کد خبر: ۹۶۹۲۸
تاریخ انتشار: ۲۲ مرداد ۱۳۹۸ - ۱۸:۱۹
نقش محوری خلیج‌فارس در منظومه قدرت بین‌المللی به‌گونه‌ای است که نظریه‌پردازان مختلف درحوزه روابط بین‌الملل به کرات از آن یاد کرده‌اند.

ضیاءالدین صبوری/ رئیس انجمن علمی ایرانی روابط بین‌الملل در همشهری نوشت: به‌عنوان نمونه، فون لوهازن در سال۱۹۹۶ جهان را به 3 منطقه بزرگ تقسیم کرده و یکی از این مناطق، یعنی منطقه خلیج‌فارس را به‌عنوان مرکزمرکز نامیده است.

اندیشمندان ژئوپلیتیک معتقدند هر قدرتی که در این منطقه مستقر شود، می‌تواند با استفاده از اهرم انرژی بر رقبایش فشار وارد کند.

نویسنده کتاب تکاپوی جهان نیز می‌نویسد که تسلط بر خلیج‌فارس، مقدمه تسلط بر جهان است. همچنین جفری هارت، نویسنده دیگر معتقد است که کنترل بر منابع، کنترل بر بازیگران را در پی دارد و آنکه بازیگران را کنترل کند، درواقع نتایج بازی را تعیین می‌کند. در هرحال، 2بعد مهم توجه قدرت‌ها به خلیج‌فارس عبارت از الف) انرژی و نقش محوری آن در اقتصاد جهانی و ب) موقعیت ارتباطی به‌عنوان کانون کریدورهای ارتباطی جهان است که در یک محدوده جغرافیایی تحت عنوان بیضی انرژی جهانی یا هارتلند انرژی قرار گرفته است.

بنابراین در توازن قدرت آینده این موضوع بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه در این توازن قدرت، برتری از آن قدرتی خواهد بود که بر منابع انرژی و خطوط انتقال آن تسلط داشته باشد.

خلیج‌فارس از منظر ژئوپلیتیک انرژی به‌عنوان راهبردی‌ترین منطقه دارای منابع سرشار ذخایر فسیلی مطرح است؛ به‌گونه‌ای که در آخرین پژوهش‌های صورت‌گرفته، این مطلب به خوبی و روشنی بیان شده است که منابع هیدروکربوری تا سال۲۰۵۰ همچنان به‌عنوان عمده‌ترین منبع تأمین انرژی باقی خواهد ماند.

پژوهشگران همچنین پیش‌بینی کرده‌اند که تا سال۲۰۳۰ حدود ۸۳درصد به تقاضای انرژی جهان افزوده خواهد شد. بنابراین، نگاه به منطقه خلیج‌فارس به‌خاطر داشتن ذخایر فراوان انرژی در کنار هزینه‌های ارزان استخراج و قابلیت بهره‌برداری طولانی‌مدت و همینطور دسترسی به مسیرهای ارتباطی مناسب به‌عنوان مزیت‌های نسبی این منطقه، اساسا یک نگاه راهبردی و استراتژیک است.

ازسوی دیگر باید توجه داشت که راه‌های آبی، از میان انواع راه‌های دسترسی، اهمیت بیشتری دارد و مسیرهای ارتباطی این منطقه و تنگه هرمز که شاهراه ارتباطی نفتکش‌های بزرگ و ابرکشتی‌ها به شمار می‌آید، از این جهت دارای حساسیت مضاعف است که هم‌اکنون تنها ۲۰درصد از فرایند انتقال انرژی از طریق خطوط لوله‌ای انجام می‌گیرد؛ چراکه خطوط لوله‌ای در طولانی‌مدت به نتیجه می‌رسد و مقرون به صرفه نیز نیست؛ ازاین‌رو مسیرهای ارتباطی آبراهی حائز اهمیت خاص هستند.

نکته بعدی اینکه در سابقه دولت‌های استعماری ازجمله بریتانیا که تا سال۱۹۷۱ بر منطقه خلیج‌فارس سیطره داشته‌است، همواره این اقرار و اذعان دیده می‌شود که کنترل جریان نفت از اساسی‌ترین عوامل پیروزی آنها در جریان جنگ جهانی اول و دوم بوده است. لذا نگاه راهبردی به منابع و راه‌های انتقال انرژی در این موقعیت و شرایط زمانی اهمیت بسیار خواهد داشت.

