کد خبر: ۱۱۰۲۹۰
تاریخ انتشار: ۰۱ تير ۱۳۹۹ - ۰۰:۲۴
در حوزه تاریخ شناسی، درباره وضع مفاهیم و جایگاه کارکردی آنها در بستر معرفت شناسی، تلاش های کمتری صورت گرفته و البته مشکلاتی نیز وجود دارد. از جمله مفاهیم محل تأمل، مفاهیم «مورخ» و «تاریخ‌شناس» و همین طور تفهیم نسبت میان این دو است

تاریخ شناسی معاصر، کارکرد مورخانه یا تاریخ شناسانهنواندیش- سید ابوالفضل رضوی- دانشیار تاریخ دانشگاه خوارزمی: در خصوص دغدغه برخی دوستان مبنی بر فقدان مورخ در شرایط کنونی و ایفای نقش تاریخ شناسانه (از سوی پژوهشگران تاریخ) به جای نقش مورخانه؛ نه به مثابه تعریض یا تعرض، بلکه با هدف همواری بیشتر فضای مفاهمه، مطلب ذیل را تقدیم می دارم. امید که با نقد و نظر دوستان مفید واقع شود.در حوزه تاریخ شناسی، درباره وضع مفاهیم و جایگاه کارکردی آنها در بستر معرفت شناسی، تلاش های کمتری صورت گرفته و البته مشکلاتی نیز وجود دارد. از جمله مفاهیم محل تأمل، مفاهیم «مورخ» و «تاریخ‌شناس» و همین طور تفهیم نسبت میان این دو است. از منظر این نوشتار، مورخ (historian)، اندیشمندی است که در فضای گفتمانی گذشته می زیسته و حسب ملاحظات و مسائل مبتلابه عصر خویش، تجارب زیسته زمانه خویش را برداشت و مکتوب کرده است. این مورخان، اغلب در بسیاری از علوم و فنون عصر خویش تبحر لازم داشتند و به ویژه توانایی ادبی و بلاغی آنها در انضمام ایشان به تاریخ و ارائه برداشت مورخانه سهم بسزا داشت. بعلاوه، با بهره گیری از توانایی های خویش، امکان ورود به عرصه های دیوانی و اجرایی قدرت را به چنگ می آوردند و خود نیز در رقم خوردن تاریخ اثرگذار بودند. «تاریخ شناس»(history-researcher)، پژوهشگر امروزین تاریخ است که در فضای گفتمانی اکنون زندگی می کند و حسب میزان آگاهی بر گذشته و البته تحت تاثیر ملاحظات فعلی، به تجربۀزیسته گذشته(برداشت های مورخان و البته غیرمورخان) می‌پردازد. از این حیث، به لحاظ کارآمدی، برداشت های تاریخ شناسان دربارۀ گذشته(مادامی که بازه زمانی گذشته مورد مطالعه ایشان است) تلاش برای ارائه برداشت مطلوب تر در قیاس با برداشت مطلوب(برداشت مورخان) است. بی تردید مطلوب تری مذکور، از حیث تفاوت فضاهای گفتمانی حال و گذشته و مقتضیاتی است که فضای گفتمانی معاصر بر تاریخ شناس وضع کرده است. از این جهت، تاریخ شناس، مادامی هم که به گذشته می‌پردازد و به طور مشخص موضوع و مساله ای را در تاریخ اکنون به مطالعه نگرفته است، از این باب که با ذهنیت معاصر و تاثیرپذیری از فضای گفتمانی اکنون به گذشته پرداخته، کارکرد مورخانه و یا حداقل، کارکرد مورخانه- تاریخ شناسانه یافته است. در همین جا بر این نکته نیز تأکید می شود که کارکرد مورخ در