امام و خطر مقدس مابان متحجر؛ تحجر حکومت را از کارآیی و کارآمدی می اندازد

معاون بین الملل موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) گفت: اگر کسانی که می خواهند در عرصه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه نقش آفرینی داشته باشند متحجر و بسته باشند طبیعتاً با نگاه بسته نمی توان حکومت داری کرد، نمی توان با این نگاه، قرائتی از دین را مطرح کرد از این جهت امام(ره) همیشه تأکید داشتند که تحجر آفت بزرگی برای دین و اندیشه دینی است. متحجرین در زمینه های مختلف مردم را از حکومت نا امید می کنند چرا که تحجر و متحجرین حکومت را از کارآیی و کارآمدی می اندازند.

حجت‌الاسلام ‌و المسلمین دکتر محمد مقدم در گفت وگو با شفقنا، به معنا و مفهوم تحجر و نمونه ها و ویژگی های آن اشاره و اظهار کرد: در حقیقت تحجر وقتی مطرح می گردد، نگاه انسان بیشتر به باورها و اعتقادات دینی مرتبط می شود یعنی فردی که نگاه و برداشتش به مسایل دین و شرعیات است، اگر چنانچه این نگاه با یک تحجر و قشری گری توأم باشد به جای اینکه به روح و ا صل دین برسد، به ظاهرسازی ها و مسایلی که جنبه های ظاهری دینی است، معطوف می شود. آنچه در این جهت در بیانات و مجموعه عملکرد حضرت امام خمینی(ره) می بینیم، همه تأکید امام(ره) بر این بود که به هیچ عنوانی اجازه ندهد که دینداران و جامعه دینی رابطه شان با مسایل اعتقادی و ایمانی یک رابطه قشری گری و ظاهربینی باشد یعنی به جای آنکه به روح دین و متن و اصل دین بپردازند، بخواهند به یکسری مسایل ظاهری بپردازند چون تحجر از جهل سرچشمه می گیرد و جهل دینی یک جهل مقدسی خواهد بود.

جهل مقدس بزرگترین انحطاط را برای انسان و جامعه فراهم می کند

مقدم ادامه داد: وقتی جهالت توأم با تقدس شد، طبیعتاً بزرگترین انحطاط ها را برای انسان و جامعه انسانی فراهم می کند، قرائت و نگاه امام(ره) از دین و دینداری یک قرائت کاملاً آگاهانه و روشن بود و در این زمینه به هیچ عنوان اجازه نمی داد که زمینه ای برای رشد قشریت و تحجرگرایی فراهم شود بنابراین وقتی می گوییم «تحجر» یعنی یک نگاه سطحی نگر، قشری گرا و متصلب که به انسان این فرصت و اجازه را ندهد که از ظاهر دینی عبور کند و به عمق دینی برسد. به عنوان مثال فردی که به دکتر می رود برای او نسخه می نویسند، با این نسخه دو گونه می توانیم برخورد کنید، کسی که ظاهر بین است، ممکن است که دائماً ذهن خود را معطوف به خط نسخه می کند و می گوید که این کلمه اشتباه است، در صورتی که فردی که این نسخه را نوشته، می خواهد شما را به یک دارو و درمان راهنمایی کند نه اینکه بخواهد به ظاهر آن نسخه شما را ارجاع دهد، دین هم طبیعتاً همینطور است اگر ما با دین متحجرانه برخورد کنیم در ظاهر می مانیم و هیچ گاه به عمق آن عبور نمی رسیم، عمق دینی چیزی جز معنویت، اخلاق، خداباوری و یکتاپرستی نخواهد بود، اگر ظواهر دین هم انجام می دهیم برای آن است که از این ظواهر به سمت ارزش های متعالی عبور کنیم که فلسفه اصلی تدیّن، ایمان و خداباوری انسان خواهد بود.

