تلۀ «از خودگذشتگی» چگونه زندگی فرد را می بلعد؟

عصر ایران:  تله‌ها یا طرح‌واره‌های زندگی در واقع الگو‌های رفتاری و باور‌های عمیق تکرار شونده‌ای‌اند که ریشۀ آن‌ها را باید در کودکی افراد و آنچه در این سنین بر افراد گذشته جُست. طرح‌واره‌های ذهنی زندگی فرد را به صورت مداوم دچار اختلال می کند و سبب می‌شوند تجارب تلخ او در زمینه‌هایی خاص مدام تکرار شوند. 

   تلۀ از خودگذشتگی نیز یکی از همین طرح‌واره‌هاست. اگرچه در عرف و تعریف معمول جامعه، گذشت، از مفاهیم و خصائل ارزش‌مند به حساب می‌آید و حتی تقدیس  می‌شود، اما به مصداق اندازه نگه دار که اندازه نکوست اگر در این از خود‌گذشتگی اندازه نکاه داشته نشود یا و بی‌موقع انجام شود می‌تواند آسیب‌هایی به دنبال داشته باشد و در این وضعیت دیگر یک مفهوم ارزش‌مند نیست. 

    طرح واره ازخود گذشتگی را این‌گونه تعریف می‌کنند: «توجه و تلاش افراطی به برآورده کردن نیاز و خواست‌های دیگران ولو به بهای ناتوانی در برآورده کردن و ارضای نیاز و خواست‌های خود.»

  این طرح‌واره یا تله ناشی از یک الگوی ذهنی و رفتاری تکرارشونده است که طی آن فرد بیش از حد معمول نیاز‌های خود را قربانی نیاز‌های دیگران می‌کند. این افراد نیز مانند مهرطلب‌ها توان نه گفتن ندارند و اگر به دیگران نه بگویند احساس عذاب وجدان می کنند و به سرزنش خود می‌ پردازند و در واقع برای فرار از احساس عذاب وجدان حتی اگر مخالف انجام کاری باشند آن را انجام می‌دهند.

 
 
  ویژگی افراد دارای طرح‌وارۀ از خود گذشتگی

  ویژگی و شاخصه اصلی این افراد قربانی‌کردن نیاز‌ها و خواست‌های خود به خاطر تامین نیاز‌های دیگران است. آن‌ها همچنین نسبت به دیگران مسئولیت‌پذیری افراطی دارند.   تنها دلیل این نوع رفتار در افراد واجد این تله آن است که  عمیقا باور دارند این نوع رفتار درست است. می‌پندارند همه اطرافیان آن‌ها نیازمند کمک‌اند. هر قدر افراد به آنها نزدیک‌تر باشند تلاش دارندگان تله برای تامین نیاز این افراد هم بیشتر می‌شود.  

   این در حالی است که افراد گرفتار در تله به دلیل فشار‌هایی که برای رفع نیاز دیگران تحمل می‌کنند معمولا به بیماری‌های روان‌تنی مبتلا می‌شوند؛ مشکلاتی که خود را به صورت سردرد، معده درد، درد‌های روده‌ای، خستگی و احساس درد در بدن نشان می‌دهند.

  با این حال این افراد در زمان بیماری نیز به کسی اجازه نمی‌دهند از ایشان مراقبت کند. آنها اگرچه در ظاهر انتظار جبران محبت‌های‌شان را توسط سایرین ندارند، اما در واقعیت اگر فداکاری‌های‌شان بی‌پاسخ بماند ناراحت می‌شوند. این افراد با همه فشاری که تحمل می‌کنند، اما معتقدند از حق انتخاب خود استفاده کرده و آگاهانه به دیگران محبت و نیازهای‌شان را برآورده می‌کنند. 

 
مبتلایان به این تله شنونده خوبی برای درددل دیگران‌اند اما غالبا خودشان از ابراز نیاز‌های خود پرهیز کرده با دیگران درباره خود و مشکلات‌شان صحبت نمی‌کنند، آن‌ها حتی از توجه به خود احساس ناخوشایند و حتی عذاب وجدان دارند و وقت‌شان را به جای صرف نیاز خود صرف حمایت از سایرین می‌کنند.  

