«خانه عامری‌ها»؛ تابلوی شکوه و هنر کاشان

مجموعه خانه تاریخی عامری‌ها جزو ارزشمندترین نمونه‌های معماری در کاشان به شمار می‌رود که چون تابلویی زیبا هنر و شکوه این دیار را به هم پیوند می‌زند.

به گزارش فارس، حال که فانوس نود و دومین تقویم خورشیدی به خاموشی خود نزدیک می‌شود و همه خود را برای استقبال از نوزادی به نام نوروز آماده می‌کنند و بار سفر را برای شروع روزهای صفر سال نو به عنوان عادتی آشنا مهیا می‌سازند سزاوار است هر دیار و خطه‌ای سرمایه‌های طبیعی و خدادادی خود را برای شرکت در این بزم ملی در طبق عرضه قرار دهد تا ایرانیان بتوانند از میان تابلوهای رنگارنگ این سرزمین طرح دلخواه خود را برگزینند.

اما در این میان کاشان شهر تاریخ و مذهب یکی از مناطقی است که کلکسیون جاذبه‌های طبیعی و گردشگری آن با سایر جلوه‌گاه‌های مشابه ایران‌زمین متفاوت است و لذت چشیدن یک لقمه از دستپخت هنر آن با سایر طعام‌های لذیذ هنر ایرانی فرق می‌کند.

چنانکه در سال 1637 میلادی آدام اولئاریوس آلمانی، کاشان متفاوت را چنین تعریف می‌کند: «کاشان یکی از پر جمعیت‌ترین و مهم‌ترین شهرهای ایران از نظر بازرگانی است و به همین جهت علاوه بر تعداد زیادی خانه زیبا دارای کاروانسراهای باشکوه هم هست، بازار و میدان شهر، که بسیار با اهمیت و زیبا است، دارای راهروها و حجره‌هایی با طاق ضربی است که بی‌نهایت عالی ساخته شده است؛ به طوری که نظیر آن را هرگز ندیدم؛ در کنار اهالی بومی شهر اقوام و ملل دیگری نیز زندگی می‌کنند که از همه مهم‌تر هندی‌ها به شمار می‌روند که در محل‌های جداگانه به تجارت مشغول‌ هستند؛ استادان صنایع دستی به ویژه ابریشم‌باف‌ها و بافندگان پارچه‌های زربفت را در حجره‌های باز که می توان آنها را هنگام بافندگی دید، مشغول کار هستند».

نوع چینش خانه‌ها در کنار یکدیگر، کوبه‌های قرار گرفته بر درب ورودی منازل، دالان‌های پرپیچ و خم، حیاط‌های بزرگ و دارنده حوض‌های بزرگ آب، سرداب‌های گود و خنک با پله‌های بسیار، اتاق‌های مختلف که بخش‌های مختلف بیرونی، اندرونی یا زمستان‌نشین و تابستان‌نشین را تشکیل می‌دهد ماکت مشابهی از نوع معماری در دیار کاشان بزرگ است که در آلبوم خاطرات هر میهمان این خطه نقش بسته است.

خانه عامری‌ها یکی از این نمونه‌های مناسب معرفی معماری در کاشان است به این معنا که شناخت اجزای این اثر تاریخی می‌تواند ما را با کلیت هنر نقش و نگار آشنا سازد.

بر این اساس خبرگزاری فارس در کاشان شایسته دید در ادامه گزارش‌های کاشان‌شناسی خود به سراغ خانه عامری‌ها رفته و مخاطبان خود را از خصوصیات و ویژگی‌های این بنای تاریخی بیشتر آگاه کند.

خانه عامری‌ها کاشان در محله سلطان میراحمد در شمال معبر اصلی آن و در خیابان علوی و در جوار حمام سلطان میر احمد واقع شده است و قدمت آن به دوران زندیه بر می‌گردد و در دوران قاجار در قرن 13 هجری قمری به وسیله مرحوم سهام‌السلطنه عامری به عنوان محل سکونت فامیلی توسعه یافته است و بناهای دیگری به آن اضافه شد و البته در این میان گمانه‌هایی مبنی بر وجود ریشه اصلی بنا در دوره سلجوقی و صفویه وجود دارد.

خانه عامری‌ها شامل حدود 85 اتاق و چندین حیاط است که یکی از بزرگترین خانه‌های تاریخی شهر کاشان به شمار می‌رود و از قدیمی‌ترین بخش‌های آن حیاط بیرونی و اندرونی محسوب می‌شود بر این اساس خانه عامری‌ها از گستردگی فراوانی برخوردار است چنانکه مساحت آن به نزدیک 9 هزار متر مربع می‌رسد که با وجود زیربنای وسیع، به گونه هماهنگ و حساب شده ساخته شده است.

مساحت عرصه مجموعه شامل این اثر که از چند خانه مجزای مجاور و در ارتباط با یکدیگر شکل گرفته مشتمل بر سه خانه با پنج حیاط مرکزی به صورتی اندرونی و بیرونی همراه با فضاهای سرپوشیده متعدد و متنوع است که مهمترین بخش این مجموعه، خانه عامری‌‌ها به شمار می‌رود.

اما خانه عامری‌ها دارای حوضخانه، دو بخش اندرونی و بیرونی، همراه با ایوان‌‌های رفیع و شاه‌نشین‌های هفت دری و تعداد زیادی اتاق‌های سه دری است که اطراف حیاط با آهنگی موزون و به صورت قرینه استقرار یافته‌اند و در تمام حیاط‌‌های خانه عامری‌‌ها اصل تقارن در ضلع شمالی، جنوبی، شرقی و غربی رعایت شده است.

حیاط‌ها دارای حوضخانه‌‌هایی هستند که برای استفاده در تابستان کاربرد داشته است و همچنین تمامی بدنه خارجی حیاط‌‌ها و برخی از بدنه‌ها و پوشش‌های داخلی با انواع تزیینات زیبا و هنرمندانه ایرانی همچون گچ‌بری، یزدی و رسمی‌بندی، مقرنس، نقاشی روی گچ، درودگری، منبت‌کاری، گره‌چینی و برخی از هنرهای تزیینی دیگر پوشیده شده است.

از میان چندین حیاط خانه عامری‌ها چهار حیاط بیرونی، اندرونی، مهمان خانه، حیاط خدمه و سوارکاران نظامی مورد استفاده قرار می‌ گرفته و در سه حیاط دیگر نیز بستگان سهام‌‌السلطنه سکونت داشته‌‌اند.

اما ارتفاع بادگیری‌ها مهم‌ترین شاخصه این خانه تاریخی است؛ عنصر آشنای معماری کویر که برای خنک نگه داشتن زیرزمین‌ها و بخش‌های مورد استفاده در تابستان به جهت گرمای طاقت‌فرسای کاشان کویری در معماری گذشته این خطه متداول بوده است، خانه عامری‌ها دارای بلندترین بادگیر در بین بادگیرهای خانه‌های کاشان است و به نوعی خصوصیت شاخص این خانه به شمار می‌رود.

مالک نخستین بنا فردی بنام سهام‌السلطنه عرب بوده است که این بنا را به پاس حمایت از حاکم وقت کاشان و دفع محاصره آقا محمد خان از وی به هدیه می‌گیرد؛ اما این بنای باشکوه شهرت خود را از فرزند سهام‌السلطنه یعنی ابراهیم خلیل خان عامری از اعیان با نفوذ این خطه گرفته است که در میان دیگر برادران خود از نفوذ و اعتبار بیشتری برخوردار بوده است.

مجموعه عامری‌ها تا حدود دهه 30 قرن حاضر مورد استفاده مالکان اصلی بوده است اما به تدریج بعد از این تاریخ در سراشیبی فراموشی قرار می‌گیرد. عدم نگهداری مناسب و شیوه بهره‌بری غیراصولی از بنا لطمات شدیدی به پیکره بنا بعد از این تاریخ وارد می‌کند تا این که به سازمان میراث فرهنگی واگذار می‌شود.

البته از دو سال پیش خانه عامری‌ها به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شده و مراحل آن برای تبدیل به مرکز اقامتی برای استفاده گردشگران انجام شده است.

گزارش خطا