٦ روايت متفاوت از ماجراى عمليات نفتكش در درياى عمان

شرق: تنش بین نیروهای ایران و آمریکا بر سر یک محموله نفت در آب‌های جنوب ایران به جنگ روایت تبدیل شد. چهارشنبه گذشته با اعلام رسمی خبر مواجهه و مقابله نیروهای سپاه با نیروهای آمریکایی، ماجرا آغاز شد؛ اما در روزهای بعد، ابعاد و طرف‌های بیشتری به ماجرا اضافه شدند. طرف آمریکایی ضمن تأیید اصل اتفاق، صحبت‌های طرف ایرانی را رد کرد و گفت این ایران بوده که اقدام به توقیف نفت‌کش کرده است. ادعایی نیز در ایران منتشر شد که نفت‌کش یکی از نفتکش‌های ماجرای ونزوئلا بوده است. در این میان، رسانه‌های بین‌المللی گزارش دادند این نفت‌کش متعلق به ویتنام بوده است تا این کشور نیز به داستان اضافه شود. اما در واکنش به اظهارات مقامات این کشور، یک منبع آگاه به «شرق» گفت موضوع مهم در این میان، محموله بوده است و درباره خود نفت‌کش نگرانی‌ای وجود ندارد. در این میان البته سردار سرلشکر حسین سلامی از فرماندهان سپاه در صحبت‌های خود به مناسبت ۱۳ آبان تأکید کرد ماجرا به سرقت نفت از سوی آمریکا مربوط بوده است و در صحبت‌های او اثری از نقش ویتنامی‌ها در این میان نبود.

‌ روایت ویتنام
رسانه‌های بین‌المللی روز پنجشنبه از مذاکره ویتنام با مقامات ایرانی درباره نفت‌کش توقیف‌شده این کشور در ماه گذشته و تلاش ویتنام برای کسب اطمینان از ایمنی خدمه خبر دادند. خبرگزاری رویترز به نقل از فام توهانگ، سخنگوی وزارت خارجه ویتنام، نوشت گفت‌وگوهای دیپلماتیک در تهران و هانوی «برای حل‌وفصل این حادثه و اطمینان از ایمنی و رفتار انسانی با خدمه ویتنامی نفت‌کش» ادامه دارد. او تأکید کرد وزارت خارجه به نظارت دقیق اوضاع ادامه خواهد داد و با مقامات ایرانی برای حل‌وفصل این پرونده طبق قوانین همکاری خواهد کرد و در‌عین‌حال، اقدامات لازم را برای تضمین حقوق و منافع مشروع شهروندان ویتنامی انجام خواهد داد.

‌ روایت منبع آگاه ایرانی
در‌حالی‌که در جریان توقیف این نفت‌کش یکباره بحث نفت‌کش ویتنامی مطرح شده و مشخص نیست موضوع در حد پرچم بوده یا اینکه نفت‌کش به‌واقع متعلق به ویتنام بوده، یک مقام آگاه به «شرق» گفت: «موضوع مورد تحقیق و بررسی، محموله نفت‌کش است که باید بررسی شود و نفت‌کش مشکلی ندارد». بااین‌حال، واضح است که حل‌وفصل‌نشدن این مسئله در بازه زمانی کوتاه می‌تواند بر رابطه سیاسی تهران-هانوی تأثیر مستقیمی بگذارد. اگر‌چه در این مسئله تا به اینجا سپاه پاسداران نقش فعالی داشته، اما نهادی که باید نگران پیشگیری از بحران در رابطه سیاسی و دیپلماتیک باشد، وزارت امور خارجه است که به نظر می‌رسد کارشناسانش روزهای ملتهبی را می‌گذرانند.

