و در نتیجه می توان منجر به coagulopathyیک اختلال خونریزی شود. علائم کمبود K1 شامل کم خونی، کبودی، خونریزی بینی و خونریزی لثه در هر دو جنس مذکر و مونث و خونریزی شدید قاعدگی در زنان است.

پوکی استخوان و بیماری سرخرگ کرونری قلب با سطوح پایین ویتامین K2 همراه هستند. مقادیر مصرف ویتامین K2(به عنوان منکینون MK-4 از طریق MK-10) به طور معکوسی مرتبط با کلسیفیکاسیون شدید آئورت و تمامی علل مرگ و میر می باشد.