به بهانه عکسی که در تاریخ شوروی ماندگار شد

احمد وخشیته، دانشیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه ملی اوراسیا در روزنامه شرق نوشت: سی‌ام آوریل ۷۵ سال پیش بود که رادیوی اتحاد جماهیر شوروی خبری باورنکردنی را پخش کرد: پرچم شوروی بر فراز ساختمان رایشتاگ در شهر برلین (ساختمان مجلس آلمان) برافراشته شد؛ خبری که به مثابه مارش پیروزی ارتش سرخ بر نازی‌ها به صدا درآمد و اندکی نگذشت که عکس این واقعه برای اولین‌بار در مجله‌ آگانیوک منتشر و در دنیا مشهور شد؛ عکسی که نمایانگر دو سرباز شوروی است که تلاش می‌کنند پرچم سرخ رنگ داس و چکش را بر فراز ساختمان پارلمان نصب کنند.

ایده‌ نصب پرچم سرخ در جلسه‌ نهم آوریل ۱۹۴۵ در جلسه رؤسای ادارات سیاسی جبهه‌ اول ارتش‌های شوروی در بلاروس گرفته می‌شود و به دنبال آن ۹ پرچم به نمایندگان لشکرها داده می‌شود. این عکس معروف مربوط به پارچه‌ شماره ۵ به فرماندهی ژنرال «واسیلی شاتیلوف» است‌ و گفته می‌شود که دستور نصب پرچم بر فراز ساختمان رایشتاگ از سوی شخص ژوزف استالین صادر شده بود. البته هشت پرچم دیگر نیز در نقاط دیگری نصب شد؛ به‌عنوان‌مثال ساعت ۳ بعدازظهر ۲۹ آوریل پس از حمله به اداره پلیس و زندان برلین، یکی از پرچم‌ها بر فراز این محل به اهتزاز درآمد.

در این میان اما در مورد روز نصب پرچم بر فراز ساختمان رایشتاگ و افراد داخل تصویر چندین روایت وجود دارد؛ نقل‌قول‌های رسمی نشان می‌دهند حمله به این ساختمان از ساعت ۱۳:۳۰ روز سی‌ام آوریل و به دنبال یک بمباران توپخانه‌ای قدرتمند آغاز می‌شود، اما در زمانی که رادیو شوروی پیام را اعلام می‌کند (۱۴:۲۵) هنوز تمامی ساختمان تصرف نشده و در این زمان پرچم توسط «رخیمژان کشکاربایوف» روی پله‌های ورودی اصلی نصب شده بود. در گام بعد گروهبانی خود را به پنجره‌ طبقه‌ دوم می‌رساند و پس از تکان‌دادن پرچم، آن را آنجا نصب می‌کند، اما از آنجایی که دیدن آن دشوار بوده است، به دستور فرماندهی تصمیم می‌گیرند آن را بر فراز ساختمان ببرند و آن را به مجسمه‌ ویلهلم اول نصب کنند.

ظاهرا درگیری در ساختمان رایشتاگ تا پایان روز سی‌ام آوریل ادامه داشت و تا این زمان چندین پرچم سرخ بر دیگر قسمت‌های شهر نصب شده بود. نهایتا در ساعت ۲۲:۴۰ پرچم بر فراز ساختمان افراشته می‌شود، اما از سوی دیگر گفته می‌شود که آن شب نیز توان حفظ پرچم بر فراز ساختمان میسر نبود و نهایتا در روز دوم ماه می این اتفاق می‌افتد و عکس آن توسط یوگنی خالدی گرفته می‌شود.

برخی معتقدند که ایده‌ فرستادن پرچم‌ها و دستور استالین نشئت‌گرفته از عکس برافراشتن پرچم توسط نیروهای آمریکایی در ایووجیما است (۲۳ فوریه ۱۹۴۵) که در جریان نبرد نیروی دریایی آمریکا با ژاپن در جزیره ایووجیما، پرچم ایالات متحده توسط پنج سرباز و یک پزشک در مرتفع‌ترین محل جزیره نصب می‌شود.

♦ روز پیروزی

پس از فتح آلمان توسط ارتش سرخ، همه‌ساله روز نهم می در شوروی و پس از فروپاشی در روسیه و بسیاری از کشورهای شورویایی جشن گرفته می‌شود. روس‌ها که از جنگ جهانی دوم به‌عنوان جنگ بزرگ میهنی یاد می‌کنند، همه‌ساله نهم می را با عنوان روز پیروزی جشن می‌گیرند. در این روز مردم در خیابان‌های مرکزی هر شهر و از جمله در رأس آن مسکو به همراه عکس پدرها و پدربزرگ‌های خود که در جنگ کشته شده‌اند، حضور پیدا می‌کنند و سرودهای میهنی می‌خوانند.

به نظر می‌رسد جنگ جهانی دوم یکی از نقطه‌ عطف‌های مهم در جامعه و فرهنگ روسیه است و نقش شگرفی در پررنگ‌شدن هویت میان مردمان این کشور و حتی همسایگان شورویایی آنها دارد. واقعیت این است که حضور گسترده‌ مردم و تعصب آنها نسبت به بزرگداشت این روز با فشار دولت صورت نمی‌گیرد؛ اگرچه به نظر می‌رسد طی سال‌های پس از روی‌کارآمدن ولادیمیر پوتین، او از این موضوع برای احیای هویت مردمان کشورش پس از فروپاشی به درستی بهره برده است.

در سرتاسر روسیه نمادهای فراوانی برای گرامیداشت افرادی که در جنگ بزرگ میهنی شرکت کردند وجود دارد که می‌توان به نماد سربازی گمنام اشاره کرد که دیواربه‌دیوار کرملین قرار دارد و همواره آتشی در کنار آن افراشته است و دو سرباز به نشانه‌ احترام به همه کشته‌شدگان جنگ بزرگ میهنی در حال ادای احترام هستند؛ محلی که رئیس‌جمهور نیز هرساله با دسته‌گلی در روز نهم می به همراه سران کشورهایی که برای این برنامه شرکت می‌کنند، به آنجا می‌رود تا ادای احترام کنند.

همان‌طور که در هفته‌های گذشته به آن اشاره کردم، به دنبال ظهور کرونا، هفتادوپنجمین سالگرد جشن بزرگ میهنی به سپتامبر موکول شده است؛ اما بااین‌حال مردم تصمیم گرفته‌اند که در این روز عکس پدران و پدربزرگ‌های خود را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنند و به یاد آنها در کنار پنجره‌ها شمع روشن کنند.

هفته آینده در حوال میدان سرخ بیشتر به حال هوای امسال روسیه در سالگرد نهم می و نحوه برگزاری آن در روزهای قرنطینه خواهم پرداخت.