انواع خاموت و کاربرد آن‌ ها در ساختمان سازی

خاموت یکی از پرکاربردترین تجهیزات فولادی است که به منظور مستحکم سازی شناژ ساختمان‌ ها به کار گرفته می‌شود. به طور کلی، برای افزایش مقاومت کششی بتن چه در شناژ، چه در ستون یا بخش های دیگر سازه، از میلگرد فولادی استفاده می‌شود. با این حال، استفاده از میلگرد به تنهایی مقاومت پیچشی و برشی زیادی ندارد. اما زمانی که خاموت دور میلگردها بسته می‌شود، مقاومت پیچیشی و برشی آن ها به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. استفاده از این مقاطع به خصوص پس از زلزله ژاپن توسعه یافت تا به وسیله آن، سازه ها را در برابر زلزله مقاوم سازی کنند.

خاموت چیست؟

میلگرد یکی از رایج ترین مصالح فولادی در ساختمان سازی و پروژه های عمرانی است. این محصول به دو صورت طولی و عرضی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به میلگردهایی که در راستای طول سازه به کار گرفته می‌شوند، میلگرد طولی و به میلگردهایی که در راستا عرض آن مورد استفاده قرار می‌گیرند، میلگرد عرضی یا خاموت می‌گویند. به عبارت دیگر، خاموت میلگردی است که با اندازه گیری دقیق خم شده و از میلگردهای طولی و سایر المان‌ های قائم محافظت می‌کند. استفاده از این محصولات در شناژ یا سایر بخش های سازه، موجب افزایش مقاومت آن در برابر نیروهای پیچشی و برشی می‌شود.

متداول‌ترین سایز آرماتور برای ساخت خاموت، سایز ۸ میلیمتر و ۱۰ میلیمتر است. علاوه بر تنوع سایز، این مقاطع از نظر نوع کاربرد هم در انواع گوناگونی تولید می‌شوند. قیمت خاموت هم به سایز و هم به نوع آن آماتور بستگی دارد؛ اینکه ارماتور A2 باشد یا A3. از این رو، قیمت روز میلگرد مورد استفاده برای ساخت خاموت در درجۀ اول و هزینه خم‌کاری آن در درجۀ دوم، بر قیمت خاموت مؤثر است.

انواع خاموت در ساختمان سازی

میلگرد جهت کاربردهای مختلفی در ساخت و ساز و پروژه های عمرانی مورد استفاده قرار می گیرد که بسته به نوع هر کاربرد، شکل و ساختار آن هم متفاوت است. میلگرد راستا، سنجاقی، خرک، ادکا، رکابی و خاموت مهمترین اشکال استفاده آن در پروژه ها به شمار می‌آيند. خاموت در چند نوع مختلف تولید می‌شود. رایج ترین انوع این المان در ادامه معرفی و توضیح داده شده است.

انواع خاموت و کاربرد آن‌ ها در ساختمان سازی

خاموت سنتی

متداول ترین نوع خاموت مورد استفاده در ایران جهت ساختمان سازی، خاموت سنتی است. دلیل انتخاب این نام، استفاده از دست و اهرم جهت شکل‌دهی و ساخت آن است. برای ساخت آن، ابتدا میلگردهای راستا را در اندازه‌های مورد نظر برش داده و سپس با استفاده از اهرم، آن ها را خم می‌زنند. خاموت های سنتی که دارای شکلی مربعی هستند، در گذشته در محل ساخت تولید می‌شدند. اما امروزه معمولا در کارگاه های تولیدی به میزان مورد نیاز آماده شده و به محل ساخت ساختمان منتقل می‌گردند.

خاموت معمولی (ساده)

نوع دیگری از خاموت که همانند نمونه سنتی با دست ساخته می‌شود، خامت معمولی نام دارد. این خاموت ها هم در سازه های مختلف قابل استفاده هستند. با این حال، اندازه و قالب آن‌ ها از قابلیت تغییر برخور است. خاموت های ساده، با زاویه 90 درجه خم می شوند. اگر خمکاری با زاویه 135 درجه انجام شود، خاموت از نوع مهندسی خواهد بود.

خاموت مارپیچ

این نمونه خاموت هم مانند سایر انواع آن وظیفه محافظت از میلگردهای قائم و طویل را بر عهده دارد. با این حال، روش تولید آن با نمونه های سنتی و معمولی متفاوت است. به این ترتیب که جهت ساخت آن به جای دست از دستگاه های CNC استفاده می‌شود. اندازه این میلگردها هم در صورت نیاز می‌تواند متغیر باشد.

خاموت ربات

خاموت های ربات از نظر نوع ساخت مشابه انواع مارپیچ بوده و با استفاده از دستگاه های CNC تولید می‌شوند. اما شکل ظاهری آن ها با نمونه های مارپیچ تفاوت داشته و در یک سمت این خاموت ها فضای مربعی وجود دارد.

خاموت سلولار

خاموت سلولار به شکل حلقه های بسته بوده و به کارگیری آن ها در سازه، استحکام بالایی به محل مورد نظر می‌دهد. این محصول جدیدترین نوع خاموت موجود در بازار محسوب می‌شود و برای ساخت آن از تکنولوژی به نام Pi-Systems استفاده می شود.

خاموت به چه شکل در ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

اینکه کدامیک از انواع خاموت در زمان ساخت سازه استفاده شود، به طراحی سازه ساختمان بستگی دارد. به طور کلی، این مصالح به دو شکل تنگ باز و تنگ بسته به کار گرفته می‌شوند. انواع تنگ باز خود به سه صورت تک شاخه یا قلاب، دو شاخه یا رکابی و چند شاخه در سازه ها کاربرد دارند. خاموت تنگ بسته هم برای تحمل نیروهای پیچشی و برشی با توجه به تعداد شاخه ها ایفای نقش می‌کند. زمانی که قصد استفاده از خاموت در مکان‌ هایی وجود دارد که نیروی پیچشی زیاد است، بهتر است از انواع تنگ بسته استفاده نمایید.

نقش خاموت در سازه

به طور کلی، میلگرد باعث افزایش مقاومت کششی بتن و جلوگیری از تخریب آن در برابر نیروهای خمشی و برشی می‌گردد. میلگردهای مورد استفاده عمدتا عمودی و گاها مورب هستند. با این حال، از خاموت هم برای ایجاد نظم، محافظت از میلگردهای قائم و افزایش مقاومت استفاده می‌شود. جلوگیری از ترک های ناگهانی مورب، افزایش مقاومت سازه در برابر فرایندهای تنشی، پیچشی، برشی، خزش، انقباض و ارتقای کارکرد لنگر خمشی مهمترین نقش های خاموت در سازه محسوب می‌شوند.

قوانین و نکات قابل توجه

خاموت‌ها باید در فواصل ۲۰ سانتیمتری (اندازه یک وجب دست) از یکدیگر قرار گیرند.
آن ها را با کمک سیم آرماتوربندی به میلگردهای طولی ببندید.
خمکاری آرماتورها را در دمای کمتر از ۵ درجه سانتی‌گراد انجام ندهید.
به منظور خمکاری مجدد آرماتورها، عملیات خمکاری را به صورت سرد و با دستگاه مکانیکی انجام دهید.

بر اساس قوانین ملی ساختمان در ایران، در صورتیکه خاموت از نوع بسته باشد، فاصله شان در ناحیه بحرانی نباید کمتر از مقادیر زیر باشد: