"صندوق‌های بازنشستگی"، ابر چالش اقتصادی ایران در سال ۱۳۹۹

نواندیش: پیش‌تر هم عددها آثار خود را برای بازنمایی وضعیت از دست داده بودند برای همین در دولت یازدهم سخن از «ابرچالش»ها به میان آمد که یکی از آنها بحران «صندوق‌های بازنشستگی» بود. حالا با توجه به کاهش درآمدهای نفتی سال آینده و بودجه انقباضی کشور می توان گفت که صندوق های بازنشتگی ابر چالش پیش روی اقتصاد کشور در سال آینده است که اگر به داد آن نرسیم حتی امکان ورشکستگی هم وجود دارد.

به گزارش نواندیش،  روزنامه اعتماد در مورد آخرین وضعیت این صندوق ها نوشت: تا پایان سال ۱۳۹۷بیش از ۱۴میلیون نفر بیمه‌شده اصلی تامین اجتماعی در کشور ثبت شده است که هر یک از آنها تعدادی را تحت تکلف خود دارند و به این ترتیب حوزه نفوذ بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی کشور وسیع‌تر می‌شود. حالا و در شرایطی که اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری شکننده می‌نماید اعداد جدیدی زنگ خطر را دوباره به صدا درآورده‌اند. «محمدعلی جنانی» مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی از استقراض از بانک‌ها برای پرداخت مستمری‌ها خبر داده و این در حالی است که «اکبر شوکت» عضو کارگری هیات امنای سازمان تامین اجتماعی خبر از آن داده است که تا پایان سال بدهی دولت به تامین اجتماعی به ۲۵۰ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این اعداد در حالی مطرح می‌شود که به گفته جنانی بدهی تامین اجتماعی به سیستم بانکی ۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این موضوع جز آن است که این سازمان به وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی بدهکار است. اگر نکته دیگری را به این اعداد و اظهارنظرها اضافه کنیم شاید بیشتر صدای زنگ خطر را بشنویم؛ گو اینکه تاکنون نیز بحث‌های بسیاری در مورد ابرچالش‌ها مطرح شده ولی هنوز هیچ اقدام موثری دیده نشده است. ابرچالش‌هایی که دولت یازدهم از آنها سخن گفت و باید به‌طور ویژه مورد توجه قرار می‌گرفتند؛ «بیکاری»، «مشکلات نظام بانکی»، «بودجه»، «صندوق‌های بازنشستگی»، «آب» و «محیط زیست» هستند. همین روزهای اخیر شاهد بروز یکی از ساده‌ترین مشکلات حاصل از این موارد بودیم وقتی بانک ایتالیایی حساب استراماچونی مربی تیم استقلال را برپایه استانداردهای اف.ای‌.‌ای.اف مسدود کرد زیرا بیم آن را داشته که از طریق آن پولشویی در جریان بوده باشد. اما اینجا بحث درباره مشکلات بانکی و بیکاری یا بودجه نیست. توجه دوباره به ابرچالشی‌ است که نباید روزمرّگی و دردهای جدید مانع از بی‌توجهی به آن شود؛ آن هم در شرایطی که مدیرکل امور فنی مستمری‌بگیران سازمان تامین اجتماعی در گفت‌وگو با ایلنا تاکید کرده است: مصارف سازمان تامین اجتماعی با سرعت بالایی از منابع آن پیشی می‌گیرد و رشد بیمه‌شدگان سازمان تامین اجتماعی به سمت صفر میل می‌کند.