مسئله بعدی، تخمین و ارزیابی میزان و چگونگی منافعی است که از رهگذر تبادل انرژی حاصل از این منطقه نصیب بازیگران اعم از دولت‌ها، قدرت‌ها، سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی می‌شود.

آنگونه که استراتژیست‌های آمریکایی منافع را تقسیم‌بندی کرده‌اند، دسته‌ای از منافع مرتبط با حفظ بقاست، بخشی از منافع که از دارایی یا انتقال دارایی‌های کانی، همانند انرژی حاصل می‌شود و درصورت اتلاف، قابل بازیابی نیست، منافع حیاتی (Vital Interests) و در مرتبه بعد، منافع مهم قرار دارد.

پرسش اینجاست که منافع حیاتی درخصوص منطقه خلیج‌فارس بیشتر متوجه کدام‌یک از کشورها یا قدرت‌هاست؟

در یک بررسی اجمالی، آمریکا به‌عنوان بخشی از کشورهای طالب انرژی این منطقه مطرح است. منطقه اروپا نیز در کنار چین و روسیه و مهم‌تر از همه، کشورهای خلیج‌فارس به‌عنوان دارندگان و صاحبان این انرژی می‌توانند به نسبت‌های مختلف در این منطقه حیاتی دارای منافع باشند.

به‌عنوان مثال، آمریکایی‌ها اجماع دارند که نفت و انرژی به‌عنوان ابزارهای هژمونی آمریکایی برای آنها اهمیت راهبردی دارد و خلیج‌فارس هم برای آنها یک منطقه استراتژیک تلقی می‌شود.

اروپا نیز به لحاظ نیاز به انرژی و همینطور مجاورت جغرافیایی با این منطقه، نگاه خاصی به منطقه خلیج‌فارس دارد و نیاز به آرامش و ثبات را عامل تضمین امنیت اروپا تلقی می‌کند.

چین و روسیه هم به همین ترتیب؛ اگرچه خود دارای نفت و گاز هستند، ولی از امنیت این منطقه بسیار سود می‌برند.
مهم‌تر اینکه کشورهای خلیج‌فارس، اساسا نفت و انرژی را به‌عنوان عامل ثبات سیاسی، رفاه اقتصادی و بقای سیاسی خودشان ارزیابی می‌کنند.

در نتیجه باید گفت که کشورهای صادرکننده و کشورهای مصرف‌کننده انرژی خلیج‌فارس، به‌طور همزمان و به یک اندازه می‌توانند نگران امنیت این منطقه باشند.

 به‌عبارت دیگر، نیاز به آرامش و ثبات به‌عنوان یک ضرورت برای تمامی کشورهایی که از منافع اقتصادی و منابع انرژی منطقه خلیج‌فارس بهره می‌برند، حائز اهمیت و محل درنگ است.

اما سؤال مهمی که مطرح می‌شود، این است که با مفروض داشتن یک الگوی امنیتی برای این منطقه، کدام الگوی امنیتی می‌تواند پاسخگوی نیاز مجموعه این کشورها و قدرت‌های سودبرنده از منابع سرشار انرژی خلیج‌فارس باشد؟

در پاسخ به این پرسش کلیدی می‌توان گفت که از میان الگوهای مختلف امنیت، ازجمله امنیت سنتی مبتنی بر سیاست رئالیستی، الگوی هژمونیک مبتنی بر هژمونی آمریکا و الگوی امنیت مشارکتی، به‌نظر می‌رسد الگوی اخیر مطلوبیت بیشتری دارد؛ چراکه الگوی نخست اساسا منازعه‌خیز و الگوی دوم برون‌زاست اما الگوی سوم می‌تواند به‌عنوان یک الگوی درون‌زا و با فرض اینکه امنیت یک ملک مشاع است و قابل تقسیم نیست، مطلوبیت و کاربرد دقیق‌تری داشته باشد. باید توجه داشت که در این الگو، دوستان و دشمنان به یک اندازه خود را ضامن رفتارهای خود می‌دانند و محدودیت می‌پذیرند و مهم‌تر اینکه، این الگوی امنیتی حتی در شرایط بی‌اعتمادی متقابل نیز قابلیت اجرا و پیاده‌سازی دارد.

