شخصیت و انواع آن

شخصیت، کاراکتر یا پرسونا یکی از پیچیده ترین و در عین حال ساده ترین مفاهیمی است که ما به طور روزمره مورد استفاده قرار می دهیم. مفهومی که به عنوان یکی از ویژگی های بشری اشاره به منحصر به فرد بودن هرکس دارد و در عین حال نیز بسیار متنوع است.

اهمیت این مفهوم نه تنها در روانشناسی، بلکه در تمام علوم و اندیشه انسان به خوبی نمایانگر است؛ زیرا ما همه چیز را از رهگذر شخصیت خود درک می کنیم و از همان گذرگاه نیز امور خویش را پیش می بریم. به واسطه این پدیده منحصر به فرد در هر کسوت و جایگاهی که قرار می گیریم عمل می کنیم و جهان پیرامون خود را خلق می کنیم.

به طور کلی در تعریف این مفهوم می توان گفت که مجموعه ای از خصایا، ویژگی ها، الگوهای رفتاری و واکنش هاست که ما را به موجودی اجتماعی و متفکر تبدیل می کند. همچنین می توان شخصیت ها را در دسته بندی هایی صورت بندی کرد. یعنی اگرچه هر کدام از ما کاراکتر خاص خود را داریم، اما در این زمینه با بسیاری از افراد مشابه هستیم. در این مقاله به بررسی کامل این پدیده می پردازیم.

عناصر تشکیل دهنده شخصیت

شخصیت به عنوان یک مفهوم روانشناختی چندبعدی، هویت فرد را شکل می دهد. تحقیقات و مطالعات مختلف در زمینه شخصیت، به ما نشان داده اند که شخصیت در درجه اول از ترکیب ژنتیک، محیط، تجربه های زیسته و ساختار مغزی و فیزیکی تأثیر می پذیرد. با این حال می توان عناصر غیر وراثتی آن را به صورت زیر معرفی کرد:

حالات روانشناختی

شخصیت به عنوان یک مجموعه از حالات روانشناختی از رفتارها، عواطف و افکار فرد در موقعیت های مختلف برساخت می شود.

ویژگی های فردی

کاراکتر شامل ویژگی های فردی نظیر کل نگری، انسان دوستی، عمیق نگری، توجه به جزئیات، محافظه کاری، جسارت، صداقت، و دیگر ویژگی هایی است که هر فرد را از دیگران متمایز می کند.

ویژگی های اخلاقی

این عنصر با ارزش ها، باورها و اعتقادات اخلاقی فرد همراه است که نشان دهنده میزان اهمیت دادن فرد به مسائل اخلاقی اخلاقی اوست. این ویژگی ها تعیین کننده رفتار و تصمیمات فرد هستند و به عنوان راهبردهای زندگی او عمل کنند.

سلائق

شخصیت شامل سلیقه فردی نیز می شود. سلیقه در واقع نشان دهنده ترجیحات فرد در زمینه های مختلف نظیر ظاهر، طبع، هنر، موزیک، و موارد مشابه است.

عادت ها و الگوهای رفتاری

الگوهای رفتاری، در واقع رفتارهای متداول و معمول فرد در موقعیت های مختلف هستند که به طور مداوم تکرار می شوند و بخشی از وجود و هستی فرد را تشکیل می دهند.

الگوهای فرهنگی

الگوهای رفتار جمعی و باورهای فرهنگی و اجتماعی که توسط جامع به فرد القا می شوند و او را به نحوی تحت فشار نیروی جمعی قرار می دهند.

تاریخ مندی

شخصیت تحت تأثیر زمینه تاریخی نیز هست. منظور از تاریخ مندی هم تاریخچه زندگی شخص مانند تجربیات گذشته، خانواده، و چرخه های زندگی فرد است و هم تاریخ جامعه ای که در آن رشد کرده است.

اهمیت مطالعه شخصیت

درک درست از مفهوم شخصیت به ما کمک می کند درک عمیق تری از خود و ویژگی های متمایزمان داشته باشیم. این مسئله همچنین در شکل گیری روابط شخصی، موفقیت حرفه ای و توسعه شخصی کمک می کند. علاوه بر این، افراد را قادر می سازد تا در موقعیت های مختلف تصمیمات بهینه بگیرند و با چالش ها با کارایی بیشتری روبرو شوند.

علاوه بر این، اگر فرد درک کاملی از شخصیت خود و سایرین داشته باشد، بهتر می تواند ارتباط بگیرد، در محیط های جدید جا بیفتد، شریک زندگی خود را انتخاب کند یا نقش یک رهبر موثر را بر عهده بگیرد. فهم این پدیده رشد و پیشرفت شخصی را تسهیل می کند، مهارت های ارتباطی را افزایش می دهد و به درک و همدلی در روابط فردی و اجتماعی منجر می شود.

درک انواع کاراکتر همچنین افراد را به ابزارهای لازم برای مقابله موثر با فشارهای زندگی روزمره، مدیریت استرس و کاهش چالش ها مجهز می کند و در نهایت منجر به موفقیت در هر دو جنبه روانشناختی و اجتماعی زندگی می شود. به طور کلی، به رشد و بهبود فرد در زندگی کمک می کند.

ملاک های دسته بندی شخصیت

انواع شخصیت معمولاً بر اساس مدل هایی که توسط روانشناسان و پژوهشگران توسعه داده شده اند، دسته بندی می شود. این مدل ها معمولاً بر اساس ویژگی های رفتاری، عواطفی، و شناختی فرد بنا شده اند و به طور کلی نشان می دهند که فرد در موقعیت های مختلف چگونه عمل می کند؟ چگونه احساس می کند؟ و چگونه به دنیا واکنش نشان می دهد؟

برخی از مدل های شخصیتی، مانند مدل پنج عاملی، تا حد زیادی جهان شمول هستند و در اکثر فرهنگ ها و جوامع مشاهده می شوند. اما، برخی از مدل های شخصیتی ممکن است به میزان کمتری جهانی باشند و بیشتر به فرهنگ یا جامعه خاصی مربوط شوند.

برخی از انواع شخصیت مانند خجالتی بودن، محبوب بودن، عصبانی بودن و... به نسبت شناخته شده تر هستند اما روانشناسان از دسته بندی های بزرگتری مانند شخصیت سالم یا اختلال شخصیتی استفاده می کنند. ناگفته نماند که ارثیه و ژنتیک هم اندازه محیط زندگی نقش بسزایی در شکل گیری شخصیت دارد.

انواع شخصیت

در علم روانشناسی، تعداد زیادی مدل و نظریه درباره انواع شخصیت وجود دارد. با این حال برخی از این مدل ها به شدت پر کاربرد و مهم هستند. در ادامه تعدادی از رایج ترین مدل های کاراکتری افراد را معرفی می کنیم.

مدل مایزر یا ام بی تی آی

در این مدل افراد به یکی از ۱۶ نوع شخصیتی تقسیم می شوند که از ترکیب چهار بعد اصلی شخصیتی به دست می آید. این چهار بعد اصلی شامل بیرون گرا/درون گرا، حسی/شناختی، احساسی/منطقی، و تصمیم گیری/ پذیرش گری می شود.

این مدل پر کاربرد، یک ابزار تشخیصی و روان سنجی برای درک شخصیت و تیپ های مختلف افراد، به ویژه در زمینه تیم های کاری، روابط شخصی، و توسعه شخصی است که با ارائه طیف وسیعی از نوع های شخصیتی، به افراد کمک می کند تا بهترین نقاط ضعف و قوت خود را درک کنند و در جهت توسعه فردی و حرفه ای بهره ورترین راه ها را انتخاب کنند.

مدل پنج عاملی شخصیت

مدل پنج عاملی، یکی از شناخته شده ترین و پایه ای ترین مدل های شخصیتی در علم روانشناسی است. این مدل بر پایه پنج عامل اصلی تعریف می شود که به ترتیب همبستگی، روانپریشی، خوشرویی، دلسردی، و هوش هستند.

همبستگی به میزان دقت و مرتب بودن فرد، روانپریشی به میزان استرس و اضطراب، خوشرویی به میزان اجتماعی بودن و بازخورد مثبت از دیگران، دلسردی به میزان توازن و استحکام عاطفی فرد، و هوش به میزان کنجکاوی و تجربه جدید مرتبط است.

این پنج عامل به عنوان ویژگی های بنیادی شخصیتی شناخته می شوند که هر یک از آن ها می تواند در محدوده های مختلفی برای هر فرد متفاوت باشد و تأثیر بسزایی بر رفتار و تجربه های او داشته باشد.

مدل یونگ

در مدل یونگی انواع شخصیت با عنوان آرکتایپ شناخته می شود که در واقع الگوهای و نمادهای عمیقی هستند که تأثیر چشمگیری بر رفتار و شخصیت انسان ها دارند. این آرکتایپ ها نمادهایی هستند که در زمان و مکان های مختلف و در طول تاریخ، به صورت مشترک در زندگی انسان ها و جوامع ایجاد می شوند.

این شخصیت ها در درون ما وجود دارند و به طور ناخودآگاه در خواب ها، فانتزی ها، و افکار روزمره ما ظاهر می گردند. آرکتایپ هایی همچون مادری، پدری، قهرمان، عاشق، سنتی و سایه، نمادهایی از جوانب مختلف شخصیت و رفتار انسان ها هستند که از طریق آن ها می توان به درک عمیق تری از خود و دیگران دست پیدا کرد.

انواع شخصیت مرضی

روانشناسان در دسته بندی دیگری، شخصیت را بر مبنای اختلالات روانی به چند دسته مهم تقسیم می کنند. هر یک از این تیپ های شخصیتی نیازمند طرح درمان خاصی هستند و برخی از آنها نشانگان مزمن دارند. در ادامه برخی از مهم ترین تیپ های مرضی شخصیت را معرفی می کنیم:

شخصیت ضد اجتماعی

این افراد معمولاً به حقوق و احترام دیگران و قوانین اجتماعی بی توجه هستند. همچنین در احساسات همدردی و تفهم نسبت به احساسات دیگران دچار مشکل هستند و به طور معمول رفتارهای مخرب، تباهکارانه، و ظالمانه از خود نشان می دهند.

این افراد ممکن است با ترکیبی از خشونت، سوء استفاده از دیگران، و عدم پذیرش مسئولیت های شخصیتی خود، روابط نامناسبی را تجربه کنند و به طور معمول مشکلاتی در زندگی اجتماعی و حرفه ای داشته باشند. درمان این تیپ شخصیت بسیار پیچیده است و ممکن است به مداخله های چند رشته ای شامل روان پزشکی، روان شناسی، و اجتماعی نیاز دارد.

شخصیت مرزی

شخصیت مرزی با تغییرات شدید در احساسات، تصورات شخصی، و رفتارهای فرد همراه است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در طول زمان با نوسانات شدید در حالات خود روبرو شوند، و به سرعت از شادی و احساسات مثبت به افسردگی و اضطراب برسند.

علاوه بر این، این نوع شخصیت ممکن است به تمایلات خودآسیبی منجر شود و با رفتارهای مخرب مانند مصرف مواد مخدر یا الکل همراه باشد. احساسات منفی مانند ناامیدی و خودکشی نیز می تواند در این افراد مشاهده شود.

شخصیت خودشیفته

فرد خودشیفته بیش از حد به خود توجه دارد، احساس بزرگی می کند و شدیداً به تحسین از سوی دیگران نیازمند است. افراد خودشیفته معمولاً به طور مداوم به دنبال تأیید افراد دیگر هستند و به روش های مختلفی برای نشان دادن برتری و عظمت خود متوسل می شوند.

خودشیفته ها معمولاً به نیازهای و احساسات دیگران بی توجه هستند و می توانند در روابط خود سلطه گر باشند. این حالت در برخی مواقع با تجاوز به حقوق دیگران و استفاده از آن ها برای دستیابی به اهداف شخصی همراه است. رفتارهای مغرورانه، تحمیل افکار خود بر دیگران، و عدم توجه به نیازهای و احساسات دیگران نیز از جمله ویژگی های مشترک افراد مبتلا به این اختلال است.