هر عصری، به هیچ وجه محدود به پرداختن به رخدادگویی مسائل عصر خویش نیست و هم چنان که شیوه معمول بسیاری از مورخان بوده است به مسائل اعصار پیشین نیز پرداخته اند. بنابراین، در عین مورخ بودن، کارکرد تاریخ شناسانه نیز ایفا کرده اند. کمااین‌که تاریخ شناس(پژوهشگر و متخصص امروزین تاریخ) نیز ضمن اهتمام به مطالعه گذشته، به مسائل زمان حال توجه دارد و باید هم توجه داشته باشد. با این وصف، مسأله مهم پرداختن به تاریخ اکنون و ارائه فهم مورخانه درباره تجارب زیسته است. روزگاری که امثال گردیزی، بیهقی، راوندی، جوینی، رشیدالدین و... در حکم مورخان، در پرتو اِشراف نسبی بر علوم و فنون بسیار، به تاریخ و تاریخ نگاری پرداخته اند، دیگرانی هم بوده اند که نه به عنوان مورخ (و متخصص) بلکه به عنوان ادیب، شاعر، فیلسوف، فقیه، متکلم و... مطالبی را درباره رخدادهای تاریخی نوشته و چه بسا رخدادگویی کرده اند. از این حیث، پرداختن پژوهشگران رشته های دانشگاهی و دیگر فعالان عصر معاصر به تاریخ اکنون، و پدید آمدن این نگرانی که کنشگران مذکور نقش مورخان را ایفا می کنند و تاریخ‌شناسان نیز در عِداد ایشان کنش می کنند (و در ادامه آن طرح این ابهام که دیگر مورخ نخواهیم داشت) تا حد زیادی بی جهت نشان می دهد. چراکه این رویه، هرچند گستره و شدت امروزین را نداشته اما شیوه ای معمول بوده است. البته از این زاویه نیز می توان به گستره و عمق مذکور نگریست و آن این که اقبال دیگر پژوهشگران و فعالان رسانه ای به تاریخ اکنون، موجبات قرائت های متکثر و متفاوتی را درباره تاربخ پدید می‌آورد و این خود نقطه قوتی در تاریخ شناسی قلمداد می شود.صرف نظر از این موهبت و همین طور ایفای کارکرد تاریخ شناسانه از سوی متخصصان این رشته، از حیث کارکرد مورخانه، نکته قابل توجه این است که در پرتو مقتضیات کنونی، سبک پرداختن به تاریخ اکنون نیز تغییر کرده است. تغییرات مذکور، تاریخ شناسی را نظام‌مند کرده و چگونگی پرداختن به تاریخ را وسعت بخشیده است. از این رو، این امکان را برای تاریخ شناسان فراهم کرده تا با استفاده از فن آوری های نوین و تکنولوژی های سمعی و بصری، دقیق تر و منظم تر به تاریخ اکنون پرداخته و کنش «مورخانه» خود را متکثرتر ایفا کنند. آنچه که با عنوان تاریخ شفاهی جا باز کرده و قادر است سهم بسزایی در پرداختن به تاریخ معاصر ایفا کند(به شرط این که از حالت بازاری و الزامات سیاسی- اقتصادی فاصله بگیرد و به جای ورود قشر عظیم غیر متخصصان در این حوزه، کارشناسان حوزه تاریخ و تاریخ شناسان متخصص در آن ورودکنند) نیز نمودی از همین تغییر سبکِ پرداختن به تاریخ اکنون و ایفای نقش مورخانه است. با این وصف، ضرورتی ندارد که تاریخ شناس