طناب‌کشی ژئوپلتیکی عربستان و امارات در بحران های شاخ آفریقا

الوقت: سعودی‌ها که در پرونده یمن، دیگر به امارات نه از زاویه یک شریک و متحد بلکه به عنوان یک رقیب می‌نگرند، اکنون نیز در موضوع توسعه نفوذ ابوظبی در تحولات شاخ افریقا نمی‌خواهند خود را عقب مانده از قافله ببینند و سعی دارند از طریق نزدیک شدن به موگادیشو مانع از یکه تازی اماراتی‌ها شوند.

 در سالهای اخیر شیخ‌نشینان حاشیه خلیج فارس به سمت تقویت روابط با کشورهای آفریقایی و توسعه نفوذ و حضور در این قاره خیز برداشته‌اند. عربستان سعودی یکی از بازیگرانی است که تحرکات خود را از طریق برگزاری اجلاس‌های دوجانبه و چندجانبه در سطح سران، میزبانی از گفتگوهای صلح، سرمایه‌گذاری و پروژه‌های بشردوستانه، در منطقه شاخ آفریقا در سواحل دریای سرخ به صورت محسوسی افزایش داده‌اند.

پس از نقش‌آفرینی ریاض در فرآیند جنگ داخلی در سودان بویژه با ایجاد پل هوایی برای خارج کردن غیرنظامیان و دیپلمات‌های سایر کشورها و میزبانی‌ مذاکرات صلح میان دو جریان اصلی بحران یعنی ارتش و نیروهای واکنش سریع؛ اینبار رّد پای سعودی‌ها در سومالی توجهات را به خود معطوف کرده است.

اخیراً هیئتی دیپلماتیک از عربستان با طرح ارائه پروژه‌های کمک‌رسانی به سومالی، به این کشور ساحلی در شاخ آفریقا سفر کرده بود.

اگرچه این سفر با هدف ارائه کمک‌های بشردوستانه صورت گرفته بود اما با این حال برخی از مقامات سومالی به صراحت اعلام کردند که امیدوارند تعامل با عربستان در سایر حوزه‌ها از جمله در حوزه امنیتی عمیق‌تر شود.

در همین ارتباط عبدالفتاح محمد، مدیر سیاست و برنامه‌ریزی وزارت بهداشت سومالی، درباره این سفر یک روزه به خبرگزاری فرانسه گفته بود، سومالی که با دهه ها جنگ و شورش خونین مواجه بوده، این روزها “در مرحله دولت‌سازی است.”

عبدالفتاح با اشاره به تلاش این کشور برای بازسازی قوای مسلح و زیرساخت‌های اقتصادی گفت: در این زمینه‌ها، (سعودی‌ها) می توانند کارهای بیشتری انجام دهند.”

تحلیلگران در مورد دلایل جلب توجه سعودی‌ها به تقویت روابط با کشورهای شاخ آفریقا موارد متعددی از جمله ارتباط ثبات در این مناطق ساحلی با دریای سرخ با سرمایه‌گذاری‌های عربستان در صنعت گردشگری خود و ساخت استراحت‌گاه‌های ساحلی به عنوان موتور صنعت گردشگری نوپای این کشور، اشاره می‌کنند اما با این حال توجه به رقابت‌های ژئوپلتیکی بویژه با رقیب تازه نفس سالهای اخیر، یعنی امارات، همچنان در کانون تشریح انگیزه‌های ریاض قرار دارد.

امارات متحده عربی در ماه‌های اخیر به عنوان یک بازیگر فعال و مهم در شاخ آفریقا ظاهر شده است. این کشور موفق شده از طریق ائتلاف‌های سیاسی، کمک‌های بشردوستانه، سرمایه‌گذاری‌ها یا توافق‌نامه‌های تأسیس پایگاه‌های نظامی و قراردادهای ساخت بنادر، نفوذ خود را در این منطقه گسترش دهد.

 یکی از جدیدترین مظاهر افزایش نقش‌آفرینی ابوظبی در تابستان 2018 روی داد، زمانی که اریتره و اتیوپی با میانجی‌گری امارات اعلام کردند که برای پایان دادن به جنگ و حل بحران فی‌مابین به توافق رسیده‌اند.

 اما فارغ از این رویداد شروع پروژه نفوذ امارات در شاخ آفریقا به سال 2011 بازمی‌گردد که در نتیجه تحولات گسترده در جهان عرب در نتیجه بیداری اسلامی و افزایش قدرت اخوان المسلیمن در کشورهای بحران‌زده، نگاه ابوظبی به کشورهای ساحلی دریای سرخ به چیزی بیش از شرکای تجاری تغییری یافت.

