جزییات زلزله اخیر تهران از زبان زلزله شناس: آیا احتمال وقوع زلزله طی چند روز آینده وجود دارد؟!

مهدی زارع دکتر زلزله‌شناس از پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله، که در نهمین قسمت برنامه تلویزیونی «اتفاق» میهمان رضا رشیدپور بود، به توضیحاتی در خصوص زلزله اخیر تهران پرداخته و به پرسش‌های مهم افکارعمومی در این خصوص پاسخ داد.

به گزارش صدا و سیما؛ مهدی زارع در برنامه «اتفاق» که از شبکه سه سیما به روی آنتن رفت، در ابتدا عنوان کرد: در ساعت 11:30 شب پنجشنبه زلزله‌ای به بزرگی 2/9 ریشتر اتفاق افتاد که البته کسی احساس نکرد و بعد دوباره ساعت 48 دقیقه بعد از نیمه شب زلزله‌ای به بزرگی 4/9 ریشتر اتفاق افتاد و با توجه به اینکه محل اصلی آن شرق تهران یعنی منطقه دماوند بود، تهران را لرزاند. عامل این زلزله گسل مشا بوده که از بالای دماوند عبور می‌کند و یکی از مهمترین گسل‌های جنوب البرز است، گسل مشا در 35 کیلومتری شمال شرقی تهران از روستای کلان رد می‌شود، روستای کلان جایی است که تأسیسات سازمان آب یعنی تونل لار- کلان آن جا بیرون‌زدگی دارد و آن جا وارد کانال سد لتیان می‌شود.

وی ادامه داد: دو گسل مشا و گسل شمال تهران در این روستا به هم می‌رسند و تلاقی می‌کنند، از جایی که زلزله اتفاق افتاده 10 کیلومتر پائین بیایید به شهر جدید پردیس می‌رسید که الان 72 هزار نفر جمعیت دارد و این هم از تعیین محل‌های عجیب و غریبی است که در مملکت ما شده و اشتباه است، در واقع این اتفاق در 35 کیلومتری تهرانپارس افتاده، همچنین شهر لواسان در نزدیکی آنجاست که از شهرهای پر جمعیت است این منطقه مجاور شهرهای دماوند، بومهن و رودهن و آبعلی است که سر جمع حدود 300 هزار نفر جمعیت دارد.

این دکتر زلزله‌شناس با تأکید بر اینکه این گسل هم از جهت قدرت اهمیت دارد و هم از نظر تعداد جمعیت ساکن در اطراف آن، اظهار کرد: قدرت این گسل زیاد است، این همان گسلی است که در سال 1830 میلادی، 190 سال پیش زلزله‌ای به بزرگی هفت ریشتر درست کرده، یعنی مسبب وقوع زلزله دماوند شهر تهران در اواخر دوره فتحعلیشاه شده و به ارگ حکومتی، کاخ گلستان، بازار و بخشی از سفارتخانه‌ها هم آسیب زده و تعدادی را هم کشته، این آخرین زلزله نزدیک تهران بوده و از آن اتفاق به بعد دیگر این گسل مشاء هیچ زلزله نزدیک هفتی نشان نداده هر چه نشان داده زلزله به بزرگی پنج یا حتی کمتر بوده، آخرین باری که در این منطقه زلزله در همین حدود پنج نشان داده، اول بهمن 1368 است، یعنی حدود 30 سال پیش.

زارع در پاسخ به این سؤال که «پروفسور عکاشه عقیده دارند، اگر زلزله بزرگتری نیاد این زلزله‌های خفیف باعث تخلیه انرژی می‌شود» عنوان کرد: بله، زلزله‌های کوچک وقتی اتفاق می‌افتند به این معنی است که جلوی زلزله بزرگتر را می‌گیرد مثلا یک ماه بعد از زلزله سال 96 در سر پل ذهاب، در سومار در یک روز پنج زلزله به بزرگی 5 تا 6 ریشتر آمد، ما سر جمع این زلزله‌ها را حساب کردیم دیدیم اگر انرژی این زلزله‌ها قرار بود در یک زلزله آزاد شود زلزله‌ای مثل سر پل ذهاب می‌آمد.