امروزی با هر سبک و سیاقی که به تاریخ می پردازد الزاماً همانند جوینی، رشید الدین ، اسکندر بیک منشی یا هر مورخ دیگر باشد. تاریخ شناس امروزی با هر بینش و روشی، به شرط این که در چارچوب علمی پژوهش کند، همزمان دو کارکرد مورخانه(اهتمام به تاریخ اکنون) و تاریخ‌شناسانه(تبیین و تفسیر گذشته) را به انجام می‌رساند؛ بنابراین، هم هویت مورخانه و هم تاریخ‌شناسانه دارد. آن چنان که در یادداشت دوستان اشاره شده است که از عصر پهلوی اول به بعد مورخ نداریم، مگر تاریخ همین عصر پهلوی اول و دوم (که بسیاری از بزرگان حوزه تاریخ شناسی درباره ایران در قرون مختلف از دوران باستان تا عصر خویش تحقیق می کردند) پرداختن به تاریخ معاصر مغفول مانده و تاریخ این دهه ها از یاد رفته است؟ چنین نیست و نخواهد بود.چنان که ذکر شد هر تاریخ شناسی (پژوهشگر تاریخ) در عین حال می‌تواند مورخ هم باشد. یعنی ضمن تحقیق درباره تاریخ گذشته به رخدادگویی درباره تاریخ معاصر نیز بپردازد. بعنوان نمونه تاریخ شناسی که درباره تاریخ عصر ایلخانی مطالعه و پژوهش می کند، اگر با بهره گیری از رویکرد شفاهی، موضوعی مسأله محور را در زمان معاصر به مطالعه بگیرد،آیا جز این است که کارکرد مورخانه پیدا کرده است. از این رو، هنگامی که به تاریخ در حکم رخدادهای عهود ماضی پرداخته می شود کارکرد تاریخ‌شناسانه و هنگامی که به رخدادهای عصر معاصر بپردازد کارکرد مورخانه انجام می شود.
و اما این نکته را نباید از یاد برد که تاریخ شناسان (امروزین) به عللی از برخی ویژگی ها و کارآمدی مورخان ازمنه ماضی برخوردار نیستند و همین مهم موجب شده است که متخصصان رشته‌های هم‌عرض و حتی گاهی غیر هم عرض، فضای بیشتری را برای عرض اندام و ادعای ایفای کارکرد مورخانه بدست آورند. نگرش های تعریف ناشده، عدم آشنایی با روش به حد کافی، محافظه کاری و رسوب برداشت های محض پوزیتیویستی، ناتوانی در فنون و مهارت‌های ادبی و بلاغی و عدم تلاش برای ورود به صحنه های عملی و اجرایی و مسائلی از این قبیل، ایفای نقش مورخانه تاریخ شناسان را تا حدی تحت تأثیر قرار داده و مانع از پرداختن مطلوب به تاریخ اکنون شده است. این نقیصه بزرگی است که همه تاریخ شناسان باید در جهت رفع آن تلاش کنند. با این حال، نقیصه مذکور به هیچ وجه به معنای ناتوانی تاریخ شناسی در پرداختن به تاریخ معاصر نیست؛ این مسأله به کم التفاتی وچه بسا ناتوانی تاریخ شناسان مربوط می شود و لذا تا حد زیادی مسأله ای قابل حل است. چراکه دانش قابل اعتنای تاریخ شناسان درباره گذشته و برخورداری آنها از تخصص لازم در فهم تاریخ می تواند راه رفع نقیصه مذکور را کوتاه کند و کارآمدی آنها در پرداختن به تاریخ اکنون را بیشتر نماید.