درباره چه صحبت می‌کنیم؟

در ایران صندوق‌های بازنشستگی مختلفی تشکیل شده است. سازمان بازنشستگی کشوری یکی از آنهاست. علاوه بر این «صندوق بازنشستگی بانک مرکزی»، «صندوق بازنشستگی وظیفه، ازکارافتادگی و پس‌انداز کارکنان بانک‌ها»، «صندوق بازنشستگی کارکنان شهرداری تهران»، «صندوق بازنشستگی کارکنان صدا وسیما»، «صندوق بازنشستگی شرکت نفت» و «صندوق بازنشستگی کارکنان وزارت جهاد کشاورزی» از این جمله‌اند. اما بزرگ‌ترین صندوق بازنشستگی تامین اجتماعی‌ است. براساس گزارش دفتر آمار و محاسبات اقتصادی اجتماعی سازمان تامین اجتماعی، این سازمان تا پایان سال ۱۳۹۷ بیش از ۱۴ میلیون نفر بیمه‌شده اصلی داشته است. از این تعداد ۵ میلیون و ۵۰۰هزار بیمه شده غیردولتی هستند و بیش از ۱میلیون و ۵۰۰ هزارنفر از کارکنان دولت. حدود ۳میلیون نفر از بیمه‌شدگان خاص هستند مثل رانندگان تاکسی، صیادان، بافندگان یا کارگران ساختمانی. حدود یک میلیون نفر هم بیمه‌شدگان توافقی هستند و ۳میلیون و ۵۰۰هزار نفر نیز بیمه‌شدگان پیمانکاری.

استقراض برای پرداخت مستمری

براساس گزارشی که ایسنا منتشر کرده است «محمدعلی جنانی» مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی در نشست هم‌اندیشی اعضای کمیته‌های مشاغل سخت و زیان‌آور توضیح داده است: ۵۲ درصد جمعیت کشور تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی هستند. ماهانه به صورت میانگین ۸هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال درآمد و ۹هزار و ۳۰۰ میلیاردریال هزینه تامین اجتماعی است. این آمار نشان می‌دهد برای بقا و استواری سازمان، باید به‌رغم توجه به درآمدهای سازمان، مرتب مصارف را رصد و چک کنیم. امروز مدیریت مصارف، نگاه اساسی، استراتژیک و اولویت‌دار است.

مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی همچنین با اشاره به اینکه تامین اجتماعی اولین خریدار و دومین تولیدکننده درمان کشور است، گفته است: حدود ۵۰ هزار میلیارد از بانک‌ها برای پرداخت مستمری‌ها استقراض کردیم. سازمانی هستیم که می‌توانیم به قوام خود ادامه دهیم اگر برای هر فرآیند و تصمیم جدید محاسبات اکچوئری را لحاظ کنیم. تعهداتی که در سال‌های گذشته به ما تحمیل شده پیوست اکچوئری نداشته‌اند.

جنانی تاکید کرده است: تعهدات بلندمدت حوزه مهمی است. ۷۱ درصد مصارف ما معطوف به این حوزه است. نگاه به این حوزه از حیث کارشناسی بسیار مهم است و باید روند شتابان مصرف را کنترل کنیم.

او با اشاره به اینکه ۶.۵ میلیون مستمری‌بگیر و خانوار آنها را داریم، گفت: طبیعتا خدمت به بازنشستگان دارای قداست و ارزش معنوی بالاست. کار در حوزه تعهدات بلندمدت، بسیار استراتژیک است. توجه داشته باشیم تصمیماتی که می‌گیریم مابه‌ازای بسیاری در حوزه میدان و صف دارد.

مدیرکل امور فنی مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی با بیان اینکه ۷۱ درصد هزینه‌ها معطوف به تعهدات بلندمدت، ۱.۹ درصد تعهدات کوتاه، ۱۷.۵ درصد تعهدات درمانی و مابقی در سایر زمینه‌هاست، توضیح داده است: در یک بازه زمانی ۳۷ ساله، رشد هشت برابری بیمه‌شدگان را در مقابل رشد ۱۹ برابری مستمری بگیران داریم. در بازه زمانی سال‌های ۵۵ تا ۸۸، میزان تولید مستمری‌بگیران سازمان برابر با میزان تولید مستمری بگیران در سال‌های ۸۹ تا ۹۷ است که نشان می‌دهد رشد تعداد مستمری‌بگیران را شتاب بخشیدیم و این به دلیل قوانین حمایتی است که فاقد پیوست‌های اکچوئری بوده‌اند.

