ديپلماسي «آيت الله»

سيدحسين موسويان

خبر درگذشت ناگهاني آيت الله هاشمي رفسنجاني، ايران را شوکه کرد. او از برجسته ترين مبارزان عليه حکومت ديکتاتوري شاه بود که سال ها زندان، تبعيد و بدترين شکنجه ها را تحمل کرد. بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ١٩٧9 در ايران و بازگشت آيت الله خميني به ايران، او نزديک ترين سياستمدار به بنيان گذار جمهوري اسلامي و موثرترين فرد در مديريت کشور در دوران حيات او بود.

    سياستمداري ميانه
    در دوران تجاوز صدام به ايران، او فرماندهي جنگ و رياست مجلس ايران را به عهده داشت. مديريت او موجب خروج پيروزمندانه ايران از جنگ هشت ساله شد در حالي که همه قدرت هاي جهاني و کشورهاي عرب همسايه ايران، از تجاوز صدام حمايت حداکثري کردند. وي بعد از جنگ نهضت سازندگي در ايران را پايه گذاري کرد و ظرف هشت سال رياست جمهوري خود، توانست بخش عظيمي از خرابي هاي جنگ را بازسازي و کشور را به حالت عادي برگرداند. بعد از خاتمه جنگ، افراط گرايان سياسي در هر دو جناح چپ و راست در ايران ظهور کرده و به مهم ترين چالش سياسي داخلي تبديل شدند. در اين دوران او با معرفي تئوري سياسي اعتدال، توانست ميانه روي در صحنه سياست داخلي و خارجي را عملادر ايران مسلط کند و تا آخرين لحظه عمر در اين مسير ايستادگي کرد. من بيش از 30 سال از نزديک با ايشان آشنا بودم. در حالي که او نقش محوري در توسعه روابط ايران با قدرت هاي بلوک شرق همچون چين، روسيه و هند داشت، بي وقفه براي بهبود روابط با کشورهاي همسايه، جهان غرب و رفع تشنج با آمريکا تلاش کرد.

    رابطه با غرب
    با وجود حمايت آمريکا از تجاوز صدام به ايران، وقتي که بوش رئيس جمهوري آمريکا و رهبران اروپايي براي آزادي گروگان هاي آمريکايي و اروپايي در لبنان دست نياز به سمت او دراز کردند، او پاسخ مثبت داد و به محمود واعظي، وزير کنوني ارتباطات و من ماموريت داد تا اين مهم را به سرانجام رسانيم. همه گروگان هاي آمريکايي و اروپايي در مدت کوتاهي آزاد شدند اما آمريکا به جاي تشکر، فشار ها به ايران را تشديد و فرصتي طلايي براي رفع خصومت در روابط واشنگتن- تهران را نابود کرد. با اين وجود رفسنجاني با امضاي قرارداد نفتي يک ميليارد دلاري ايران با کمپاني نفتي کونوکو در سال 1995، تلاش کرد که شانسي به بهبود روابط اقتصادي ايران و آمريکا بدهد که اين تلاش او نيز با لغو قرارداد مذکور از سوي بيل کلينتون رئيس جمهوري وقت آمريکا، ناکام ماند. هاشمي در دوران رياست جمهوري خود با تمام ظرفيت براي بهبود روابط با اروپا تلاش کرد. همراه با گنشر، وزير خارجه آلمان در ديدار ٩٠ دقيقه اي با آقاي هاشمي در مورد دوستي ايران و کشورهاي عرب همسايه خليج فارس گفت وگو کرديم. آقاي هاشمي به گنشر گفت که تهران براي ايجاد يک سيستم همکاري و امنيت جمعي با همسايگان خليج فارس مشابه همکاري هاي اتحاديه اروپا آماده است. گنشر با ذوق زدگي فوق العاده اي عازم واشنگتن شد و چندي بعد به طور خصوصي و با اظهار تاسف فراوان گفت که واشنگتن مخالفت کرده است. در آن مقطع در آلمان سفير بودم. آقاي کهل صدر اعظم آلمان علاقه مند به ايفاي نقشي براي رفع خصومت هاي آمريکا و ايران بود. آقاي هاشمي جواب مثبت داد و آمادگي ايران براي همکاري مشترک عليه سلاح هاي کشتار جمعي و تروريسم و ارتقاي حقوق بشر را به اطلاع کهل رساند. صدراعظم آلمان با ذوق زدگي کامل به واشنگتن سفر کرد و بعد از دو هفته، وزير دفتر صدراعظم به من اطلاع داد که کهل با کلينتون صحبت کرده اما واشنگتن سرسختانه مخالفت کرده است.

     ميانجي
    در نيمه دهه ٩٠ امير عبدالله وليعهد عربستان به آقاي هاشمي پيشنهاد بهبود روابط داد که ايشان استقبال و من را مامور گفت وگو با امير عبدالله کرد. در اين گفت وگوها که در منزل امير عبدالله در جده انجام شد و فرزند آقاي هاشمي هم حضور داشت، توافقات مهمي کرديم که نتيجه آن روابط حسنه ايران و عربستان از سال ١٩٩٦ تا ٢٠٠٥ بود. اما شرايط روابط دو کشور در دوران رياست جمهوري آقاي احمدي نژاد تغيير کرد. هاشمي مرد «صلح و همکاري در سياست خارجي» و «مرد سازندگي و توسعه» ايران بود. او تلاش زيادي کرد که ملت و کشوري پيشرفته بسازد که هم در شان دين و تاريخ ايراني ها باشد و هم در صلح با همسايگان. ميراث بزرگ او بنيانگذاري تفکر اعتدال در ايران بعد از انقلاب و بيزاري از افراط گرايي در ايران و منطقه است. با وجودي که جهان با عدم پاسخ مناسب و به موقع، اين فرصت را از دست داد اما شانس جبران اشتباهات گذشته همچنان باقي است.

گزارش خطا