نظر شما
* کد کپچا:
captcha

به بهانه پخش سریال حشاشین / دیدگاه مورخان درباره شخصیت حسن صباح رهبر فرقه اسماعیلیان ایران

یارانه فروردین ماه چه تغییراتی دارد؟+زمان واریز

تایید بسته شدن پنجره استقلال برای ۳ فصل! / آبی پوشان از آسیا کنار گذاشته می شوند؟

اتفاقی که پایان حیات سیاسی قالیباف را رقم زد!

امان الله قرائی مقدم: کوچک شدن طبقه متوسط؛ مهمترین تغییر اجتماعی سال ۱۴۰۲/ جامعه ایران دیگر یک جامعه سنتی نیست

عاشقانه سوسانو جومونگ با دخترش (تصاویر)

روایت نشریه اماراتی از جزئیات مذاکرات محرمانه ایران و امریکا

مهاجرت تحصیلی به کانادا

واکنش ماجد علم الهدی به ادعای ارتباط با هولدینگ گردشگری قطع کننده درختان

سفر نوروزی شاه به مشهد و دیدار با علما و رعایا (تصاویر)

عضو شورای شهر تهران: ساخت این مسجد وقفی در پارک قیطریه، خلاف قانون است

تصاویر دیدنی از تیپ و استایل نوروزی پریناز ایزدیار

ردیابی گوشی سرقتی با چند ترفند ساده

واکنش معین به خبر حضور پنهانی‌اش در ایران

تصویر وایرال شده از راه اندازی اتاق «واکنش سریع حجاب» ! (عکس)

عاشقانه سوسانو جومونگ با دخترش (تصاویر)

تصاویر دیدنی از تیپ و استایل نوروزی پریناز ایزدیار

جشن زیبای نوروز در آتشکده بهرام (تصاویر)

مراسم تشییع مرحومه زهرا شجاعی با حضور خاتمی (تصاویر)

پست آبی رنگ در پیج پرسپولیس! (عکس)

تیپ و استایل متفاوت بهرام افشاری و الناز حبیبی (عکس)

تبریز سفیدپوش شد (عکس)

زیبایی های قشم، بزرگترین جزیره ایران (تصاویر)

عکس خانوادگی وایرال شده وریا غفوری که به تازگی منتشر شده / همه درباره زیبایی این خانواده حرف می زنند (+عکس)

تصویری بی نظیر از رنگین کمان در میدان نقش جهان اصفهان (ویدئو)

تصویری متفاوت از نازنین بیاتی (عکس)

هادی چوپان در کنار مجسمه خودش و گرگ (تصاویر)

تغییر چهره ایرنه پاپاس، بازیگر هند جگرخوار در ۹۳ سالگی (تصاویر)

2 عکس جدید از تیپ و ژست دیدنی «سوسانو» در یک روستای زیبا در فرانسه

عکس / اتاق فرمان اتمی شوروی را ببینید

ماجرای سفر شاه به قم و ملاقات ۴۵دقیقه‌ای با آیت‌الله بروجردی (عکس)

تصاویر / تغییر تیپ و چهره سارا و نیکای سریال پایتخت بعد 10 سال

فیگور عضلات شکم هادی چوپان و رقیب آمریکایی او؛ کدایک بهتر است!؟ (عکس)

تصویری دیدنی از آنتونیو کوئین در اصفهان (عکس)

تغییر چهره جالب طناز طباطبایی در طی ۱۵ سال! (تصاویر)

استقبال پر شور از هادی چوپان در شیراز (تصاویر)

تصاویر دیدنی و وایرال شده از دونگ یی (هان هیو جو)

استوری سحر دولتشاهی از سریال افعی

هانیه توسلی با چهره بدون آرایش آفتابی شد (عکس)

کف و سوت برای معین و هایده در برنامه زنده شبکه سه با حاضران دستچین شده در استودیو! (ویدئو)

کنایه ستاره پرسپولیس به عدم دعوتش به تیم ملی + تصویر

سلفی هادی چوپان با کلاه قشقایی پس از قهرمانی در آرنولدکلاسیک (ویدئو)

این کلیپ «آقای همساده» با ماجرای کاظم صدیقی «وایرال» شد (ویدئو)

ژست علی دایی در کنار همسرش و خانم بازیگر (عکس)

نظر جالب عادل فردوسی پور درباره عملکرد نکونام در استقلال (ویدئو)

درج نام «خلیج فارس» در تصویر اکانت رسمی ناسا از زمین (عکس)

آرایش و پوشش متفاوت بهنوش طباطبایی! (عکس)

پوشش محسن افشانی بازیگر جنجالی و همسرش در افطاری ابراهیم رئیسی! (تصاویر)

اجرای زیبای داوود کیم (جای) خواننده کی پاپ کره ای در شبکه سه (ویدئو)

سعدالله امیر شقاقی مافیای شرط بندی، در ترکیه بازداشت شد + ویدئو

دیدار «عباس قادری» با ابراهیم رئیسی ! (عکس)

کیم جای (داوود کیم) خواننده موسیقی کی پاپ کره‌ جنوبی در برنامه محفل درخواست تسبیح کرد (+عکس و ویدئو)