قرائت متحجرانه از دین انسان را به رکود می کشاند

وی در مورد علل حساسیت و نگرانی امام خمینی(ره) نسبت به نفوذ متحجرین در جامعه و حکومت گفت: علت نگرانی و حساسیت های امام خمینی(ره) کاملاً روشن است، قرائت متحجرانه از دین انسان را به رکود می کشاند به خصوص وقتی دین بخواهد به عرصه جامعه بیاید، وقتی دین می خواهد به عرصه جامعه بیاید باید پاسخگوی نیازهای اجتماعی و انسانی باشد، باید به گونه ای عمل کند که بتواند همپای با زمان و دوران، پاسخگو باشد. نگاه متحجرانه به این معناست که ما فقط و فقط خود را در مناسک و ظواهر دینی محدود کنیم و این فرصت را ندهیم که دین پاسخگو باشد.

معاون بین الملل موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) افزود: امام خمینی(ره) در حوزه سیاسی کار بزرگی کرد در واقع ایشان در عرصه سیاسی جمهوری اسلامی را مطرح کرد یعنی تمام عنایت امام(ره) بر این بود که اگر می خواهیم یک جامعه اسلامی و دینداری را در ارتباط با سیاست مطرح کنیم، طبیعتاً اسلامی می تواند پاسخگوی نیازها باشد که مبتنی بر خواست عموم جامعه و مردم در عرصه سیاسی باشد لذا نظامی که اسلام مشخص کرد، جمهوری اسلامی بود.

وی خاطرنشان کرد: «جمهوریت» یعنی تکیه گاه این نظام بر آرای اکثریت مردم باشد همچنان که در قانون اساسی و مجلس شورای اسلامی، این مساله لحاظ شد، اگر نگاه متحجرانه به دین داشته باشیم ممکن است که برخی آقایان این گونه مطرح کنند که فقط و فقط حکومت دینی و اسلامی و در واقع با این عنوان مردم و جمهوریت را از دین جدا کنند و دینی قشری و محدود بر جای نهند که حتی نمی تواند پاسخگوی زمان گذشته خود باشد.

دینی می تواند پاسخگوی نیازهای روز باشد که خود را از بند تحجر بیرون بیاورد

وی گفت: امام(ره) می دانستند که اگر نگاهی توأم با آگاهی و روشنگری به دین و قرائت دینی نباشد، آن دین نمی تواند همپای با نیازهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه، در روند روزها و گذر زمان پاسخگو باشد، آن دینی می تواند پاسخگو باشد که خود را از بند تحجر بیرون بیاورد و خود را در یک زمان خاصی بسته نداند، به روح دین و روح پیام دین توجه داشته باشد و از این جهت بود که امام(ره) بیشتر به حوزه توجه داشتند چون می دانستند که خود این حوزه ها در آینده می توانند در حکومت دینی نقش آفرینی باشند.

با نگاه بسته نمی توان حکومت داری کرد

مقدم گفت: اگر کسانی که می خواهند در عرصه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه نقش آفرینی داشته باشند متحجر و بسته باشند طبیعتاً با نگاه بسته نمی توان حکومت داری کرد، نمی توان با این نگاه، قرائتی از دین را مطرح کرد و طبیعتاً نمی تواند پاسخگوی نیازهای همیشگی در روند نیازهای تاریخی و زمانی خود باشد از این جهت امام(ره) همیشه تأکید داشتند که تحجر آفت بزرگی برای دین و اندیشه دینی است.

توجه حضرت امام خمینی(ره) به دو عنصر زمان و مکان به منظور کمرنگ شدن تحجر

وی در پاسخ به اینکه امام خمینی(ره) برای کاهش نفوذ و تأثیرگذاری متحجرین در عرصه مختلف کشور، از چه روشی استفاده کردند؟ اظهار کرد: امام(ره) یک تحولی را در فقه شیعی اسلامی به وجود آوردند که آنچه خواست امام(ره) است یعنی مدخلیت دو عنصر زمان و مکان است، امام در حقیقت عنایت داشتند با توجه به اینکه باید ساختار بنیادی فقه اسلامی شیعی حفظ شود، ولی فقه می خواهد در یک متغییر زمانی حرکت کند، حضرت امام(ره) در این متغییر زمانی روی دو عنصر زمان و مکان تأکید داشتند، یعنی فقه امام(ره) در عین حالی که یک فقه جواهری بود، مبتنی بر همان روش های گذشتگان بود، اما عنایت به زمان و مکان داشت که ما برای چه زمانی می خواهیم این فقه را ارایه دهیم طبیعتاً امام(ره) در این عرصه بود که حکومت و جمهوری اسلامی را پایه ریزی کرد و روش هایی که امام خمینی(ره) برای این مساله داشت دقیقاً در همین جهت بود.

