تاملاتی در باب طرح شفافیت آرای نمایندگان مجلس

ولی الله شجاع پوریان در روزنامه همدلی نوشت: طرح شفافیت عملکرد نمایندگان مجلس با موضع‌گیری جنجالی واعظ رسانه ملی جناب پناهیان در هفته گذشته به موضوعی چالشی در افکار عمومی تبدیل شد و موافقان و مخالفان پرشماری درباره آن سخن گفته‌اند. در این نوشتار کوتاه نکاتی چند در این زمینه عنوان می‌شود:

1- طرح شفافیت عملکرد نمایندگان مجلس در شهریور سال جاری برای دومین بار در یک سال در جلسه علنی مجلس مطرح شد، طرحی که بر اساس آن تمامی آرای نمایندگان مجلس به‌علاوه آمار حضوروغیابشان در جلسات، مرخصی‌ها، ماموریت‌ها، سفرها و دیگر فعالیت‌های آنان به‌صورت شفاف در اختیار عموم قرار می‌گرفت، اما دو فوریت آن با مخالفت نمایندگان روبرو گردید.

2- عنوان شفافیت در همه امور مطلوب و از ملزومات پیشرفت و توسعه سیاسی در هر کشور است، شفافیت عملکرد نمایندگان نیز یکی از ابزارهای نظارت مردمی بر پارلمان و تخصیص منابع در کشورهای مختلف مطرح‌شده است و پیامدهای مثبتی چون پیشگیری و مبارزه با فساد، افزایش کارآمدی، کاهش هزینه‌ها، اطلاع مردم از عملکرد نمایندگان، ارتقای نظام تصمیم‌گیری، جلب مشارکت عمومی، افزایش کیفیت قوانین مصوب و ... می‌گردد.

3- تجارب بین‌المللی حاکی از بهره‌گیری نظام‌های مختلف سیاسی از فواید شفافیت و راهکارهای نوآورانه در این زمینه است، بررسی شفافیت پارلمانی در کشورهای مختلف نشان می‌دهد پارلمان اروپا و کشورهایی همچون کانادا، چک، رومانی، آرژانتین، ایتالیا، دانمارک در این زمینه عملکرد مثبتی دارند و به‌راحتی تمام اطلاعات مربوط به عملکرد و تصمیمات نمایندگان را در معرض دید شهروندان قرار می‌دهند، در کشوری همچون تونس که نظام سیاسی تلاشی برای این موضوع نکرده، نهادهای مدنی این خلا را پرکرده و سازمانی مردم‌نهاد برای شفافیت عملکرد پارلمان تاسیس‌شده است که جا دارد در کشور ما نیز توسط سمن‌ها و نهادهای مردم‌نهاد انجام پذیرد.

4- در بخش زیادی از ابعاد شفافیت عملکرد نمایندگان هیچ اختلاف‌نظر و تشکیکی وجود ندارد و اغلب موافق شفافیت در حضوروغیاب، هزینه‌های مالی، سفرهای خارجی، ماموریت و ... هستند، آنچه محل بحث و دستمایه اختلاف‌نظر قرارگرفته شفافیت درباره آرای موافق و مخالف نمایندگان در طرح‌ها، لوایح و سایر تصمیم‌گیری‌هاست. در آیین‌نامه داخلی مجلس سازوکارهایی برای شفافیت آرای نمایندگان وجود دارد که در صورت توجه و اجرای آن‌ها دست‌کم در برخی موارد و به اراده نمایندگان شفافیت حاصل خواهد شد.

ماده 120 اشاره دارد: هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به‌جای استفاده از دستگاه الکترونیکی و یا قیام و قعود رای علنی با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدا بدون بحث نسبت به درخواست، رای‌گیری به عمل می‌آید و در صورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و به‌طور علنی به رای گذاشته می‌شود». ضمن اینکه تبصره موجود در این بند نیز تاکید دارد: «اسامی موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانی که در رای‌گیری شرکت نکرده و یا بعد از اعلام اخذ رای از تالار خارج شده اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، در صورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت می‌گردد».

همچنین اصل 69 قانون اساسی نیز اشاره دارد: مذاکرات مجلس باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود. با مقدمات فوق می‌توان گفت در حال حاضر و بدون نیاز به تصویب قوانین جدید و یا تغییر آیین‌نامه داخلی مجلس نیز می‌توان آرای موافق و مخالف نمایندگان مجلس را منتشر کرد و لذا آنچه در حال حاضر باید بر آن تاکید شود، شفافیت در عملکرد مالی، ماموریت‌ها، حضوروغیاب و سایر بخش‌های مبهم عملکرد نمایندگان مجلس است.

5- در موضوع شفافیت آرای نمایندگان مجلس یک ملاحظه جدی برای مخالفان وجود دارد و آن فشارها و پیامدهای احتمالی شفافیت آرای نمایندگان در موضوعات مختلف است، به‌عنوان نمونه شفاف و روشن، پناهیان در اظهارت اخیر خود گفته‌اند: «در روایات داریم که بااینکه در حکومت امام زمان (عج) آزادی بیان وجود دارد، امّا کسی که حرف باطل بزند، اعدام می‌شود. مردم هم نمی‌گویند آزادی بیان نیست، بلکه به این حد از فهم رسیده‌اند و می‌دانند که از روی غرض‌ورزی حرف زده است!» اگرچه برای درستی استناد یک روایت به معصوم سازوکارهای وجود دارد که باید در جای خود بحث شود حال اما اگر فردا روزی رای یکی از نمایندگان مجلس به موضوعی به‌زعم پناهیان باطل تعبیر شود، آیا باید برای اعدام او در انتظار رای دادگاه صالحه بود یا آتش به اختیار هم می‌توان حکم او را اجرا کرد؟ درواقع از واکنش‌های اخیر استنباط می‌شود که فشار موافقان تندرو برای طرح شفافیت آرای نمایندگان درواقع جهت فشار بر نمایندگان و متهم کردن آن‌ها به ضدیت با دین و نظام و انقلاب و به تعبیری لحاظ آن در بررسی تایید صلاحیت نمایندگان مجلس است که باروح مصونیت سیاسی نمایندگان مجلس منافات دارد.

6- نکته مهم دیگر اینکه موضوع شفافیت عملکرد نمایندگان نباید تنها به محدود به مجلس شود، بلکه اگر قرار است آرای نمایندگان مجلس اعلام شود، شفافیت در آرای نمایندگان مردم در نهادهایی چون شوراهای اسلامی شهر و روستا، مجلس خبرگان رهبری، شورای نگهبان، مجمع تشخیص و سایر مراجع و نهادهای تصمیم گیر نیز مورد تاکید قرار گیرد تا خدای‌ناکرده مردم شاهد منطق جداگانه مانند بسیاری موارد دیگر نباشند که در این صورت به بی‌اعتمادی کمک خواهد کرد.