استایل زیبا، ساده و خیره کننده «بهنوش طباطبایی» / عکس

بهاره افشاری و تغییر چهره‌اش ۱۸ سال پس از «او یک فرشته بود» (عکس)

آتش گرفتن یک پراید با نارنجک در چهارشنبه سوری پرند (ویدئو)

همسر و پسر نجم الدین شریعتی (عکس)

چهارشنبه سوری دیشب تهران از داخل هواپیما (ویدئو)

باشگاه پرسپولیس در آستانه دربی اینگونه پیام انگیزشی داد (تصویر)

تصاویر چهارشنبه سوری از برج میلاد: تهران شهر جنگ زده شد! (ویدئو)

انفجار مهیب در شب چهارشنبه سوری در استان خوزستان ! (ویدئو)

مجادله «خورشید خانم» مو طلایی با رضا رشیدپور بر سر جریمه ۳ میلیونی حجاب (+تصویر)

«یاسمین مقبلی» به زمین برگشت (ویدئو)

تجمع بازنشستگان در اعتراض به حقوق های زیر خط فقر + عکس

محمدرضا گلزار در جمع ملی‌پوشان ایران + عکس

رهبر انقلاب به فرماندهان کل ارتش و سپاه مدال داد (+عکس)

سرمربی پرتغالی سپاهان و همسر جوان و بازیگرش، شیدا مقصودلو در کنسرت علیرضا قربانی (ویدئو)

فیلم وایرال شده از حسین یکتا در شبکه افق در شب قبل انتخابات: هر کی نمی خواد رای بده بره ! (ویدئو)

حوادث چهارشنبه آخر سال: لحظه افتادن بمب دست ساز از دستان یک نوجوان (ویدئو)

استایل شیک و ورزشی مریم معصومی در ۳۶سالگی (عکس)

حفظ کرامت شهروندان به سبک دولت انقلابی: آقای رئیسی این عکس را دیده اید!؟ (تصویر)

حضور سحرگاهی رهبری در شهر ری (+ عکس)

عاشقانه اوسمار، سرمربی پرسپولیس با همسرش (عکس)

عاشقانه شهاب حسینی و همسر جدیدش در یک اکران خصوصی (تصاویر)

مجری زن صداوسیما آرزو کرد همه چیز به دوران قبل از رییسی بازگردد! / جبران مافات ژیلا صادقی با حمله به حسن روحانی! (ویدئو)

واکنش طنزآمیز عبدالکریم حسن به مردود شدن گلش در دیدار پرسپولیس - فولاد + تصویر

پیام سیدحسین حسینی به هواداران استقلال (اینستاپست)

استایل شیک و خاص بهاره افشاری در مراسم بزرگداشت علی نصیریان (عکس)

رونمایی بهنوش طباطبایی از مجسمه‌ زیبای خودش ! (عکس)

سخنان قدیمی سخنگوی دولت درباره قیمت ها وایرال شد! (ویدئو)

دختر ترامپ، بیل گیتس، ریانا و زاکربرگ در عروسی پسر ثروتمندترین مرد آسیا (+عکس)

واکنش باشگاه پرسپولیس به هت تریک اوسمار ویرا + عکس

آخرین حضور حسن روحانی در اجلاس خبرگان رهبری (عکس)

اولین جلسه دادگاه تتلو برگزار شد (تصاویر)

واکنش انتقادی محسن چاوشی به سیل در جنوب بلوچستان (تصویر)

واکنش محسنی اژه‌ای به حکمی درباره «شروین حاجی پور» (ویدیو)

تصاویری تازه از پسر رهبر انقلاب و لاریجانی در یک مراسم

واکنش تحریک‌آمیز مهدی طارمی پس از پیروزی عجیب پورتو برابر بنفیکا + عکس

اقامه نماز بر پیکر آیت الله امامی کاشانی توسط رهبر انقلاب (عکس)

شلوار عجیب و غریب فرشته حسینی سوژه شد (تصویر)

استوری جواد نکونام برای مردم سیستان و بلوچستان (تصویر)

پرطرفدارترین