‌ روایت سپاه
اما بعد از اعلام کلیات خبر در روز چهارشنبه، روابط‌عمومی کل سپاه در اطلاعیه‌ای به شرح ماجرا پرداخت. سپاه‌نیوز، روابط‌عمومی کل سپاه، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد «عملیات نیروی دریایی ارتش تروریست آمریکا» برای «سرقت نفت جمهوری اسلامی ایران در دریای عمان» را «ناکام» گذاشته است. این اطلاعیه می‌افزاید: «آمریکایی‌ها در این اقدام یک نفت‌کش حامل نفت ایران را در آب‌های دریای عمان سرقت کردند و با انتقال محموله نفت به یک نفت‌کش دیگر، آن را به سوی مقصدی نامعلوم هدایت کردند». در این اطلاعیه روایت اولیه به این شکل تأیید شده و آمده است نیروهای دریایی سپاه «با اجرای عملیات هلی‌برن بر روی عرشه، نفت‌کش حامل نفت سرقت‌شده آن را تصرف و به سوی آب‌های سرزمینی ایران هدایت کردند». این اطلاعیه تصریح کرده است که نیروهای آمریکایی «با استفاده از چندین فروند بالگرد و ناو جنگی به تعقیب نفتکش پرداختند»، اما با اقدام نیروهای سپاه ناکام ماندند. در این اطلاعیه همچنین اشاره شده است که نیروهای آمریکایی «برای تقویت توان خود با استفاده از استعداد بیشتر و گسیل چندین ناو جنگی دیگر برای سد‌کردن مسیر حرکت نفتکش» اقدام کرده‌اند، اما در نهایت «از ادامه ماجرا منصرف [شدند] و منطقه را ترک کردند». در همین اطلاعیه مشخص شده است که نفت‌کش هدایت‌شده از سوی سپاه، سوم آبان‌، یعنی دوشنبه هفته پیش از اعلام خبر، در بندر ایرانی پهلو گرفته است. سپاه ساعاتی بعد از این اطلاعیه، ویدئوی ماجرا را در اختیار رسانه‌ها قرار داد که در آن، ضمن به‌تصویر‌کشیدن صحنه‌های عملیات، مکالمات دو طرف و هشدار نیروهای سپاه برای ترک منطقه به نیروهای آمریکایی نیز پخش می‌شود. در ویدئو البته به نفت‌کشی که نیروهای سپاه تصرف می‌کنند، به‌عنوان «نفت‌کش متخلف» اشاره شده و اتفاقی که سپاه با آن مواجه شده، «قاچاق نفت از آب‌های سرزمینی ایران» توصیف شده است.
‌