  متخصصان می‌گویند علت اینکه این افراد دست به از خود گذشتگی افراطی می‌زنند آن است که وقتی احساس ارزش‌مندی کرده و خود را شایسته توجه می‌دانند که کاری شایسته درباره دیگران انجام دهند، در سایر مواقع این افراد احساس بی‌ارزشی می‌کنند.

  مبتلایان به این طرح واره  غالبا توسط دیگران مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند در حالی که نقشه و امکان سوءاستفاده دیگران از آن‌ها معمولا توسط خودشان در اختیار سایرین گذاشته می‌شود. 

 تاثیر بر روابط عاطفی 

  این تله در روابط عاطفی نیز رخ می‌نماید. مبتلایان به این تله در بسیاری موارد عاشق یا مجذوب افرادی که مشکلات جسمی یا روحی دارند می‌شوند. همچنین افراد دارای اعتیاد، افرادی که به لحاظ مالی تامین نیستند، یا افرادی که تجربه‌هایی مانند طلاق یا شکست عاطفی را تجربه کرده‌اند برای این افراد جذب‌کننده هستند.

   این بیماران با غرق شدن در چنین روابطی همچنان در چرخه تله  باقی می‌مانند. آن‌ها به دلایل مختلفی جذب چنین افرادی می‌شوند، نخست آن که آن‌ها در چنین روابطی می‌توانند طرحواره ایثارشان را ادامه دهند و از سوی دیگر آنکه تنها چنین روابطی را بلدند. 

 
  این افراد بدون زندگی در تله  احساس سردرگمی می‌کنند به همین دلیل دنبال روابطی می‌روند که این تله را در آن‌ها تقویت کرده و به نقش خود به عنوان انسان فداکار ادامه بدهند، اگر چه که آن‌ها بعد از مدتی به دلیل عدم دریافت پاسخ مورد انتظار خود در قبال ایثارگری‌شان از طرف مقابل خشمگین می‌شوند.

   این افراد بر اساس تجربیات کودکی خود باور دارند که تنها در صورت از خود گذشتگی بیش از حد لایق محبت سایرین هستند. دیگران بشوند. 

 
تفاوت میان گذشت و طرح‌وارۀ از خود گذشتگی

به این مساله بسیار مهم است که هر کسی که به دیگران خدمت کرده و حتی در مواردی گذشت می‌کند لزوما دارای تله از خود گذشتگی نیست چون فردی که به این تله مبتلاست انتظار محبت متقابل داشته و روی این موضوع حساس است و حتی از رفتار‌های دیگران آزرده خاطر می‌شود.

 از طرف دیگر افراد فاقد تله که اتفاقا به دیگران خدمت هم می‌کنند توان نه گفتن در شرایط ضروری را دارند و برای برآورده کردن نیاز‌های دیگران اجباری احساس نمی‌کنند.

 این افراد با انتخاب خود دست به فداکاری می‌زنند و در صورت لزوم خواسته دیگران را بدون اینکه دچار احساس گناه شوند، رد می‌کنند.

 
علل ایجاد تله 

   همان طور که گفته شد ریشه این طرح واره را باید در دوران کودکی دانست. انتظارات بیش از حد والدین از کودک مانند اینکه دختر باید کار‌های خانه را انجام دهد یا باید به دیگران کمک کنی تا بچه خوبی باشد از جمله رفتارهای والدین است که می‌تواند فرد را به این طرح واره  دچار کند.  

  همچنین اگر والدین و اطرافیان زمانی به کودک توجه کرده باشند که نیاز دیگران برطرف شده است او را در خطر ابتلا به این تله قرار داده‌اند.  بی‌توجهی والدین به نیاز‌های کودک و نیز نقش والدگونه پیدا کردن کودک به هر دلیل، می‌تواند باعث ابتلا به تله در بزرگ سالی شود.