بحران خلیج فارس در سال 2017 که منجر به قطع روابط عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر با قطر شد، هر دو طرف این بحران را بر آن داشت تا اتحادهای خود از جمله در شاخ آفریقا را تقویت کنند. از آن زمان، امارات روابط دیپلماتیک خود را با این کشورها تحکیم و نفوذ خود را به ویژه در سواحل دریای سرخ گسترش داد. رویکردی که اماراتی‌ها در راس برنامه‌های خود از مشارکت در جنگ یمن پیگیر آن بودند و از طریق نیروهای نیابتی تسلط بر مناطق ساحلی و بنادر و جزایر یمنی در دریای سرخ را دنبال کردند.

اکنون نیز مقامات سازمان امداد عربستان سعودی، موسوم به «مرکز امداد و کمک های بشردوستانه ملک سلمان» (KSRelief)، درست در زمانی برای ارائه کمک بشردوستانه به سومالی سفر کرده‌اند که نگرانی در مورد دخالت احتمالی خارجی‌ها، به‌ویژه امارات متحده عربی در این منطقه افزایش یافته است.

در اول ژانویه، منطقه جداشده سومالی لند با امضای قراردادی به اتیوپی اجازه دسترسی تجاری و نظامی به 20 کیلومتر (12 مایل) از سواحل خود را به مدت 50 سال داد.

در مقابل، مقامات سومالی لند می گویند، اتیوپی محصور در خشکی اولین کشوری خواهد بود که سومالی‌لند را به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت خواهد شناخت- اقدامی که مطمئناً خشم دولت فدرال در موگادیشو را در پی خواهد داشت.

در این میان روابط نزدیک میان امارات متحده عربی با اتیوپی و سومالی‌لند، سوء ظن‌ها را در مورد دخالت احتمالی امارات در این قرارداد تقویت کرده است بویژه که بندر سومالی‌لند بربرا نیز توسط شرکت DP World دبی مدیریت می‌شود.

ابوظبی قبلاً در سودان نیز با ارائه پشتیبانی نظامی از نیروهای پشتیبانی سریع تحت ریاست محمد حمدان دقلو معروف به حمید تی، به یک پی اصلی نقش‌آفرینی در تحولات سودان بحران زده تبدیل شده بود.

در این شرایط سعودی‌ها که در پرونده یمن، دیگر به امارات نه از زاویه یک شریک و متحد بلکه به عنوان یک رقیب می‌نگرند، اکنون نیز در موضوع توسعه نفوذ ابوظبی در تحولات شاخ افریقا نمی‌خواهند خود را عقب مانده از قافله ببینند و سعی دارند از طریق نزدیک شدن به موگادیشو مانع از یکه تازی اماراتی‌ها شوند. در همین ارتباط ریاض در ماه ژانویه “نگرانی شدید” خود را از به خطر افتادن “وحدت” و “حاکمیت” سومالی ابراز کرد؛ موضعی که حمزه عبدی بره، نخست وزیر این کشور در سفر هیئت سعودی به موگادیشو از آن ستایش کرد.

حتی قبل از شروع مناقشه سومالی‌لند، عربستان سعودی در سال 2021 اولین سفیر خود در این کشور طی سه دهه اخیر را منصوب کرد.

در طرف مقابل اواخر سال گذشته، حسن شیخ محمد، رئیس جمهور سومالی، هیئتی به سرپرستی مشاور ارشد خود به نام اویس حاجی یوسف احمد را برای انجام مأموریت تعمیق روابط به ریاض فرستاد.

با توجه به اینکه زمان مأموریت نیروی حافظ صلح اتحادیه آفریقا در سوامالی امسال به پایان می رسد، انتظار می رود که موگادیشو برای تقویت نیروهای مسلح خود بویژه کمک به آموزش 22000 نیروی ارتش، طبق قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، به سمت کسب حمایت نظامی از عربستان سعودی حرکت کند.

اوایل ماه جاری، در حمله شبه‌نظامیان الشباب وابسته به القاعده، چهار سرباز اماراتی و یک افسر بحرینی که وظیفه آموزش ارتش سومالی را بر عهده داشتند در موگادیشو کشته شدند.

در این میان درحالی نگاه حیات خلوتی کشورهای حاشیه خلیج فارس به منطقه شاخ آفریقا روز به روز در حال گسترش است، کامرون هادسون از مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی واشنگتن معتقد است: « نوع بازی موش و گربه در حال حاضر بین اماراتی ها و سعودی ها در این منطقه وجود دارد».