پیامدهای بحران کرونا در جامعه از نگاه یک استاد دانشگاه

استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه کرونا باعث تغییر در سبک زندگی افراد خواهد شد، اظهار کرد: مردم قبلاً فکر می‌کردند که سبک زندگی آن‌ها از یک روال بدیهی تبعیت می‌کند اما بعد از اینکه بخشی از عادات خود را به اجبار کرونا کنار گذاشته شدند، معلوم شد این سبک‌ها بدیهی نیست بنابراین به راحتی می‌توانند از عادت‌های گذشته خود دست بکشند.

علی انتظاری در گفت و گو با شفقنا در خصوص تأثیر کرونا بر روابط اجتماعی افراد، گفت: کرونا، شوکی است که به همه جوامع وارد شد و قطعاً تأثیراتی روی مناسبات افراد دارد. به نظر من شوک بحران کرونا، در همه ابعاد خصوصاً بعد اجتماعی فرصتی است که امکانی را برای بازاندیشی فراهم کرده و این بازاندیشی در عرصه‌های مختلف، ممکن است به اشکال متفاوتی بروز و ظهور پیدا کند و بخش‌هایی از آن هم ممکن است به ظاهر آسیب‌زا باشد. مثلاً ممکن است یک بازاندیشی در مناسبات خانوادگی به وجود بیاید و افراد با دیدن رفتار همسر خود با این سؤال مواجه ‌شوند که چرا با این فرد ازدواج کردند و یا پدر خانواده فکر کند که باید وقت بیشتری با فرزندانش بگذراند ولو اینکه کار به جریان عادی خودش بازگردد احساس می‌کند که بودن در کنار فرزندان، موقعیتی است که تا کنون از دست داده و باید برای آن در کنار کار اهمیت بیشتری قائل شود.

بحران کرونا ممکن است یک بازاندیشی در مناسبات خانوادگی به وجود بیاورد

او در ادامه افزود: البته من معتقدم فرصت بازاندیشی باعث می‌شود که سبک زندگی تا حدودی تغییر کند و به واسطه شوک بحران کرونا، روال‌هایی که قبلاً به آن عادت کرده بودیم، یکباره تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. مثلاً مهمانی‌هایی که برگزار می‌شد و برخی عادات به واسطه کرونا تعطیل شده است که در مراحلی باعث سرگشتگی و سردرگمی می‌شود و افراد به دنبال جایگزین‌اند و یا به این فکر می‌کنند که آیا این سبکی که تا کنون بر اساس آن زندگی می‌کردند مناسب بوده یا نه؟. این حالت که آدم از روزمرگی بیرون می‌آید باعث می‌شود تعقل در مورد رویه‌های زندگی بیشتر شود و این تعقل می‌تواند آثار مثبتی داشته باشد و در عین حال می‌تواند آسیب‌زا هم باشد؛ به عنوان مثال قبلاً اینگونه فکر می‌کردند که سبک زندگی آن‌ها بدیهی است اما بعد از اینکه بخشی از این رفتارها به اجبار کرونا کنار گذاشته شد، دریافتند که این واکنش‌ها بدیهی نیست و بنابراین به راحتی می توانند از عادات گذشته خود دست بکشند.

تغییر در سبک زندگی

این استاد دانشگاه، افزایش مناسبات اجتماعی افراد در فضای مجازی را از دیگر آثار شیوع کرونا دانست و گفت: الان شرایطی به وجود آمده که به واسطه در خانه ماندن‌ها و تعطیل شدن بسیاری از فعالیت‌ها، مردم بیشتر به فضای مجازی روی ‌آوردند. فضای مجازی بیش از گذشته بر زندگی مردم غلبه پیدا کرده است که این هم می تواند آثار مثبتی داشته باشد اما در عین حال آسیب‌زا هم باشد. البته جوانان قبل از این هم در فضای مجازی حضور داشتند که شاید تغییری در آن ایجاد نشود اما والدین هم با تجربیات فرزندانشان آشنا می‌شوند و قطعاً این شناخت می‌تواند به مباحث تربیتی‌ آن‌ها کمک کند.