روایت‌های آمریکایی
مقامات آمریکا اما ضمن تأیید اصل اتفاق، روایت ایران از آن را نادرست خواندند. جان کربی، سخنگوی پنتاگون، ادعای ایران را مبنی‌بر اینکه با اقدام نیروهای سپاه تلاش نیروی دریایی آمریکا برای تصاحب یک نفت‌کش حامل نفت ایران ناکام مانده، «کاملا دروغ» خواند و گفت: «تنها کسی که چیزی را توقیف کرد، ایرانی‌ها بودند». کربی ضمن «مضحک»‌خواندن این «ادعا» افزود: «این اصلا حقیقت ندارد و من اضافه می‌کنم که اقدامات ایران یعنی سوارشدن غیرقانونی و توقیف یک کشتی تجاری، نقض آشکار مقررات بین‌المللی است». یک مقام ارشد پنتاگون نیز به شرط ناشناس‌ماندن به خبرگزاری فرانسه گفت: «نیروی دریایی ایالات متحده تلاشی برای مصادره نفت‌کش SOTHYS نکرد». او افزود ناوشکن سالیوانز ایالات متحده ناظر این حادثه بود، اما هیچ اقدامی نکرد و از سوی قایق‌های تندروی ایرانی که نزدیک شده بودند نیز تهدید نشد. او گفت: «به ما دستور داده شده بود از نزدیک شرایط را رصد کنیم، اما مداخله‌ای صورت نگیرد. ما دیدیم که نیروهای ایرانی یک شناور را محاصره کردند، واردش شدند و توقیفش کردند. بعد هم آن را به آب‌های ایران بردند». به گزارش ایسنا، نیوزویک به نقل از یک مقام آمریکایی، خبر توقیف یک فروند نفت‌کش از‌سوی ایران را تأیید کرد. یک مقام دفاعی آمریکا عنوان کرد ایران هفته گذشته یک نفتکش را دریای عمان توقیف کرده، اما مدعی شد هیچ تقابلی میان نیروهای آمریکایی و سپاه پاسداران رخ نداده است. این مقام آمریکایی که به شرط فاش‌نشدن نامش با نیوزویک صحبت می‌کرد، گفت: «ما ادعاهای ایران را در‌خصوص اینکه از پس‌گرفتن کشتی توسط ما جلوگیری کردند، رد می‌کنیم. خلاصه مطلب این است که این اتفاق هفته پیش رخ داد و نیروهای دریایی آمریکا ناظر توقیف نفت‌کش از‌سوی نیروهای دریایی ایران بودند». وی با طرح این ادعا که نیروهای آمریکایی تنها شرایط را تحت نظر داشتند، گفت: «بیش از 10 قایق‌ تندرو دور نفتکش می‌چرخیدند و یک هلیکوپتر در حال پرواز نیز رؤیت شد». این مقام آمریکایی به نیوزویک گفته است به دلیل «برخی حساسیت‌ها» از انتشار جزئیات در‌خصوص این حادثه خودداری شده بود. از طرف دیگر، ناوگان پنجم دریایی آمریکا نیز در پاسخ به پیگیری‌های اولیه رسانه‌ها اعلام کرده بود از اصل حادثه اطلاع دارد، ولی از دادن اطلاعات بیشتر در این زمینه خودداری کرده بود. دو مقام مطلع آمریکایی نیز به خبرگزاری آسوشتیدپرس اطلاع دادند ایران در ماه گذشته میلادی یک نفت‌کش با پرچم ویتنام را توقیف کرده است و این نفت‌کش در بندرعباس نگهداری می‌شود. یکی از این مقامات مدعی شد ایران در تاریخ 24 اکتبر (9 روز پیش) نفت‌کش MV Southys را تحت کنترل خود درآورده است. به نوشته آسوشیتدپرس، هدف از توقیف این نفت‌کش مشخص نیست. داده‌های مرتبط ردیابی کشتی‌ها نشان می‌دهد این نفت‌کش در روز سه‌شنبه در بندرعباس بوده است. این دو مقام به شرط‌ فاش‌نشدن نامشان این ادعاها را مطرح کردند؛ چراکه این اطلاعات به دلیل تلاش‌ها برای از‌سرگیری مذاکرات وین جهت احیای برجام عمومی نشده بود. به گزارش آسوشیتدپرس، وزارت امور خارجه ویتنام می‌گوید درباره نفت‌کش توقیف‌شده با ایران در حال مذاکره است. در این گزارش همچنین آمده است: «وزارت امور خارجه ویتنام می‌گوید وضعیت سلامت کادر ۲۶‌نفره کارکنان این نفت‌کش توقیف‌شده از سوی ایران خوب است». نیویورک‌تایمز نیز به ادعای یکی از این مقامات ناشناس درباره توقیف این نفت‌کش پرداخت: «یکی از این مقامات گفت ناوشکن آمریکایی سالیوان سر رسید تا این توقیف را رصد کند، اما هیچ اقدامی انجام نداد و از‌سوی قایق‌های تندروی ایران تهدید نشد». این روزنامه همچنین درباره ادعای مالکیت ویتنامی این کشتی آورده است: شخصی که در سفارت ویتنام در واشنگتن تماسی تلفنی را در‌ این‌ زمینه جواب داد، از اظهار‌نظر در‌این‌باره خودداری کرد. یک مقام آمریکایی نیز گفته است آمریکا به خاطر حساسیت‌های دیپلماتیک حال حاضری که در روابطش با ایران وجود دارد، گزارش این رخداد را به‌طور رسمی منتشر نکرده است.