 به این ترتیب، می‌توان گفت که در این الگوی امنیتی که بیشتر به‌عنوان الگوی امنیت منطقه‌ای درجهت ایجاد و تثبیت هم‌گرایی‌ها کاربرد یافته، تهدیدات برای دشمنان و دوستان به یک اندازه قابل بررسی است و درنتیجه، امنیت نیز برای دشمنان و دوستان همچنان به یک اندازه واجد ارزش است.

آنگونه که اندیشمندان روابط بین‌الملل معتقدند، الگوهای امنیت منطقه‌ای اگرچه به ظاهر منطقه‌ای هستند اما پایه‌های امنیت جهانی را تشکیل می‌دهند؛ لذا امنیت خلیج‌فارس برای مناطق همجوار و حتی مناطق دوردست هم اساسا دارای جایگاه و اهمیت راهبردی است.

از همین‌رو، ضرورت مقابله با عناصر بی‌ثبات‌کننده در این منطقه، برای تمامی طرف‌ها می‌تواند به‌عنوان یک اولویت که ضامن همبستگی و همگرایی آنهاست، مطرح باشد.

باری بوزان معتقد است که امنیت ملی و امنیت بین‌المللی باهم، همبستگی متقابل دارند و تعقیب هر کدام به‌تنهایی هرگز به نتیجه نخواهد رسید؛ چراکه یا منزوی شدن در روابط بین‌الملل  یا حل شدن در سیستم جهانی را در پی خواهد داشت.

بنابراین، باید گفت که ترتیبات امنیتی خلیج‌فارس بر پایه وابستگی متقابل قابل تبیین است و پیوستگی امنیت خلیج‌فارس، درواقع با عوامل و پارامترهای متعددی درون دولت‌ها و قدرت‌ها و همچنین در ارتباط با سایر کشورها و قدرت‌ها مفهوم می‌یابد؛ ازجمله چگونگی رابطه ایران و آمریکا که می‌توان آن را به‌عنوان عاملی تأثیرگذار در فرایند تأمین امنیت منطقه درنظر گرفت.

در یک نگاه کلی و درمقام نتیجه، می‌توان گفت که رویکرد تلفیقی یا همان امنیت منطقه‌ای که در رهیافت مجموعه امنیتی باری بوزان تبیین می‌شود، بهترین مطلوبیت را برای این منطقه خواهد داشت و بالطبع این رویکرد تلفیقی دارای الزاماتی است که باید به آن توجه کرد؛ ازجمله گفت‌وگو، همکاری، اعتمادسازی متقابل، تبادل اطلاعات، مانورهای مشترک و توافقات دو یا چندجانبه و برخی از اقدامات ضروری مورد نیاز دیگر که می‌تواند متناسب با موقعیت و شرایط، ثبات و امنیت نسبی را برای منطقه به ارمغان آورد.

نظر شما
* کد کپچا:
captcha

امام جمعه قم: این بدحجابی ها عادی و متعارف نیست

امام جمعه ایلام: چریک های پژاک در جشن نوروز ایلام جلودار رقص شدند

شهادت ۵ رزمنده حزب‌الله لبنان

عکس های جدید و جالب از استایل «بانو سویا» سریال جومونگ در سئول کره جنوبی

واکنش دبیرکل جامعه پزشکی به مرگ دکتر پرستو بخشی: فشار ها بر پزشکان جوان به مرز هشدار رسیده

اعمال مخصوص شب‌ قدر 19 نوزدهم ماه مبارک رمضان

این عکس‌ها رابطه شروین و ترلان پروانه را تایید می‌کند؟

جزییات افزایش شدید جریمه تحلفات رانندگی

اعمال مشترک شب های قدر

افشاگری جدید حسن روحانی از ماجرای گرانی بنزین و اعتراضات: من واقعا از زیرنویس شبکه خبر فهمیدم بنزین دیشب گران شده! رئیسی اولین کسی بود که توییت زد و مخالفت کرد، در حالی که نامه سران قوا را با خط خودش امضا کرده بود!