معاون بین الملل موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) ادامه داد: وقتی حضرت امام(ره) جمهوری اسلامی را به عنوان دکترین سیاسی خود مطرح می کند در واقع می خواهند اینگونه بیان کنند که قوانین آن اسلامی که با دموکراسی، مردم سالاری و نگاه مردم سازگار باشد، باید مبتنی بر قوانین دموکراسی باشد و چارچوب ها و قانون اساسی آن نیز مبتنی بر این امر قرار گیرد. دقیقاً امام(ره) با این روش بود که در حوزه های علمیه اصل مساله اجتهاد پویا را آورد. در ابتدا شاید برای بسیاری، اجتهاد پویا مساله نبود و امام(ره) برخی از موضوعات را در محور زمان آوردند به عنوان مثال نگاه امام(ره) به شطرنج، امام مطرح کرد که این شطرنج در یک زمانی آلت قمار بود و امروز دیگر شطرنج آلت قمار نیست بنابراین این حکم از نظر زمانی چیز دیگری خواهد بود. در مسایل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هم تمام تکیه گاه امام(ره) بر این بود که به میزانی که ما جمهوریت را حفظ می کنیم، می توانیم اسلامیت را هم حفظ کنیم.

نگاه متحجر به نام اسلام و دینداری، جمهوریت را از اصل و معنا می اندازد

وی با بیان اینکه نگاه متحجر به نام اسلام و دینداری، جمهوریت را از اصل و معنا می اندازد، تصریح کرد: به میزانی که نقش مردم از این نظام نادیده گرفته شود طبیعتاً نگاه امام(ره) نیز کمرنگ می شود چون نگاه امام مبتنی بر دو رکن اساسی جمهوریت و اسلامیت بود. تز و اسلام امام، اسلامی است که بر جمهوریت و مردم سالاری و دموکراسی مبتنی باشد، حضرت امام(ره) این اندیشه را در دنیای مدرن مطرح کرد و باید توجه داشت که این اندیشه در تناقض و تضاد با دنیای مدرن و دموکراتیک نیست بلکه ما می توانیم در حوزه دین قرار بگیریم و از آزادی های مشروع دفاع کنیم، در اندیشه دینی قرار بگیریم و از دموکراسی حمایت کنیم که این همان اسلام روشنگرانه است. اسلام متحجر، اسلامی است که به نام دین، آزادی و دموکراسی و مردم سالاری وجود ندارد و در واقع دین یعنی یک حالت خفه کنندگی برای جامعه که هیچ گاه نتواند پاسخگوی نیازهای نسل ها و مردم هیچ زمانی به خصوص زمان های بعد از خود باشد.

مسخ کردن یک اندیشه برای حذف کارآیی اندیشه ها

مقدم با اشاره به اینکه دشمنان همیشه نیروهایی را برای شکستن انقلاب اسلامی در آستین پرورش می دهند و متحجرین از آن دسته افراد هستند، گفت: یک راهکار برای اینکه یک اندیشه را از کارآیی بیاندازید قبل از هر چیز آن اندیشه را مسخ کردن است. به جمهوری اسلامی فقط دشمنان خارج یا بیرون لطمه نمی زدند، اگر از بیرون کسانی باشند و به گونه ای قرائتی از جمهری اسلامی داشته باشند که رنگ و حضور مردم را کاهش دهند، این اندیشه ایستایی می آورد، یک نظام سیاسی وقتی تکیه گاهش مردم نباشد، فرو می ریزد و در این شکی نیست این فرو ریختگی گاهی به این عنوان است که دشمن خارجی به کشوری حمله می کند و گاهی به شکلی است که یکسری از دوستان نا آگاه به گونه ای اندیشه را مطرح کنند که پویایی و بالندگی نداشته باشد و نتواند از مشکلات و سختی هایی که در آن قرار می گیریم، عبور کند و نتواند پاسخگو باشد بنابراین امروز مهم این است که در مسیر امام از دو رکن اسلامیت و جمهوریت پاسداری شود، به همان میزان که اسلامیت یعنی باورهای دینی در جامعه ما می تواند نقش آفرین باشد، جمهوریت و مردم سالاری یعنی حضور مردم و تکیه گاه اندیشه دینی و نظام سیاسی به افکار و اعتماد عمومی می تواند حافظ منافع جامعه باشد و تمام تأکید امام همین امر بود.

