ریچارد فرای دلشیفته ی تاریخ و فرهنگ ایران

«ریچارد فرای» ایران شناس آمریکایی از آن رو برای ایرانیان شناخته شده است که نیمی از عمر خویش را به تحقیق، نوشتن و تدریس در حوزه ی مطالعات ایران و ایران شناسی صرف کرد؛ مردی که نه فقط پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران بلکه شیفته و دلباخته ی آن بود.

بخ نوشته ایرنا، فرای در بیان زندگی خود می گوید: «همان طور که 99 درصد ژن های همه انسانها تقریباً یکسان هستند، مردم سراسر دنیا نیز آرزوها و امکانات یکسانی دارند و تفاوت آنها در اصل تفاوت های فرهنگی است»(1)

ریچارد نلسون فرای (Richard Nelson Frye) اندیشمندی که تلاش کرد تاریخ ایران را به جهانیان عرضه کند در 10 ژانویه ی 1920 میلادی (1299 خورشیدی) در خانواده یی سوئدی تبار در ایالت آلابامای آمریکا متولد شد. در نوجوانی با مطالعه ی داستان های تاریخی به شرق و تاریخ آن علاقه مند شد و به همین دلیل همزمان با تحصیل در رشته ی فلسفه در دانشگاه «ایلینوی» در رشته ی تاریخ نیز به تحصیل پرداخت و زبان عربی و ترکی و هنرهای اسلامی را آموخت. در آنجا با «آلبرت اومستد» از استادان برجسته ی تاریخ در آمریکا آشنا شد و مجذوب سخنان او درباره کشفیات جدید موسسه «شرق شناسی» آمریکا در «تخت جمشید» شد و مطالعات خود را در این زمینه دنبال کرد.

فرای از دانشگاه «هاروارد» در رشته ی خاور شناسی درجه ی دکترا گرفت. او رساله ی خود را در مورد «بخارا در قرون وسطی» نوشت. وی از سال 1948 تا 1990 عضو هیات علمی دانشگاه هاروارد بود و به عنوان استاد میهمان در کشورهای مختلف به تدریس پرداخت و از جمله از سال 1970 تا 76 استاد میهمان دانشگاه شیراز بود. فرای بنیانگذار کرسی مطالعات ایرانی در دانشگاه های «کلمبیا» و هاروارد بود و نوشته های فراوانی درباره ی تاریخ ایران داشت.

علایق پژوهشی فرای علاوه بر مطالعات در زمینه ی تاریخ ایران به حوزه های روم شرقی، قفقاز و تاریخ عثمانی نیز تسری یافت. ایشان در هنر اسلامی، تصوف و باستان شناسی نیز صاحبنظر بود. وی زبان پارسی باستان، پارسی سده های میانه، فارسی امروزی، عربی و ترکی را مطالعه کرد و حتی برای شناخت زبان چینی نیز وقت صرف کرد.(2)

تعداد آثار وی در حوزه ی نویسندگی، ترجمه و ویرایش 16 کتاب است. از مهمترین آثار وی می توان از «ایران بزرگ» نام برد که در سال 2005 منتشر شد. «پرشیا» در سال 1969، «متدولوژی جدید در ایران شناسی» به زبان آلمانی در سال 1974، «دوران طلایی ایران: اعراب در شرق» در سال 1988 شماری از آثار وی درباره ی ایران و ایران شناسی است.

***فرای و ایران

فرای علاوه بر تالیف آثار برجسته ی تاریخی و بنیان گذاری کرسی های مطالعاتی در دانشگاه های مطرح آمریکایی، یک نقطه ی تمایز با دیگر تاریخ شناسان و محققان حوزه ی ایران شناسی داشت که به او شخصیتی متمایز و خاصی می داد و آن چیزی نبود جز تعلق خاطر به ایران، هویت ، فرهنگ و زبان ایرانی. به عبارتی دیگر او نه فقط یک پژوهشگر درباره ی تاریخ و فرهنگ ایران بود بلکه خود شیفته و علاقه مند به درون مایه های آن بود.

این ایران شناس پُرکار درباره ی دوره های گوناگون تاریخ ایران از جمله تاریخ هخامنشیان، پارتیان٬ ساسانیان، سامانیان و تیموریان کتاب و مقاله دارد. وی همچنین در ادیان ایرانی (میترایی٬ زروانی٬ زردشتی، مانوی و مزدکی) تحقیق کرده و نقدهایی نوشته است. او در پژوهش های خود به انواع منابع تاریخی ایران٬ از سنگ نوشته ها و سکه ها گرفته تا متون اوستایی و پهلوی٬ توجه داشته است.(3)

فرای گذشته ی ماوراء النهر را بیشتر از هر کس دیگر می شناخت و در منطقه از اعتبار و وجهه ی علمی بالایی برخوردار بود. فعالیت ها و آموزش های فرای که بر بنیان های فرهنگی ایرانی در آسیای میانه تاکید می کرد می توان از مهم ترین عواملی دانست که ساکنان این مناطق را با ریشه های فرهنگی ایرانی خود پیوند داد.(4)

وی در کتب و مقالات پر شمار درباره ی سهم ایرانیان در تاریخ آسیای مرکزی فراوان قلم زده، تا آنجا که می توان گفت دست نوشته های او در باب تاریخ ایران بیشتر معطوف و متمایل به صفحات شرقی فلات ایران تا حدود دشتهای مرغزاری(سبزه زار) ایران نشین آسیای داخلی می شد.(5)