شخصیت وابسته

شخصیت وابسته مداوم با ترس از تنهایی، ترس از طرد شدن، و نیاز شدید به حمایت و تأیید از دیگران مواجه است. آنها در هر کاری به دیگران متکی هستند و شخصیت شان به اندازه کافی رشد نیافته است.

وابستگی بیش از حد می تواند به رابطه های نامناسب منجر شود و ممکن است این افراد روابطی سالم با دیگران برقرار نکنند. این شخصیت معمولاً در افرادی که والدین سختگیر داشته اند با شدت بیشتری مشاهده می شود و به دلیل فرو رفتن فرد در نقش قربانی به سختی قابل درمان است.

شخصیت اجتنابی

شخصیت های اجتنابی به دلیل ترس از طرد شدن از برقراری روابط اجتماعی امتناع می کنند. این افراد معمولاً در برقراری روابط با دیگران احساس ناامنی دارند و به خاطر این ترس، از شرکت در فعالیت های گروهی یا حضور در جمعیت های بزرگ فاصله می گیرند.

این ویژگی می تواند به شدت بر سبک زندگی افراد تأثیر بگذارد و باعث ایجاد انزوا و احساس تنهایی شود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اجتنابی، اغلب در روابط شخصی و شغلی با مشکل مواجه می شوند.

روش های ارزیابی شخصیت

ارزیابی شخصیت از جمله مسائل مهم و چالش برانگیز در زمینه روانشناسی است که از روش های مختلفی برای انجام آن استفاده می شود. روش های متداول ارزیابی شخصیت شامل مشاهده، مصاحبه های روانشناسی، پرسشنامه های استاندارد و تست های روانسنجی است.

مشاهده و مصاحبه های روانشناسی امکان ارتباط مستقیم با فرد را فراهم می کنند اما ممکن است به دلیل تأثیرات جانبی یا ناهمخوانی های تفسیری یا ناتوانی ناظر مصاحبه در تحلیل یافته با دقت کافی در تحلیل اطلاعات همراه نباشد.

از سوی دیگر، پرسشنامه های استاندارد شخصیتی با ارائه پاسخ های محدود، امکان ارزیابی همگانی را فراهم می کنند اما ممکن است از جنبه هایی مثل عدم صداقت در پاسخ ها متأثر شوند. روانسنجی ها نیز گاهی با مشکل عملیاتی سازی مواجه هستند.

با این حال استفاده از روش های ارزیابی شخصیتی که در حال حاضر متداول هستند دستاوردهای مهمی را برای روانشناسان به ارمغان آورده و اغلب این روش ها تا حد زیادی کارآمد هستند.

سخن پایانی

در این مقاله، به بررسی مفهوم شخصیت و انواع آن پرداختیم. همچنین توضیح داده شد که کاراکتر شامل ویژگی های رفتاری، عواطفی، و شناختی فرد، الگوها و صفات منحصر به فردی است که افراد را از یکدیگر متمایز می کند.

تقسیم بندی شخصیت به دسته های مختلف در واقع بر این مبنا انجام می شود که فرد در موقعیت های مختلف چگونه عمل می کند، احساس می کند، و واکنش نشان می دهد. برخی از مدل های شخصیتی، مانند مدل پنج عاملی، مایرز یا یونگی، جهان شمول هستند و در اکثر جوامع مشاهده می شوند، در حالی که برخی دیگر به میزان کمتری جهانی بوده و بیشتر به فرهنگ یا جامعه خاصی مرتبط می شوند.

شخصیت ها بر اساس ویژگی های مرضی نیز دسته بندی می شوند که هر کدام از انواع آن نیازمند درمان و مداخله های متناسب است. ناگفته نماند که ارزیابی شخصیت از طریق مصاحبه های روانشناسی، پرسشنامه های استاندارد و تست های روانسنجی انجام می شود، که هرکدام از این روش ها مزایا و معایب خاص خود را دارند.

شخصیت و انواع آن یکی از سرفصل های روانشناسی عمومی در مقطع کارشناسی است. برای مطالعه کامل این سرفصل ها کتاب روانشناسی عمومی مدرسان شریف را پیشنهار می کنیم که از منابع اصلی کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی است که میتوانید از سایت کتاب نوین با تخفیف ویژه خرید کنید.