تحجر حکومت را از کارآیی و کارآمدی می اندازد

معاون بین الملل موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در پاسخ به این پرسش که بیشترین خطر متحجرین متوجه کدام بخش های حکومت و جامعه است؟ اظهار کرد: نقشی که متحجرین شکل می دهند در زمینه هایی است که به نظر من مردم را از حکومت نا امید می کنند برای اینکه تحجر حکومت را از کارآیی و کارآمدی می اندازد، یک حکومت به میزانی که از کارآمدی و کارآیی بیفتد و این اندیشه را به تدریج در ذهن و ضمیر مردم قرار دهد، این حکومت نمی تواند مدیریت درست در زمان کنونی برای جامعه داشته باشد، اعتماد مردم کمرنگ می شود، فرو ریختن اعتماد مردم یعنی فرو ریختن پایه های اصلی حکومت لذا معتقدم اصلی ترین ضربه ای که اندیشه متحجرانه به خصوص در عرصه اندیشه سیاسی دینی می زند، این است که به تدریج دست و پای اندیشه حکومت را می بندد و نمی گذارد حکومت جولانگاه عملکرد خود را داشته باشد و به تدریج این اندیشه را شکل می دهد که حکومت یا کارآمدی ندارد یا کارآمدی آن ناقص است و این عدم کارآمدی به اعتماد مردم لطمه می زند؛ وقتی اعتماد میان ملت و دولت ضعیف شد، خطر جدی برای جامعه نیز شکل می گیرد.

در حال فاصله گرفتن از جمهوریت هستیم

وی در مورد مصون ماندن اصل انقلاب اسلامی و جامعه پس از پیروزی انقلاب، از خطر متحجرین، بیان کرد: من بر این باور هستم که هر چه زمان می گذرد ما داریم از جمهوریت فاصله می گیریم و باید از این موضوع به عنوان یک امر تلخ یاد کنیم. به هر میزانی که نظام سیاسی ما اعتماد، نقش و جایگاه مردم را از دست دهد طبیعتاً از آن هدف و آرمان نیز دور می شود.

خود نقادی داشته باشیم

مقدم گفت: به نظر من راه حل این است که ما واقعاً فضا را سالم کنیم و یک نوع خود نقادی داشته باشیم. مشکلات ما در گذشته چه بوده و کجا بودیم و چرا به اینجا رسیدیم؟ عواملی که موجب شده جمهوریت کمرنگ شود، چیست؟ نترسیم و پس از بررسی لازم، پاسخ این پرسش ها را بیان کنیم. بررسی کنیم که روح قانون اساسی ما با نظارت استصوابی سازگار است؟! اگر در هر دوره ای تعداد زیادی از عناصری که کنار این نظام و جامعه با عناوین مختلف بودند را کناری بزنیم به نقطه ای می رسیم که کسی نمی ماند. باید عملکرد گذشته و یکسری از ساختارهای فکری، فرهنگی، قانونی که در این چهل سال داشتیم را ارزیابی کنیم و در مورد آن در یک فضای دوستانه، مشفقانه و برادرانه بحث و نقادی کنیم و راه حل های منطقی و علمی تر ارایه دهیم تا جامعه بتواند با رفع کاستی ها و نقایص گذشته در مسیری صحیح قرار گیرد و دوباره به آرمانی های اصلی برگردد.