‌ روایت تنکر‌ترکرز
در این میان، وب‌سایت تنکرترکرز دیگر منبع مستقلی بود که مدعی جزئیات بیشتری از ماجرا شد. وب‌سایت «تنکر‌ترکرز» که یک سرویس آنلاین مستقل است و به ردیابی محموله‌های نفتی در آب‌های مناطق مختلف جغرافیایی می‌پردازد، در واکنش به این اخبار دو اطلاعیه صادر کرد. در این اطلاعیه‌ها که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، آمده است: «تانکر SOTHYS متعلق به یک شرکت ویتنامی است و با پرچم ویتنام حرکت می‌کند. این نفت‌کش که هیچ ارتباطی با ایالات متحده ندارد، وظیفه داشت نفت خام ایران را به چین منتقل کند، اما ازسوی چین رد شد و به کشور [مبدأ] بازگشت. این نفت‌کش در تاریخ ۲۴/۲۵ اکتبر در کنار گشت نیروی دریایی آمریکا حرکت کرد و سپس از سوی سپاه به ایران هدایت شد». این وب‌سایت در پیام دیگری ضمن انتشار تصویری از مسیر حرکت این نفت‌کش به چین و بازگشت آن به ایران نوشت: «شرکت SOTHYS تلاش کرد ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام ایران را تحویل چین دهد، اما رد شد. سپس این نفت‌کش به ایران برگشت و در بندرعباس لنگر انداخت. این نفتکش دیروز به تنگه هرمز منتقل شد». پیش‌تر نیز گزارش‌هایی مبنی‌بر این منتشر شده بود که چین به بهانه‌هایی مانند تخلفات زیست‌محیطی یا تحریم‌ها، به برخی نفت‌کش‌های ایرانی اجازه تخلیه نمی‌دهد و در نهایت برخی از آنها مجبور به بازگشتن به سمت آب‌های سرزمینی ایران می‌شوند. به دلیل تحریم، نفت‌کش‌های ایرانی در جزایر دور چین مجبور به پهلوگیری هستند، اما در این مورد هنوز تأییدی مبنی بر ادعای تنکر‌ترکرز منتشر نشده و چین در‌این‌باره جوابی نیز منتشر نکرده است. به همین دلیل این ادعا هنوز قابل تأیید یا رد نیست.

‌ روایت منابع غیررسمی ایرانی
ادعای دیگری نیز از سوی برخی منابع در ایران مطرح شده است که سیدمحمد مرندی، استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر سیاسی از‌جمله آنان است. طبق این ادعا که البته از سوی مقامات ایران واکنشی رسمی به آن نشان داده نشده، نفت‌کش توقیف‌شده یکی از چهار نفت‌کشی بوده است که نفت ایران را به مقصد ونزوئلا حمل کرده و در آگوست سال گذشته در اقیانوس اطلس از سوی ایالات متحده توقیف شده است. مقامات ایرانی از آن زمان منتظر بودند تا این نفت‌کش به سواحل آنها نزدیک شود تا آن را پس بگیرند. مرندی در توییتر در‌‌این‌باره نوشت: «اکنون نفت‌کش با همان کاپیتان و خدمه و تحت حفاظت ارتش آمریکا توسط نیروی دریایی سپاه توقیف شده است». به گفته مدعیان این روایت، ایران تلافی کرده است تا نشان دهد تصرف نفت این کشور در آب‌های بین‌المللی بی‌پاسخ نخواهد ماند. با وجود این، دیگر سخنگوی پنتاگون این ادعا را رد کرد و افزود نفت‌کش توقیف‌شده اخیر توسط سپاه، همان نفت‌کشی نیست که سال گذشته از سوی ایالات متحده توقیف شده بود. سرگرد راب لودویک در ایمیلی به نیویورک‌تامیز نوشت: «کشتی‌ای که در ۲۴ اکتبر به دست نیروهای ایرانی توقیف شد، در ماجرای هشت ماه پیش ایران و ونزوئلا دخیل نبود».