کرونا غلبه فضای مجازی بر زندگی افراد جامعه را بیشتر کرده است

انتظاری با بیان اینکه تقویت هویت مجازی به جای هویت واقعی، می‌تواند آسیب‌زا باشد، اظهار کرد: فضای مجازی فضایی است که آدم‌ها تلقی از خودشان دارند که با تلقی آن‌ها در محیط‌های واقعی، مطابقت ندارد. مردم در فضای واقعی کنترل‌های بیشتری روی رفتارهایشان دارند ولی در محیط مجازی شاید این کنترل‌ها را کمتر در مورد خودشان و رفتارهایشان اعمال کنند. وقتی که آن فضا خیلی پررنگ شود، عملاً شخصیت ما بیشتر تحت تأثیر فضای مجازی قرار می‌گیرد در نتیجه نوع مناسبات کنترل شده که بیشتر تحت تأثیر معیارهای اخلاقی بود، کمرنگ می‌شود. یعنی نوع مناسبات ما بعد از غلبه فضای مجازی نسبت به مناسباتی که قبلاً داشتیم متفاوت خواهد بود. لذا غلبه فضای مجازی می‌تواند تغییرات زیادی را در زندگی اجتماعی خصوصاً هویت ما به وجود بیاورد.

نوع مناسبات ما بعد از غلبه فضای مجازی نسبت به قبل متفاوت خواهد بود

استاد جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: به عنوان مثال بسیاری افراد جامعه نسبت به بعضی از رفتارها در محیط واقعی احساس خطر می‌کنند اما در فضای مجازی احساس امنیت دارند و به همین دلیل تجربیاتی را به وجود می‌آورد که آن تجربه در فضای مجازی باقی نمی‌ماند و در محیط واقعی انعکاس پیدا می‌کند. در اینجا هم می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان آسیب‌های اجتماعی خصوصاً در میان خانم‌ها، نسبت به گذشته شیوع بیشتری خواهد داشت که این مسئله می‌تواند در مناسبات خانوادگی آن‌ها تأثیرگذار باشد و مناسبات دیگری را رقم بزند.

احتمال افزایش آسیب‌های اجتماعی نسبت به گذشته

او با اشاره به ظهور بیشتر گروه‌های اجتماعی به واسطه کرونا، اظهار کرد: حضور بیشتر افراد در فضای مجازی آثار مثبتی هم دارد؛ به عنوان مثال خیرین با گروه‌هایی که تشکیل می‌دهند به یاری هم وطنانشان می‌شتابند. یعنی می‌توان گفت که در آینده شاهد ظهور بیشتر گروه‌های اجتماعی هستیم چون کنترل‌های اجتماعی ضعیف‌تر و تجربیات مشترک آدم‌ها در محیط واقعی کمتر می‌شود.

در آینده شاهد ظهور بیشتر گروه‌های اجتماعی خواهیم بود

این استاد دانشگاه در ادامه به تأثیر بیکاری‌ ناشی از شیوع کرونا بر افراد جامعه پرداخت و گفت: بخشی از افراد جامعه ما روزمزداند که بر اثر شیوع کرونا بیکار شدند و آسیب دیدند؛ لذا این بیکاری به نوبه خود مفسده انگیز است که اگر ادامه پیدا کند باید شاهد گسترش دزدی‌ها باشیم؛ دلیلش این است که افراد در موقعیت‌هایی قرار می گیرند که مناسبات قبلی آنها از کانال خودش انجام نمی‌شود در نتیجه دچار بی‌هنجاری می‌شوند. یعنی وقتی که روال عادی زندگی بهم می‌خورد و قواعد هنجاری ما به صورت موقت و یا دائمی تعطیل می‌شود، آدم‌ها نمی‌توانند نیازهای خودشان را از طریق اشکال بهنجار تعیین کنند بنابراین سراغ اشکال نابهنجار می‌روند.

