برجام در مسیر بی‌بازگشت؟

گام سوم کاهش تعهدات ایران روز جمعه 15 شهریور اجرایی شد و سازمان انرژی اتمی موظف شد که بر اساس نیازهای فنی، بدون در نظر گرفتن تعهدات برجامی، فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای کشور را گسترش داده و به فرآیند آن شتاب بخشد.

به گزارش ایسنا، حسن روحانی رئیس‌جمهور کشورمان چهارشنبه شب در پایان جلسه سران قوا اعلام کرد: گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران از روز جمعه اجرا می‌شود و سازمان انرژی اتمی هر آنچه کشور در زمینه تحقیق و توسعه فناوری هسته‌ای نیاز دارد را انجام می‌دهد.

گام سوم ایران در حالی روز جمعه 15 شهریور اجرایی شد که ایران و فرانسه از مدتی پیش در مذاکراتی فشرده و جدی بر سر یافتن راه‌حلی برای دستیابی ایران به منافع برجامی‌اش هستند.

با وجود درخواست کشورهای اروپایی از ایران برای متوقف کردن تصمیم خود در کاهش تعهدات برجامی خود، تهران مصمم به اجرای این تصمیم است و در همین چارچوب سازمان انرژی اتمی بر اساس نیازهای فنی، بدون در نظر گرفتن تعهدات برجامی، فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای کشور را گسترش داده و به فرآیند آن شتاب بخشید.

در گام نخست ایران در 18 اردیبهشت، عدم پایبندی خود به تولید اورانیوم غنی شده 3.67 تا سقف 300 کیلوگرم و تولید آب سنگین تا سقف 130 تن را لغو کرد.

در گام دوم ایران در 16 تیرماه، تعهداتش مبنی بر این‌که میزان درصد و غلظت غنی سازی خود را فراتر از 3.67 افزایش ندهد را لغو کرد و عدم پایبندی خود به انجام غنی‌سازی کمتر از 3.67 را اعلام کرد.

اکنون در گام سوم سازمان انرژی اتمی مسوولیت یافت تا بدون در نظر گرفتن تعهدات برجامی، فعالیت‌های تحقیق و توسعه‌ای کشور را گسترش داده و به فرآیند آن شتاب بخشد.

بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز شنبه 16 شهریور در نشستی خبری اعلام کرد که اقدامات ایران در گام سوم در حوزه تحقیق و توسعه هشت مورد است و به تفضیل درباره این اقدامات توضیح داد که در جدول زیر آمده است.
 




او در این نشست با اشاره به فعالیت‌های هسته‌ای ایران که شامل محدودیت‌هایی در چارچوب برجام شده است (راکتور آب سنگین، کارخانه تولید آب سنگین، بازفرآوری سوخت مصرف شده، غنی‌سازی در ظرفیت و سطح، تحقیق و توسعه، فردو، میزان ذخایر و نظارت و دسترسی آژانس) اعلام کرد که تمامی محدودیت‌ها به جز حوزه شفاف‌سازی و نظارت، بازطراحی راکتور اراک و بازفراوری سوخت مصرف شده، در چارچوب گام‌هایی که ایران طراحی کرده است، برداشته خواهد شد.

وی گفت که با اجرایی شدن گام سوم عملا بخش زیادی از محدودیت‌های برجامی در حوزه فنی برداشته شده و فعالیت‌های هسته‌ای ایران به حالت قبل از برجام و البته گسترده‌تر از قبل باز خواهد گشت. 

کمالوندی اظهار کرد که تنها سایت فردو و ساخت سانتریفیوژهای بیشتر برای افزودن بر تعداد ماشین‌ها در نطنز و فردو هم‌چنان مشمول محدودیت‌های برجامی هستند که اگر طرف‌های اروپایی تا دو ماه آینده به نتیجه‌ای برای اجرای تعهداتشان در قبال ایران دست نیابند این مراکز و فعالیت‌ها نیز از دایره محدودیت‌ها خارج خواهند شد. 

وی در رابطه با انتقادات فراوان مبنی بر این‌که چرا ایران به سراغ غنی سازی 20 درصدی نمی‌رود با بیان این‌که "فعلا نیازی به تولید این سطح از اورانیوم غنی شده نیست" گفت: ترجیح سازمان انرژی اتمی این است که بر ذخایر اورانیوم 4.5 درصدی‌اش بیافزاید.

نکته قابل تامل در گام سوم این است که بر خلاف نظر برخی منتقدان که می‌گویند، این اقدامات به طور کل در پاسخ به اقدامات آمریکا و متحدان اروپایی‌اش موثر نیست، برداشته شدن محدودیت‌ها از تحقیق و توسعه، می‌تواند کمک کند تا بدون آنکه بر تعداد سانتریفیوژها در نطنز و فردو افزوده شود، ظرفیت تولید اورانیوم غنی شده کشور را افزایش دهد.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز روز شنبه به این مساله اشاره کرد و گفت: راه‌اندازی زنجیره‌های شاهد 164 تایی IR4 و راه‌اندازی زنجیره‌های شاهد IR2m تا دوماه دیگر کمک می‌کند تا با این تعداد ماشین و با توجه به این‌که ظرفیت این ماشین‌ها 4 تا 5 سو است بتوانیم تولیدات خود را افزایش دهیم.

به عبارت دیگر اگر قرار بود این میزان سو با سانتریفیوژهای نسل اول دریافت کنیم باید 1500 ماشین اضافه می‌کردیم اما با نسل ماشین‌های IR4 و IR2m و در مجموع با 328 ماشین 1500 سو را تولید می‌کنیم.

توانمندی ایران در توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته که حالا بعد از سال‌ها آزمایش و تست به نقطه قابل قبولی رسیده و توانسته‌ است امتحان خود را پس دهد حاکی از آن است که وعده مسوولان سازمان انرژی اتمی در مورد جهش یک باره ایران با نسل‌های پیشرفته امری قابل اتکا و حقیقی است. چنانکه به گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی، نسل‌ IR6 قادر است در همین مرحله تست 10 و 20 تایی به طور مستمر برای فعالیت و تولید اورانیوم به نطنز منتقل شود.

بنا بر این گزارش، با اجرای گام سوم رفته رفته بازگشت به عقب سخت‌تر و زمان‌بر تر خواهد شد. مقامات کشورمان این هشدار را به طرف‌های مقابل به ویژه اروپایی‌ها می‌دهند که تا دیر نشده است نسبت به اجرای تعهداتشان در قبال ایران اقدام کنند.

شاید گام‌های اول،‌ دوم و سوم ایران قابل بازگشت در یک زمان‌بندی مشخص باشد اما به طور حتم با وارد شدن به گام چهارم و احتمالا اتخاذ تصمیمات سیاسی دیگر این امکان بسیار دور از دسترس خواهد شد و در عمل ایران در توسعه توانمندی هسته‌ای خود به مسیر بی‌بازگشت خواهد رسید.