جنانی با بیان اینکه در یک بازه زمانی ۱۷ ساله، به‌طور متوسط ۱۰.۷ درصد رشد مستمری‌بگیران را ظرف چندسال گذشته داشته‌ایم، گفت: ولی رشد مصارف ۳۰ درصد افزایش یافته و افق پیش رو، افزایش مصارف همزمان با پدیده رشد سالمندی است. نرخ پشتیبانی ما به ۴.۷۸ درصد رسیده است و اگر بازنشستگی‌های پیش از موعد را نداشتیم شیب تند منحنی مستمری‌بگیران را تجربه نمی‌کردیم.

همچنین ایلنا در انعکاس سخنان جنانی نوشته است: مدیرکل امور فنی مستمری‌بگیران سازمان تامین اجتماعی گفته: مصارف سازمان تامین اجتماعی با سرعت بالایی از منابع آن پیشی می‌گیرد.

آستین بالا بزنید

اعدادی که زنگ خطر را به صدا درمی‌آورند مربوط به ضریب پشتیبانی صندوق‌های بازنشستگی هستند. براساس گزارش ایلنا ضریبِ پشتیبانی این سازمان در سال ۹۷ برای اولین‌بار در بازه ده‌ساله گذشته، به زیر ۵ رسید یعنی مصارف سازمان در حال پیشی گرفتن بر منابع یا همان ورودی‌های آن است؛ بدهی‌های پرداخت‌نشده دولت به این سازمان بیمه‌گر از مرز ۲۰۰ هزار میلیارد تومان گذشته است. در نهایت، سازمان تامین اجتماعی ناگزیر شده است برای انجام تعهدات ماهانه خود از نظام بانکی کشور وام با بهره ۳۰ درصد بگیرد.

در این شرایط اکبر شوکت عضو هیات امنای سازمان تامین اجتماعی که با خبرگزاری کار ایران گفت‌وگو کرده، معتقد است اگر دولت و مجلس آستین بالا نزنند، ظرفِ سه یا نهایت چهار سال آینده، تامین اجتماعی تبدیل به یک ابربحرانِ جدی و خطرساز خواهد شد.

این عضو هیات امنای سازمان تامین اجتماعی تاکید کرده است: تشکل‌های کارگری از کمیسیون امنیت ملی مجلس خواسته‌اند که بحث‌های تامین اجتماعی را در دستور کارِ این کمیسیون قرار دهند؛ خودِ نمایندگان مجلس باید به این نتیجه برسند که در مورد تامین اجتماعی، هرچه کوتاهی بکنند، دود آن در چشم همه مردم و حاکمیت خواهد رفت.

شوکت به یکی از نقاط آسیب‌زا برای صندوق تامین اجتماعی اشاره کرده و توضیح داده است: سازمان تاکنون بیش از هزار نفر عضو هیات‌مدیره و مدیرعامل داشته است که اکثریت قریب به اتفاق این افراد، «تحمیلی» بوده‌اند و شایستگی نشستن در این پُست‌ها را نداشته‌اند.

او با توجه به بحث اعضای هیات‌مدیره همچنین به نکته دیگری تاکید کرده است: دولت باید توجه کند که «منعِ بنگاه‌داری» برای صندوق‌های دولتی است نه صندوق‌های بینِ نسلی غیردولتی مانند تامین اجتماعی. بنگاه‌داری اگر برای سازمان زیان‌آور بوده، به این دلیل بوده که بنگاه‌های زیانده، غیراستراتژیک و دارای زیان انباشته انبوه را همواره به سازمان واگذار کرده‌اند؛ از آن سو، تغییراتی که در سازمان داده شد، موجب غلبه حاکمیت دولت بر سازمان و باعث شد در سال‌های پایانی هر دولت، کارها و انتصاباتی در سازمان صورت بگیرد که با منافع جمعی بیمه‌شدگان و بهبود وضعیت سازمان در تعارض باشد.

نقطه امید و اتکای جامعه کارگری

پرداختن به این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که سازمان تامین اجتماعی نقطه امید و اتکای جامعه کارگری است؛ نکته‌ای که حسن صادقی رییس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری برآن تاکید کرده و در گفت‌وگو با ایلنا گفته است: ما دفاع از سازمان تامین اجتماعی را هدف خود می‌دانیم، چرا که این سازمان نقطه امید و اتکای جامعه کارگری است.