«داعش»؛ تهديد نظم جهاني و منطقه اي

سعيد عليخاني*

ارتکاب جنايت به اسم دين و از طريق تحريف مفاهيم آسماني آن. اين، مضمون نمايشنامه «تارتوف» يا «دغل باز» اثر «مولير» طنزنويس برجسته فرانسوي (قرن 17) است. دست بردن در مفاهيم متعالي در جهت اهداف شيطاني، البته در تاريخ مسبوق به سابقه است اما کمتر کسي تصور مي کرد که در قرن بيست و يکم نيز، پاريس، شاهد جنايتي باشد که محصول چنين الگويي باشد. پديده داعش که حاصل جمع برداشت متحجرانه و ايدئولوژيک با توان نظامي است اکنون به مدد ساختار چندمليتي خود به آن ميزان از توان عملياتي رسيده است که ظرف دو سال گذشته، دوبار و هر بار در چند نقطه، عمليات تروريستي سهمگيني را در خاک فرانسه ساماندهي کند. تجلي اعمال و رفتار «داعش» البته محدود به حوادث تروريستي در قلب اروپا نيست. داعش اکنون «نظم و توازن منطقه اي و جهاني» را برهم زده، بازيگران منطقه اي را با چالش هاي متعددي مواجه ساخته و از همه مهم تر گفتماني بشدت افراطي و متعصبانه را حاکم کرده است. آنچه امروز منطقه خاورميانه با آن مواجه شده است، چيزي شبيه به «جنگ هاي 30 ساله» اروپاست. جدالي ميان دو نگرش متفاوت از مذهب که همچون جنگ هاي 30 ساله، «فرساينده بودن» و «درهم پيچيدگي» را به ارث برده است

. خصلت ديگر اين وضعيت آن است که پديده داعش با سرلوحه قراردادن مفهوم خلافت در تضاد آشکار با مفهوم دولت و نظم به تعبير «وستفالي» آن است و اصولاً «داعش» را نه به عنوان يک سازمان غيردولتي که نهادي «ضد نظم» بايد در نظر گرفت. ساختاري که در سايه برهم خوردن نظم منطقه اي، راه را براي حضور بازيگران فرامنطقه اي باز مي کند. در حال حاضر مرزهايي مثل مرز ترکيه و عراق، مرز عراق و سوريه، مرز لبنان و سوريه و... عملاً معناي مصطلح خويش را از دست داده اند و ساده انديشي است که تصور کنيم چنين وضعيتي به جز تسهيل ورود قدرت هاي منطقه اي واجد هيچ اثر نامطلوب ديگري در جهان بهم پيوسته کنوني نباشد. در چنين شرايطي، طبيعي است هيچ قدرت فرامنطقه اي، نمي تواند همان رويکردي را که پيش تر و در مواجهه با بحران هاي منطقه اي با کشورهاي متعهد به حداقلي از ثبات و مفهوم دولت مدرن، در پيش مي گرفت، همچنان پيش ببرد و «اوضاع خاص» منطقه اي در زمان استيلاي «گفتماني متعصبانه و نظم گريز» را ناديده بگيرد. دولت فرانسه به عنوان يکي از بازيگران فرامنطقه اي که به سبب پيوندهاي تاريخي با سوريه و لبنان، به دنيال ايفاي نقشي موثر در تحولات منطقه است، دست کم در فضاي بي نظمي موجود منطقه تمرکز اصلي خود را بر تقويت نيروهاي موسوم به شوراي ملي سوريه قرار داده است و نقشي کمرنگ را نيز در بمباران برخي مواضع داعش عهده دار شده است.

مفروض فرانسه در اين رويکرد- ضد دولت سوريه- آن است که منطقه هنوز وارد مرحله: «بي نظمي مطلق» نشده است و فضا آنچنان است که براي مقابله با خطر هولناک داعش مي توان به سبک چالش هاي گذشته از برخي تصميم هاي عاجل چشمپوشي کرد، به شکل مطلق خواستار کنار رفتن تنها عامل ثبات در شرايط کنوني شد و امنيت و ثبات مورد نياز براي کليدي ترين بخش جهان را مشمول جنگ فرساينده و تبعات ناگزير تداوم تشکيلات مرگباري چون داعش کرد. بزرگ ترين اشتباه راهبردي اين نگاه در آن است که قدرت هاي اروپايي بدون در نظر داشتن ماهيت درهم بافته هويتي، مذهبي و قومي جهان امروز، از تاثير تحولات خاورميانه بر نقاط مختلف جهان غافل شده اند بدون آن که در نظر داشته باشند که صرفنظر از اختلاف موجود در نوع نگاه فرانسه با بازيگران مهم منطقه اي چون ايران، نگاه مشترک به مقوله مبارزه با تروريسم و ضرورت حفظ ثبات منطقه اي مي تواند به بازگرداندن اوضاع به روال عادي خود کمک شاياني کند. اين مهم که اکنون کمتر مورد توجه دولت هاي اروپايي قرار گرفته است، به نفع همپيماني دولت هاي اروپايي با برخي دولت هاي منطقه اي کنار گذاشته شده است. اين رويکرد البته يادآور بخش ديگري از نمايشنامه مورد اشاره مولير است آنجا که «اورگان» و مادرش، مادام پرنل، «تارتوف» را که در نمايشنامه نقشي منفي دارد، به عنوان دوست نزديک خود پذيرفته اند.

*تحليلگر مسائل بين الملل

روزنامه ايران

گزارش خطا