استاد پژوهشکده زلزله‌شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله، در ادامه بیان کرد: ولی اینجا اولا امیدواریم زلزله بزرگتری نیاید اما وظیفه من این است که به قسمت بد ماجرا هم نگاه کنم که یک احتمالی وجود دارد که بالا نیست و زیر 10 درصد است و احتمال عملیاتی نیست، و آن این است که این زلزله می‌تواند یک زلزله به همین اندازه یا بزرگتر را در مجاورت خودش در گسل مشاء یا گسل شمال تهران به فاصله چند روز داشته باشد، یک احتمال علمی است که باید روی آن کار کرد، یعنی باید رفت یک سری امکاناتی را گذاشت و دقیق مشخص کرد که کدام قطعه تکان خورده و کدام قطعه مجاور است که می‌تواند تکان بخورد و کاندید است.

زارع با اشاره به اینکه پژوهشگاه ما با داده‌هایی که دارد در این خصوص بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد، گفت: اما انجام این کارها نیازمند شبکه‌های مفصل است یعنی تعداد ایستگاه‌های زیادی داشته باشید، نه فقط لرزه‌نگاری بلکه نقشه‌برداری، ما الان در تهران یک ایستگاه نقشه‌برداری در منطقه غرب تهران بیشتر نداریم، متخصصان نقشه‌بردار ما برآورد کردند حدود 30 ایستگاه در تهران برای این کار لازم است ما الان در تهران حدود 12 ایستگاه لرزه‌نگاری و در اطراف تهران حدود 25 ایستگاه داریم، در حالیکه در استانبول که حدود 20 سال پیش مثل ما بود، الان حدود 400 ایستگاه راه‌اندازی شده است. وقتی می‌خواهیم حرف علمی بزنیم باید با عدد و رقم صحبت کنیم، زلزله‌شناسی علم کار کردن با نگارش‌های لرزه‌ای است، وقتی این نگارش‌ها به اندازه کافی موجود باشد می‌شود کارهای علمی مفصلی هم انجام داد.

وی در پاسخ به این سؤال که «در زمان زلزله باید حتما از منزل خارج شد یا خیر» بیان کرد: من خانه را ترجیح می‌دهم به شرطی که در جایی که هستید عیب و خطر واضح و عینی وجود نداشته باشد، مثلا زیر تابلو یا لوستر نبوده و خانه هم حداقل‌ها را داشته باشد و شما در جای امنی پناه بگیرید، خوب الان که کرونا هم وجود دارد، مثلا در سال 96 که تعداد زیادی از مردم با ماشین بیرون آمدند آلودگی تا حدی شد که فردای آن روز 50 نفر بیشتر از آمار همیشگی به خاطر آلودگی فوت کردند، یعنی زلزله هفت نفر را کشت اما تبعات آن 50 نفر را، در همین زلزله آخر متأسفانه دو نفر در حال فرار کشته شدند.

این کارشناس زلزله‌شناسی در پاسخ به این سؤال که «آیا ممکن است آتشفشان دماوند فعال شود» تصریح کرد: آتشفشان دماوند فعال است، سیستم آتشفشانی دماوند با تظاهراتی که دارد مثل آبگرم، دود و بخارهایی که از آن بیرون می‌آید یک مجموعه در مرحله انفجار نیست، به لحاظ علمی می‌تواند فعال شود، اما با این زلزله نه، زلزله‌هایی هستند که نشانگر ورود به مرحله آتشفشانی و مشخصه‌ها و رکورد خاصی دارند.

زارع همچنین در خصوص اینکه آیا «ماه شب چهارده بر وقوع زلزله تأثیر دارد» گفت: بعضی از فیزیکدان‌ها و زلزله‌شناسان چند مقاله در این زمینه منتشر کرده و نشان دادند که اول و وسط ماه قمری آمار زلزله‌های شدیدتر بالاتر می‌رود، در ایران نیز حدود 70 درصد زلزله‌ها در این موقع بوده، به لحاظ آماری بله هست ولی معنی آن این نیست که بین این فاصله زلزله مهمی نمی‌آید.

وی در پایان در پاسخ به این سؤال که «آیا خود شما در این زلزله اخیر توقع وقوع زلزله قوی‌تری داشتید» یادآور شد: توقع داشتم، ولی خیلی از دوستان و مسؤلان فورا با من تماس می‌گرفتند و می‌پرسید زلزله بعدی می‌آید یا نه و یا قدرت آن چقدر است، این سؤال منطقی است، اما جالب اینجاست بعد از این اتفاق وقتی یک هفته بعد بگوئیم برای پاسخ به این سؤالات باید امکانات در اختیار ما بگذارید و مراکز بیشتری راه‌اندازی و تجهیز کنیم، می‌گویند اولویت نیست و بودجه نداریم، خودتان باید بودجه را از بخش خصوص بیاورید، و این مسئله به مراتب از احتمال زلزله بزرگتر برای من تلخ‌تر بود.