مقالات ISI و علمی- پژوهشی و مصائب دانشجویان

ناداوری غیرکارشناسان، انتشار فقط به واسطه نوشتن نام افراد شناخته شده، فروش پذیرش مقالات توسط دست اندرکاران نشریه های علمی- پژوهشی و... مانند یک بیماری بدخیم پیکره دانش و پژوهش کشور را به آسیب های جدی دچار کرده و آن را به ورطه نابودی می کشاند.

نواندیش: داستان نشریات علمی و آکادمیک در ایران حداقل برای دانشجویان مقاطع تکمیلی، داستانی تلخ است. الزام به چاپ مقاله مستخرج از رساله دکتری یا پایان نامه کارشناسی ارشد در شرایطی که تعداد این نشریات و فصلنامه ها به هیچ وجه تناسبی با تعداد دانشجویان مقاطع تکمیلی ندارد، چیزی جز رنج و هزینه برای دانشجویان ندارد.

در کنار این موضوع سیستم ارتقا اساتید که یکی از پایه های آن مبتنی بر چاپ مقاله است نیز همین وضعیت را برای دانشجویان سخت تر کرده است.

در این رابطه فاطمه دوله در خبرگزاری دولتی ایران در مطلبی با عنوان «ناداوری و پارتی بازی؛ آفت فصلنامه های علمی- پژوهشی» آورده است:

انتشار مقالات علمی در ایران موضوعی است که گاه در راه آن اخلاق و انصاف علمی به کنار می رود و میدان برای کمرنگ شدن عدالت پژوهشی و زیان های اقتصادی و اجتماعی بعدی باز می شود.

پژوهش یکی از نیازهای بنیادی هر جامعه به شمار می رود که پیشرفت و توسعه دانش و فناوری، اقتصاد، صنعت و... بر پایه آن استوار است و نمی توان هیچ برنامه و سیاستی را بدون انجام پژوهش و دستیابی به یافته های درست علمی طراحی و پیاده کرد.

دستاوردهای پژوهشی در عرصه های گوناگون نظری و کاربردی نیز جز در سایه شناخت و روش های علمی و با تلاش و واکاوی پژوهشگران و اندیشمندان حاصل نمی شود.

پژوهش از شاخص های پیشرفت و تعالی هر جامعه به ویژه در عرصه دانش و فن به شمار می رود. بنابراین کمیت و کیفیت آن بسیار با اهمیت است و معیار قضاوت و همسنجی پیشرفت و توسعه جوامع قرار می گیرد.

اما هر پژوهش علمی در فرجام کار نیازمند انتشار است تا دیگران بتوانند از دستاوردها و یافته های آن استفاده کنند. در این پیوند، تارنماها، کتاب ها و نشریات با درجات گوناگونی از اعتبار علمی به کار می روند.

در کشور ما، فصلنامه های علمی و پژوهشی بسیاری برای چاپ و انتشار مقالات و یافته های پژوهشی وجود دارد و سال به سال نیز بر شمار و اعتبار آنها در رتبه بندی سازمان ها و دستگاه های متولی افزوده می شود.

نکته با اهمیت این است که در دانشگاه های ایران، بخشی از نمره رساله دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی به انتشار مقاله در نشریات علمی- پژوهشی اختصاص دارد و دانشجو باید بتواند در مهلت تعیین شده از نشریه علمی- پژوهشی برای انتشار مقاله ای برگرفته از رساله خود پذیرش بگیرد؛ امری که گاه همچون گذر از هفت خوان و چه بسا سخت تر است و در صورت بی نتیجه ماندن، جز کسر نمره و سرخوردگی دانشجو پیامد دیگری ندارد.

گاه در راه انتشار مقالات علمی، انصاف علمی به کناری می رود و میدان برای کمرنگ شدن اخلاق و عدالت پژوهشی و علمی باز می شود.

انتشار دستاوردهای علمی دیگران به نام خود، رونویسی کامل از چند مقاله محدود، بی عدالتی در ترتیب نوشتن نام پژوهشگران اصلی، واسطه گری و جایگزینی روابط به جای ضوابط در چاپ مقالات علمی- پژوهشی و... نمونه هایی از این موارد است که پژوهشگران را ناامید کرده و در برخی اوقات نیز انگیزه تکاپو و پویایی علمی را از آنان می گیرد.

اینها و همچنین خرید و فروش پایان نامه ها که چندی پیش با هشدارهای رسانه ها و دولت همراه شد، معضل هایی علمی به شمار می آیند که دامن عرصه دانش و پژوهش در ایران را گرفته اند.

انتظار طولانی برای داوری مقالات، برخوردهای غیرعلمی با پژوهشگران، الزام در نوشتن نام برخی استادان شناخته شده پیش از نام پژوهشگر اصلی و... از مشکلات دیگری است که ناامیدی های موجود در این زمینه را شدت می بخشد.

نبود قانون و نظارت مسوولانه در این زمینه نیز عامل مهمی است که بر دامنه این معضل می افزاید.

راه پرپیچ و خم انتشار مقالات علمی و پژوهشی به ویژه در سال های گذشته افزون بر اینکه ساحت دانش را خدشه دار می کند، آثار ناخوشایندی بر اقتصاد کشورمان دارد.

پژوهشگران و دانشجویان ناامید از انتشار مقاله در داخل، دست به دامان نشریات خارجی با رتبه «موسسه اطلاعات علمی» (ISI) شده و مبالغ هنگفتی را به واسطه ها می دهند تا بخشی از حقوق علمی پایمال شده خود را زنده کنند. پی گرفتن این شیوه، به خروج سالانه هزاران و شاید میلیون ها دلار ارز از کشور منجر می شود.

دامنگیر شدن چنین مسائلی در بلندمدت، زیان های فراونی را به جامعه علمی وارد می کند و بخش مهمی از سرمایه اجتماعی را به تباهی می کشاند.

باید توجه کرد از آنجا که پیشرفت و توسعه هر کشور بر پایه علم و دانش استوار است، درخت دانش و پژوهش به بار نمی نشیند مگر اینکه به درستی آبیاری شود.

گزارش خطا