شورای همکاری خلیج فارس و تلاش برای کاهش تنش های درونی

تلاش های قطر برای خارج شدن از انزوای سیاسی در شورای همکاری خلیج فارس، همچنین تلاش برخی کشورهای عضو این شورا برای حفظ همبستگی و اتحاد، همراه با فشارهای آمریکا باعث شده کشورهای عضو به سوی کاهش تنش با قطر حرکت کنند.

تارنمای اینترنتی شبکه قطری «الجزیره» بیست و هشتم فروردین ماه در گزارشی اعلام کرد وزیران خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در نشستی خارج از نوبت در ریاض توافق کردند که به چندین ماه تنش بین قطر و دیگر اعضا پایان دهند.

در این نشست بر این نکته تاکید شد که سیاست های کشورهای عضو سازمان نباید منافع، ثبات و امنیت یکدیگر را تهدید کند و اعضا باید به حاکمیت یکدیگر احترام بگذارند.

در این نشست که بیش از 2 ساعت به طول انجامید، وزیران خارجه توافق کردند برای اجرایی کردن توافقنامه سه جانبه کویت، عربستان و قطر که در آذر ماه گذشته صورت گرفت، یک سازوکار مناسب ایجاد کنند.

روزنامه فرامنطقه ای «الحیات» چاپ لندن، بیست و هشتم فروردین ماه در گزارشی در این باره نوشت که اعضا در این نشست به این توافق ها دست یافته اند: حل و فصل اختلاف ها بین اعضا، متوقف کردن هجمه های تبلیغاتی ضد یکدیگر، پناه ندادن به عناصری که امنیت کشورهای خلیج فارس را به چالش می کشند و دخالت نکردن در امور داخلی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس.

**تنش ها در شورای همکاری خلیج فارس

روابط قطر با دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس، مدتی است به دلیل سیاست های قطر در حمایت از اخوان المسلمین و میزبانی از رهبران آن، تیره شده است. این تیرگی پس از آن تشدید شد که قطر در حمایت از ریاست جمهوری «محمد مرسی»، اقدام ارتش در برکناری وی را غیرقانونی خواند.

پس از این رویداد، روابط قطر با عربستان بسیار تیره شد و 2کشور در نهان و آشکار ضد یکدیگر دست به اقدام های تحریک آمیز زدند. اما اوج این تنش ها زمانی روی داد که سه کشور عربستان، امارات متحده عربی و بحرین سفیران خود را از دوحه فراخواندند.

بالا گرفتن اختلاف های داخلی در شورای همکاری خلیج فارس نگرانی های بسیاری درباره آینده این شورا و نقش آن در دگرگونی های خاورمیانه و جهان عرب به وجود آورد. بر همین پایه بود که ما شاهد تلاش های برخی کشورها از جمله کویت و حتی اردن برای میانجی گری میان عربستان و قطر برای بهبود روابط هستیم.

در پی تشدید این تنش ها، عربستان همه تلاش خود را برای افزایش فشارها بر قطر و انزوای این کشور در معادلات جهان عرب به کار برد و تا اندازه زیادی نیز در این کار موفق بود. به دنبال این فشارها بود که قطر سعی داشت با مدیریت بحران از انزوای منطقه ای خود در جهان عرب جلوگیری کند. بر همین پایه است که ما شاهد رایزنی های این کشور با کویت و اردن برای میانجی گری میان قطر و عربستان بودیم.

**قطر و تلاش برای مدیریت تنش ها

قطر به خوبی می داند که از چنان قدرتی برخوردار نیست که بتواند در تعارض با عربستان سعودی در معادلات جهان عرب ایفای نقش کند. در تایید این گفته دگرگونی های تازه جهان عرب شواهد خوبی از ناکامی قطر ارایه می دهند. از جمله؛ قطر به راحتی در مساله سوریه کنار گذاشته شد و مدیریت امور به عربستان واگذار شد، در مصر نیز عربستان دست برتر را گرفت و قطر را از چرخه رقابت های راهبردی در مصر دور کرد، در بحرین قاعده بازی کاملا در اختیار عربستان است و از همان آغاز قطر هشدار گرفت که وارد معادله نشود، در لبنان نیز این ایران و عربستان هستند که بازیگران اصلی و تاثیرگذار به حساب می آیند و هر چند قطر نفوذهایی در میان برخی احزاب و گروه ها دارد، اما این نفوذ در پیوند با نفوذ عربستان یا ایران است که می تواند برای قطر وزنی سیاسی به همراه داشته باشد.