توضیحات ابراهیم شکوری، درباره مجوز حرفه ای پرسپولیس

مرگ شبانه؛ چرا بعضی ها در خواب می میرند؟

سید جلال ساداتیان: شما نمی‌توانید با یک بخشی از جامعه بین‌المللی کاملا در تضاد دائم باشید و صرفا بخواهید با یک بخش کوچکی از این جامعه کار کنید/ روسیه و چین در همه امور پای شما نایستاده‌اند/ هرچه محدودیت‌ها را افزایش بدهید، زندگی و سفره مردم محدودتر می‌شود

مصرف کدام ویتامین‌ها برای مردان ضروری است؟/ ۵ ویتامین و مکمل مفید برای سلامت مردان

آقا گفتند من تمام جامعه ایران را انقلابی می‌دانم نه عده خاصی را

عکس های جدید و جالب از استایل «بانو سویا» سریال جومونگ در سئول کره جنوبی

چهره بدون آرایش و تصاویر متفاوت از سیما تیرانداز (عکس)

اصغر فرهادی مهمان ستاره استقلالی و همسرش شد (عکس)

شکیرا با عشق جدیدش رویت شد (تصاویر)

عربستان «با این دختر» برای اولین بار در مسابقه دختر شایسته جهان شرکت می‌کند (عکس)

خدا کند این کار رئیسی، زاکانی و نمایندگان انقلابی برای خدا باشد! (عکس)

مربی خارجی پرسپولیس با همسرش به بازار تهران رفت (عکس)

خاطره آقای همساده از «بده بزنیم» در گفتگو با پشه و ایرج طهماسب! (ویدئو)

ژست های عجیب الناز شاکردوست در سفر به بیستون (تصاویر)

عاشقانه بانو سوسانو با دخترش (تصاویر)

پوشش و استایل خوش آب و رنگ و نوروزی پریناز ایزدیار / تصاویر

جشن زیبای نوروز در آتشکده بهرام (تصاویر)

مراسم تشییع مرحومه زهرا شجاعی با حضور خاتمی (تصاویر)

پست آبی رنگ در پیج پرسپولیس! (عکس)

تیپ و استایل متفاوت الناز حبیبی و بهرام افشاری (عکس)

تبریز سفیدپوش شد (عکس)

زیبایی های قشم، بزرگترین جزیره ایران (تصاویر)

عکس خانوادگی وایرال شده وریا غفوری که به تازگی منتشر شده / همه درباره زیبایی این خانواده حرف می زنند (+عکس)

تصویری بی نظیر از رنگین کمان در میدان نقش جهان اصفهان (ویدئو)

تصویری متفاوت از نازنین بیاتی (عکس)

هادی چوپان در کنار مجسمه خودش و گرگ (تصاویر)

تغییر چهره ایرنه پاپاس، بازیگر هند جگرخوار در ۹۳ سالگی (تصاویر)

2 عکس جدید از تیپ و ژست دیدنی «سوسانو» در یک روستای زیبا در فرانسه

عکس / اتاق فرمان اتمی شوروی را ببینید

ماجرای سفر شاه به قم و ملاقات ۴۵دقیقه‌ای با آیت‌الله بروجردی (عکس)

تصاویر / تغییر تیپ و چهره سارا و نیکای سریال پایتخت بعد 10 سال

فیگور عضلات شکم هادی چوپان و رقیب آمریکایی او؛ کدایک بهتر است!؟ (عکس)

تصویری دیدنی از آنتونیو کوئین در اصفهان (عکس)

تغییر چهره جالب طناز طباطبایی در طی ۱۵ سال! (تصاویر)

استقبال پر شور از هادی چوپان در شیراز (تصاویر)

تصاویر دیدنی و وایرال شده از دونگ یی (هان هیو جو)

استوری سحر دولتشاهی از سریال افعی

هانیه توسلی با چهره بدون آرایش آفتابی شد (عکس)

کف و سوت برای معین و هایده در برنامه زنده شبکه سه با حاضران دستچین شده در استودیو! (ویدئو)

کنایه ستاره پرسپولیس به عدم دعوتش به تیم ملی + تصویر

سلفی هادی چوپان با کلاه قشقایی پس از قهرمانی در آرنولدکلاسیک (ویدئو)