فرای در مقاله ی «فر کیانی در ایران باستان» به اعتقاد ریشه دار شاهان ایران باستان به حمایت ایزدی و تایید الهی، اشاره می کند و در مقاله ی کوتاهی که در آن با استناد بر نقاشی «جیمز موریه» از ویرانه یی را که پنداشته می شد آتشکده ی «بیشابور» بوده است، اثبات کرد این بنا دارای سقف بوده و آتشکده یی روباز نبوده است. در این نقاشی در بالای دیوارهای بنا پنجره هایی وجود داشت که اکنون، باقی نمانده است. وی با بررسی تلاش های پیشین برای خواندن «کتیبه گور کوروش»، اثبات کرد که این متنی است به زبان پارسی باستان و خط آرامی که به فرمان یکی از آخرین پادشاهان هخامنشی تهیه شده است.

فرای ورود اسلام به ایران را بزرگترین و مهم ترین حادثه سراسر تاریخ دانسته است. همچنین معتقد است ورود اسلام به ایران بزرگترین دوران دگرگونی در تاریخ ایران و گسترش اسلام است. وی در کتاب عصر زرین فرهنگ می آورد: «عصر زرین فرهنگ ایران از ورود اسلام به ایران تا پیش از سده های ششم و هفتم هجری می باشد که با تاخت و تاز مغولان تباه شد».(6)

فرای نگاه ویژه ای به فرهنگ ایرانی دارد. او در عین حال که دوران باستان را ستایش می کند، به دوره بعد از اسلام که می رسد تاکید دارد، ایرانیت در اندیشه و فهم اسلامی حل می شود. وی معتقد است علت اصلی پیشرفت و تمدن اسلامی، مسلمان شدن ایرانی هاست و مظهرش را در قرن های چهارم و پنجم هجری می توان مشاهده کرد. در واقع تاکید اصلی فرای بر قدرت فرهنگی ایرانی است که در دوره اسلامی تحت تاثیر اندیشه اسلامی قرار می گیرد.(7) وی در قیاس بین اسلام و غرب می گوید:«تاثیر اسلام در تاریخ ایران بسی ژرف تر از صنعتی شدن و نفوذ غرب است».

*** از جایزه دکتر افشار تا جشنواره ی خوارزمی

در 28آذر1382 خورشیدی آیین گرامیداشتی به مناسبت پنج دهه خدمات خستگی ناپذیر پروفسور فرای برجسته ترین ایران شناس جهان به همت «جامعه بین المللی فرهنگ ایرانی» و «انستیتوی آمریکایی مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا» برگزار شد. وی در سال1٣٨٣، سیزدهمین جایزه ادبی و تاریخی دکتر محمود افشار یزدی، را دریافت کرد.(8)

شادروان دهخدا به سبب علاقمندی وی (فرای) به امر ایرانی شناسی، او را «ایران دوست» می نامید و فرای در امضای خود این لقب را افزود. نلسون فرای از سال 2001 تا 2010 عضو افتخاری سازمان «پرشین گلف آنلاین» بود و همواره با ارسال نامه به تحریف کنندگان از نام خلیج فارس دفاع کرد. در نوزدهمین جشنواره ی بین المللی خوارزمی در سال 1384 از وی به عنوان میهمان افتخاری جشنواره و به پاس تلاش های وی در شناساندن هر چه بیشتر قلمرو فرهنگی و تاریخی ایران و ایرانیان تقدیر شد.(9)

در نهایت این ایران شناس برجسته در روز پنجشنبه 27 مارس 2014 (هفتم فروردین 1393) در 94 سالگی در شهر «بوستون» آمریکا درگذشت. ریچارد نلسون فرای در وصیتنامه ی خود خواسته تا پس از مرگش در اصفهان و در کنار رودخانه ی «زاینده رود» نزدیک آرامگاه پروفسور «آرتور پوپ» شرق شناس نامی به خاک سپرده شود.

همسر فرای که ایرانی است به تازگی اعلام کرده در صورت ممکن نشدن دفن پیکر فرای در اصفهان، می توان وی را در نارنجستان قوام در شیراز دفن کرد.

*گروه پژوهش های خبری

پژوهش**م.س**2054

**پی نوشتها:

1-فرای،کرم رضایی پریسا،در بیان زندگی خود،فصلنامه بخارا،خرداد1383،شماره 36،ص125

2- اسلامی حامد، از شیفتگی به فرهنگ ایران تا تجلیل از ایران،هفته نامه پنجره،شماره 190

3-گرامیداشت پروفسور ریچارد نلسون فرای، نامه فرهنگستان،آذر1383،شماره 24، ص205

4- نوری بر زاویه تاریک، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران

5-برجیان حبیب، ایران شناسی در غرب، نشریه ایران شناسی، سال یازدهم،زمستان 1378، شماره44.ص911

6-فرای ریچارد، مسعود رجب نیا،عصر زرین فرهنگ ایران،انتشارات سروش،ص20

7- گفت و گوی دکتر محمد مهدی اسلامی با هفته نامه پنجره،شماره 190.ص67-66

8- گرامیداشت پروفسور ریچارد نلسون فرای، نامه فرهنگستان، آذر1383، شماره24، ص205