اما قطر نیز سعی کرده این ناکامی را در آوردگاه های دیگری جبران کند؛ از جمله در یمن و لیبی.

در یمن با حمایت از شیعیان «الحوثی» و تلاش برای تقویت آن ها، قطر دست به رویارویی با نفوذ عربستان زده است. دوحه حتی به برخی از رهبران این گروه در کشور خود پناه داده است و تلاش دارد از آن ها به عنوان ابزاری برای فشار بر عربستان استفاده کند.

در لیبی نیز، قطر سعی کرده با استفاده از وضعیت بی ثبات کنونی این کشور به ایجاد گروه های شبه نظامی دست بزند تا از این راه بتواند نفوذ خود در جهان عرب را تا شمال آفریقا گسترش دهد. برخی خبرها نیز حاکی از این است که قطر در همراهی با ترکیه سعی دارد با تجهیز گروه های تندرو که در لیبی آموزش می بینند، بر دولت مصر فشار وارد سازد و از این راه ارتش را در ایجاد ثبات سیاسی ناکام کند.

**قطر و اجبار به سوی تنش زدایی

سیاست های قطر در سال های گذشته، نارضایتی گسترده ای در میان سران کشورهای عربی نسبت به این کشور ایجاد کرده است. در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس برخی کشورها از جمله عمان هر چند با سیاست های سلطه طلبانه عربستان در این شورا موافق نیستند و حتی گاهی باعث تنش های لفظی شدیدی بین آن ها شده است، اما سیاست های بلندپروازانه قطر نیز به گونه ای بوده است که برخی کشورهای شورای همکاری، قطر را عامل تهدیدی برای خود محسوب می کنند. بر همین پایه است که قطر زیر فشار شدیدی قرار دارد تا سیاست های منطقه ای خود را تعدیل کند.

از طرفی دیگر می توان به فشارهای ایالات متحده اشاره داشت که تلاش دارد همبستگی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس همچنان حفظ شود تا این شورا را همچنان به عنوان وزنه ای در توازن های منطقه ای حفظ کند.

بنابراین می توان گفت قطر چاره ای ندارد جز اینکه به سمت کاهش تنش ها با عربستان پیش رود. این امر از تعهداتی که این کشور در نشست تازه شورای همکاری پذیرفته، به خوبی مشخص است. بر همین پایه، همانگونه که خبرگزاری «ONA» مصر بیست و نهم فروردین ماه اعلام کرد در توافقنامه پایانی نشست تازه وزیران شورای همکاری خلیج فارس، قطر موافقت کرد برخی از عناصر شیعیان الحوثی را که ضد عربستان و دولت یمن فعالیت می کنند، اخراج کند و همچنین برخی از عناصر شیعی را که علیه دولت بحرین اقدام می کنند، دستگیر کند.

قطر همچنین تعهد داده که به مخالفان و شهروندان عادی کشورهای خلیج فارس تابعیت قطری ندهد. همچنین اینکه برخی از عناصر و رهبران وابسته به اخوان المسلمین را از این کشور اخراج کند و از مخالفین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حمایت نکند و از هرگونه حمله تبلیغاتی ضد کشورهای شورای همکاری دست بردارد.

روزنامه «الیوم السابع» مصر نیز بیست و نهم فروردین ماه در گزارشی عنوان کرد که قطر وعده داده است رخدادهای پیش آمده در مصر را کودتا نخواند و دست از تبلیغات علیه ‍ژنرال «عبدالفتاح السیسی» بردارد.

**جمع بندی

آنچه می توان در جمع بندی گفت این است که هرچند نشست تازه شورای همکاری خلیج فارس و توافق بر سر کاهش تنش ها نشان از تقویت همبستگی و بازگشت نوعی عقلانیت سیاسی بر این شورا دارد، اما باید گفت که عمق اختلاف ها بین اعضا و به ویژه میان قطر و عربستان به حدی است که نمی توان انتظار داشت با نشستی چند ساعته کاهش یابد.

نکته قابل تاملی که در بیانیه پایانی این نشست وجود دارد این است که این بیانیه اشاره ای به بازگشت سفرای عربستان، امارات و بحرین به دوحه ندارد. این نکته می تواند بیانگر این باشد که اختلاف ها بین طرف ها همچنان وجود دارد و به نظر می رسد عربستان می خواهد تا زمانی که قطر به صورت عملی تعهدهای خود را نشان ندهد، به سوی برقراری کامل روابط با این کشور گام برندارد.

از مهدی جوکار- اصغر یوسفی (گروه تحقیق و تفسیر خبر)

گزارش خطا