عاشقان جدایی همیشگی ایران از اینترنت

«با وجود ضرر صدها میلیاردی قطع یک‌هفته‌ای اینترنت به اقتصاد و اکوسیستم استارتاپی کشور، گزارش‌ها نشان می‌دهد گروهی که همیشه به‌دنبال جدایی ارتباط ایران با جهان بوده‌اند، به‌دنبال بالکانیزاسیون شبکه ارتباطی کشور هستند.»

روزنامه همشهری نوشت: «یک هفته قطع کامل اینترنت کشور به‌دلیل شرایط ویژه پیش‌آمده با وجود ضرر صدها میلیارد تومانی به اقتصاد و مشکلات گسترده مردم و استارتاپ‌ها، بعضی‌ها را ذوق‌زده کرده است. این گروه ‌سال‌هاست برای جدایی کامل کشور از اینترنت نقشه می‌کشند و حالا با تجربه قطع اینترنت به‌دلیل شرایط ویژه پیش‌آمده تصور می‌کنند رویایشان بیشتر از همیشه در دسترس است.

با وجود وصل‌شدن اینترنت ثابت که حدود ۹ میلیون مشترک در کشور دارد، اینترنت موبایل با داشتن ۶۲ میلیون مشترک در اکثر مناطق کشور قطع است. این آمار نشان می‌دهد که بسیاری از مردم کشور دسترسی‌شان به شبکه جهانی تنها از طریق گوشی‌های تلفن همراه است و در واقع با ادامه قطعی، اکثر آنها هنوز دسترسی به اینترنت ندارند. شاید به همین‌ خاطر است که شایعاتی میان مردم منتشر شده که وصل‌شدن اینترنت موبایل به فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام مشروط شده است. هر‌ چند این شایعات قابل تأیید نیست اما واتس‌اپ تنها پیام‌رسان مشهور جهان است که فعلا از تیغ فیلترینگ جان سالم به در برده است. در حوزه شبکه‌های اجتماعی هم اینستاگرام تنها مورد مشهور است که مردم بدون فیلترشکن هنوز به آن دسترسی دارند و مدت‌هاست که گروهی در تلاش برای بستن و فیلتر‌کردن آن هستند.

شبکه مستقل از جهان؟

«مدینه فاضله برخی قطع اینترنت است»؛ شاید این جمله محمد‌جواد آذری‌ جهرمی که چندی پیش آن را مطرح کرده بود، به‌خوبی حالا در شرایط فعلی، قصد و نیت این گروه را برای بستن همه‌‌چیز نشان می‌دهد. مدت‌هاست گروهی در کشور شبکه ملی اطلاعات را معادل جدایی ایران از شبکه جهانی تلقی می‌کنند و بر این عقیده با عناوینی مثل اینترنت ملی پافشاری دارند.

مثلا چندی پیش دبیر شورای‌ عالی انقلاب فرهنگی و همچنین دبیر شورای‌ عالی فضای مجازی بحث اینترنت ‌۳ را مطرح کرده بودند. سعید‌رضا عاملی، دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در یک سخنرانی اشاره به تجربه چین با توجه به جمعیت عظیم آن داشته و گفته بود: ما هم قابلیت‌های منطقه‌ای داریم که می‌توانیم اینترنتی متناسب با شرایط ایران طراحی کنیم.

نصرالله‌ پژمانفر، رئیس کمیته فضای مجازی مجلس هم چندی پیش در گفت‌وگویی اعلام کرده بود: از روزهای ابتدایی فراگیری استفاده از بستر فضای مجازی در کشور، مشخص بود که قرار‌دادن فضای مجازی کشور روی اینترنت جهانی، تهدیدات بزرگی را متوجه کشور می‌کند.

روز گذشته هم مشاور عالی فرمانده هوافضای سپاه اعلام کرد: همانطور که در حوزه نظامی استقلال داریم، باید در زمینه اینترنت نیز به استقلال برسیم و برای تحقق این هدف باید به‌دنبال تقویت پیام‌رسان‌های داخلی باشیم.

رئیس سازمان پدافند غیرعامل هم چندی پیش بحث اینترنت ایرانی - اسلامی را مطرح کرد. سردار غلامرضا جلالی گفته بود: می‌توانیم اینترنت ایرانی - اسلامی داشته باشیم که با حفظ تمام ارزش‌های ملی و اسلامی، خدمات، فرصت‌ها و زیرساخت‌های لازم را در اختیار مردم قرار دهد.