شیوع کرونا و از بین رفتن برخی از مشاغل احتمال گسترش فساد را افزایش می‌دهد

انتظاری بیان کرد: کشور ما به دلیل تحریم‌ها در شرایط سختی قرار دارد و ۱۰ میلیارد دلاری که از صندوق ذخیره ارزی برداشت شد مبلغ قابل توجهی است ولی بالاخره محدودیت‌هایی برای تأمین نیاز افراد جامعه وجود دارد. بنابراین به اعتقاد من باید به صورت هدفمند از ظرفیت‌های اجتماعی موجود در جامعه بیشتر بهره بگیریم. مشکل اساسی ما این است که دولت اساساً در نظام برنامه ریزی اجتماعی، جایی را برای مردم باز نکرده است. در همین جریان مقابله با ویروس کرونا، علت اینکه علی رغم همه تحریم‌ها، وضعیت نسبتاً قابل قبولی در آمار مرگ و میر داریم، سرمایه‌هایی مانند گروه‌های جهادی، بسیج، هیات‌ها و گروه‌های داوطلبانه‌ هستند که به صورت گسترده به کمک آمده‌اند که شاید دیگر کشورها کمتر از این سرمایه‌ها بهره مند باشند.

دولت در نظام برنامه ریزی اجتماعی جایی برای مردم باز کند

او در ادامه افزود: افراد توانمند جامعه باید شناسایی و به افراد ناتوانی که خصوصا در این بحران دچار مشکلات شدند متصل شوند اما این مسئله در نظام برنامه‌ریزی ما وجود ندارد؛ در واقع دولت اسلامی باید دولت مردمی باشد یعنی کارهای آن را مردم انجام دهند البته باید اعتماد هم وجود داشته باشد و قوانین آن هم به گونه‌ای باشد که مردم انگیزه پیدا کنند و در مقابل با رویه‌های مردمی نباشد؛ اما در نظام حقوقی و دیوانی ضعف داریم که گروه‌های جهادی و خیرین چه کارهایی می‌توانند انجام دهند؟. لذا برای انجام این کارها باید به آن‌ها اختیاراتی داده شود. اگر حضور مردمی در قضیه ویروس کرونا نبود ما وضع خیلی بدتری داشتیم. بنابراین باید از ظرفیت این گروه‌ها بهتر بهره‌مند شویم.

اگر حضور جهادی و مردمی را برای مقابله با کرونا نبود وضعیت بدتر می‌شد

انتظاری در پایان اظهار کرد: البته نمی‌توان در برهه‌ای از کمک گروه‌های داوطلب و جهادی استفاده کرد اما بعد از رفع بحران در تصمیم گیری‌ها دخالتشان نداد!؛ بنابراین اگر بخواهیم مردم را به میدان بیاوریم باید به آن‌ها در فرایند تصمیم سازی های دولت اجازه مشارکت داده شود. مثلا شهرداری در مواردی اقدام به کارهایی در فضای شهر می‌کنند بدون اینکه نظر مردم را بداند! و یا وزارت بازرگانی باید توجه کند که مردم چه نیازهایی دارند زیرا بعضاً به واسطه واردات بعضی از اقلام، صنفی از بین می‌رود لذا مردم باید در تصمیم‌گیری‌ها لحاظ شوند. حتی وقتی برای مقابله با کرونا، انتظار داریم برخی از اصناف خط تولید خود را عوض کرده و اقدام به تولید مواد ضد عفونی کننده و ماسک ‌کنند، نیاز است بعد از آن هم مورد ارجاع در تصمیم سازی ها قرار بگیرند. البته این مشکل ربطی به یک دولت ندارد بلکه نظام تقنینی ما این خلاء را دارد.

گزارش خطا