این کلیپ «آقای همساده» با ماجرای کاظم صدیقی «وایرال» شد (ویدئو)

ژست علی دایی در کنار همسرش و خانم بازیگر (عکس)

نظر جالب عادل فردوسی پور درباره عملکرد نکونام در استقلال (ویدئو)

درج نام «خلیج فارس» در تصویر اکانت رسمی ناسا از زمین (عکس)

آرایش و پوشش متفاوت بهنوش طباطبایی! (عکس)

پوشش محسن افشانی بازیگر جنجالی و همسرش در افطاری ابراهیم رئیسی! (تصاویر)

اجرای زیبای داوود کیم (جای) خواننده کی پاپ کره ای در شبکه سه (ویدئو)

سعدالله امیر شقاقی مافیای شرط بندی، در ترکیه بازداشت شد + ویدئو

دیدار «عباس قادری» با ابراهیم رئیسی ! (عکس)

کیم جای (داوود کیم) خواننده موسیقی کی پاپ کره‌ جنوبی در برنامه محفل درخواست تسبیح کرد (+عکس و ویدئو)

استایل زیبا، ساده و خیره کننده «بهنوش طباطبایی» / عکس

بهاره افشاری و تغییر چهره‌اش ۱۸ سال پس از «او یک فرشته بود» (عکس)

آتش گرفتن یک پراید با نارنجک در چهارشنبه سوری پرند (ویدئو)

همسر و پسر نجم الدین شریعتی (عکس)

چهارشنبه سوری دیشب تهران از داخل هواپیما (ویدئو)

باشگاه پرسپولیس در آستانه دربی اینگونه پیام انگیزشی داد (تصویر)

تصاویر چهارشنبه سوری از برج میلاد: تهران شهر جنگ زده شد! (ویدئو)

انفجار مهیب در شب چهارشنبه سوری در استان خوزستان ! (ویدئو)

مجادله «خورشید خانم» مو طلایی با رضا رشیدپور بر سر جریمه ۳ میلیونی حجاب (+تصویر)

«یاسمین مقبلی» به زمین برگشت (ویدئو)

تجمع بازنشستگان در اعتراض به حقوق های زیر خط فقر + عکس

محمدرضا گلزار در جمع ملی‌پوشان ایران + عکس

رهبر انقلاب به فرماندهان کل ارتش و سپاه مدال داد (+عکس)

سرمربی پرتغالی سپاهان و همسر جوان و بازیگرش، شیدا مقصودلو در کنسرت علیرضا قربانی (ویدئو)

فیلم وایرال شده از حسین یکتا در شبکه افق در شب قبل انتخابات: هر کی نمی خواد رای بده بره ! (ویدئو)

حوادث چهارشنبه آخر سال: لحظه افتادن بمب دست ساز از دستان یک نوجوان (ویدئو)

استایل شیک و ورزشی مریم معصومی در ۳۶سالگی (عکس)

حفظ کرامت شهروندان به سبک دولت انقلابی: آقای رئیسی این عکس را دیده اید!؟ (تصویر)

حضور سحرگاهی رهبری در شهر ری (+ عکس)

عاشقانه اوسمار، سرمربی پرسپولیس با همسرش (عکس)

عاشقانه شهاب حسینی و همسر جدیدش در یک اکران خصوصی (تصاویر)

مجری زن صداوسیما آرزو کرد همه چیز به دوران قبل از رییسی بازگردد! / جبران مافات ژیلا صادقی با حمله به حسن روحانی! (ویدئو)

واکنش طنزآمیز عبدالکریم حسن به مردود شدن گلش در دیدار پرسپولیس - فولاد + تصویر

پیام سیدحسین حسینی به هواداران استقلال (اینستاپست)

استایل شیک و خاص بهاره افشاری در مراسم بزرگداشت علی نصیریان (عکس)

رونمایی بهنوش طباطبایی از مجسمه‌ زیبای خودش ! (عکس)

سخنان قدیمی سخنگوی دولت درباره قیمت ها وایرال شد! (ویدئو)

دختر ترامپ، بیل گیتس، ریانا و زاکربرگ در عروسی پسر ثروتمندترین مرد آسیا (+عکس)

واکنش باشگاه پرسپولیس به هت تریک اوسمار ویرا + عکس

پرطرفدارترین