دبیر شورای‌ عالی فضای مجازی هم چندی پیش با اعلام این که «دوستان وزارت ارتباطات حداقلی فکر می‌کنند» و «وزارت ارتباطات باید خودش را موظف بداند که پیام‌رسان و موتور جست‌وجو ایرانی باشد» گفته بود: شبکه ملی اطلاعات در الزامات باید استقلال داشته باشد برای همین الزام کردیم که خدمات پایه ملی باشند. مثلا الان برای پیدا‌کردن اطلاعات از گوگل استفاده می‌کنیم که این درست نیست.

زندگی بدون اینترنت ممکن نیست

پیش از این، وزیر ارتباطات این ایده و طرح را غلط دانسته بود. او که پس از قطع اینترنت هم اعلام کرده «هیچ‌ چیزی جای اینترنت را نمی‌گیرد» پیش از این به همشهری گفته بود: عده‌ای تعبیرشان از شبکه ملی اطلاعات این است که باید دور خودمان دیوار بکشیم. استقلال را با قطع ارتباط با دنیا مساوی می‌دانند. استقلال معنایش این نیست که ارتباطمان را با دنیا قطع کنیم. هر وقت از شبکه ملی اطلاعات صحبت می‌کنند، کلمات فیلترینگ و حذف وابستگی به سرویس‌های خارجی را کنارش می‌‌آورند. این تعبیر غلطی است.

هر چند مردم پیش از قطعی اینترنت هم مثلا با استفاده از اپلیکیشن‌های داخلی تماشای آنلاین فیلم از شبکه ملی اطلاعات استفاده کرده‌اند اما قطعی اینترنت باعث‌شده تا تعبیر مساوی‌بودن این شبکه با قطع اینترنت در ذهن برخی متبادر شود.

امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات چندی پیش در این رابطه به همشهری گفته بود: کسانی که چنین ادراکی دارند که شبکه ملی اطلاعات را بدیل و جایگزین شبکه اینترنت می‌دانند، قاعدتا باید مدینه فاضله‌شان این باشد که اینترنتی وجود نداشته باشد. از دید آنها باید شبکه اینترانت داخلی داشته باشیم.

بالکانیزاسیون اینترنت

اینترنت زمانی قرار بود فاصله‌های بین مردم کشورهای مختلف جهان را کمتر کند و برای آنها زندگی بهتر و راحت‌تری به‌وجود آورد؛ قرار این بود که دسترسی آزاد به اطلاعات روندی جهانی شود و آنلاین‌بودن در «شبکه‌ جهانی» شاخصی از رشد کشورها باشد. اکنون در دنیا اما جنگ تمام‌عیار بر سر اینترنت و این‌ بار برای جدایی وجود دارد.

سیاست‌های حاکمان جهان باعث شده تا شبکه جهانی که قرار بود روزی مرزها را از میان بردارد، گرفتار اتفاقاتی شود که به بالکانیزاسیون اینترنت یا تجزیه شبکه جهانی مشهور شده است. روسیه یکی از کشورهایی است که در این زمینه بودجه و سرمایه هنگفتی را خرج کرده است. حالا دیوارها و سیم‌های خاردار در حال قدعلم‌کردن در اینترنت هستند. گروهی از سیاستمداران نگرانی‌ها درباره حریم خصوصی، اطلاعات شهروندان خود و سوءاستفاده از بیگ‌دیتا را مطرح می‌کنند. بخشی دیگر هم می‌گویند که آمریکا به‌دنبال سو‌ددهی به افکار جهانی است و باید به همین‌خاطر مردم را از این «شبکه شبکه‌ها» جدا کرد. شاید این تجزیه در نظر اول راه‌ حل خوبی به‌ نظر برسد و تصور کرد می‌شود همه‌‌چیز را ایزوله و کنترل کرد. این راهکار اما در نهایت ضربه‌ای مهلک در ارتباط جهانی است و اتفاقا آمریکا را به هدف منزوی‌کردن کشورهایی که به‌دنبال تحریم آنهاست، می‌رساند. ایده دیگر این است که به جای فرار از ارتباط جهانی و بستن پلتفرم‌ها، باید کاربران هر کشوری بتوانند صدای خودشان را به مردم کشورهای دیگر جهان برسانند‌ تا ابزار امروز جهان تنها در اختیار کشورهای معدودی باقی نماند.»