از مستعان ۱۱۰ چه خبر؟

شرق-محمد باقرزاده: حدود پنج ماه پیش و در چهار‌شنبه ۲۷ فروردین امسال مراسمی برگزار شد که همچنان قصه آن ادامه دارد؛ در آن روز فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مراسمی با حضور رسانه‌‌ها از دستگاه کرونایاب «مستعان ۱۱۰» رونمایی کرد و این دستگاه را «دستاورد جدید با قابلیت تشخیص هوشمند کرونا» خواند؛ دستگاهی که البته شکل کارکرد و نحوه معرفی و جزئیات آن بلافاصله با انتقادات و پرسش‌هایی همراه شد. «حسین سلامی» در آن مراسم و در توضیح عملکرد این دستگاه گفته بود: «دقت ۸۰‌درصدی آن در بیمارستان‌ها اثبات شده و به این شیوه کار می‌کند که با استفاده از ایجاد میدان مغناطیسی یعنی استفاده از ویروس دوقطبی که داخل این دستگاه تعبیه می‌شود، هر نقطه‌ای از محیط تا شعاع صد متری که آلوده به ویروس باشد، آنتن این دستگاه درست مقابل این نقطه قرار خواهد گرفت و در مدت حدود پنج ثانیه موفق به کشف محیط آلوده می‌شود».

اگرچه سلامی در آن روز گفته بود «این پدیده علمی شگفت‌انگیز در بیمارستان‌های مختلف تست شده و بیش از ۸۰ درصد دقت و صحت آن جواب داده است» اما پس از گذشته بیش از پنج ماه، همچنان خبری از استفاده و کارایی این دستگاه نیست. در این بین البته پرسش درباره سرگذشت این دستگاه هیچ‌گاه در افکار عمومی حذف نشده و کاربران شبکه‌های اجتماعی و حتی کارشناسان حوزه سلامت مشتاق به توضیحات بیشتر درباره سرنوشت این دستگاه هستند. سرنوشت آنچه «کرونایاب مستعان ۱۱۰» خوانده می‌شد، به کجا کشیده شد و مخترع آن این روزها چه توضیحات درباره پروژه حاشیه‌ساز خود دارد؟

سازنده مستعان۱۱۰: «به‌زودی خبرهای خوبی می‌رسد»

اگرچه در مراسم رونمایی از این دستگاهی که کرونایاب نامیده شد، فرد یا گروه مخترع حضور نداشتند اما بلافاصله پس از این مراسم و با توجه به مشخصات بیان‌شده درباره این دستگاه، نگاه افکار عمومی به سمت «کامبیز گلشنی» و دیگر اختراعاتش جلب شد. دستگاه جدید شباهت فراوانی با کارهای پیشین این مخترع داشت که البته با نام‌ها و کارکردهایی دیگر معرفی شده ‌بودند. گلشنی البته در دو هفته گذشته دو بار تماس خبرنگار روزنامه «شرق» را با این توضیح که «به زودی اخبار خوبی منتشر خواهد شد» قطع کرد و حاضر به توضیح مفصل دراین‌باره نشد. در آخرین گفت‌و‌گو او البته به چندین پرسش به‌طور خلاصه و کوتاه پاسخ گفت.

آقای گلشنی، گویا این کرونایاب مستعان اختراع شما بود. از سرنوشتش چه خبر و چرا به مرحله تولید انبوه نرسید؟

ببینید من نمی‌توانم الان توضیح دهم. ما یک گروه هستیم و من چون تنها یک نفر از این گروه هستم، نمی‌توانم توضیح بدهم.

بالاخره شما مدعی این اختراع شدید و گویا آن را فروختید؟

ولی ما یک گروه هستیم و من الان نمی‌توانم توضیح بدهم.

ولی شما مدعی یک اختراع درباره ویروس کرونا شدید. الان این اختراع شما به کجا رسیده؟ چرا به نتیجه نرسید؟

به‌زودی نتایج مثبتی مشخص می‌شود که همه خواهیم شنید و آن‌موقع از طریق رسانه‌ها توضیحات بیشتری را خواهید شنید.

گویا شما این دستگاه را پیش از این هم به جاهای دیگری فروخته بودید. درست است؟

من نمی‌توانم توضیح بدهم. به‌زودی نتایح خوب کار مشخص می‌شود.

چقدر این دستگاه را فروختید؟

‌نمی‌توانم توضیح بدهم.

رونمایی این دستگاه البته از سوی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد و به نظر می‌آید که افکار عمومی منتظر توضیحات از سوی این نهاد هم هستند. دراین‌باره هم «رمضان‌شریف»، سخنگو و مسئول روابط عمومی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پاسخ به «شرق» درباره سرنوشت این دستگاه، از ارائه توضیحات در هفته‌های آتی خبر می‌دهد.

واکنش‌های 5ماهه به مستعان۱۱۰
در ماه‌های گذشته البته بارها رسانه‌ها درباره سرنوشت و شرایط کنونی این دستگاه‌ پرسش‌هایی را مطرح کردند که البته تاکنون پاسخ شفافی دراین‌باره مطرح نشده است. برای مثلا اواخر تیر امسال «رمضان‌شریف» سخنگوی سپاه درباره وضعیت فعلی دستگاه کرونایاب «مستعان 110» به رویداد۲۴ گفته بود: «فعلا این دستگاه دارد تست‌های راستی‌آزمایی‌اش را می‌گذراند». رمضان‌شریف دراین‌باره گفته بود: «فعلا این دستگاه دارد تست‌های راستی‌آزمایی‌اش را می‌گذراند. الان همچنان در دست تحقیقات علمی بیمارستان‌ها و مراکز علمی است. این دستگاه بخش عمده‌ای از تست‌های راستی‌آزمایی‌اش را با موفقیت از سر گذرانده اما هنوز به مرحله تولید نرسیده است». پیش از این و در همان روزهای ابتدایی مراسم رونمایی هم افراد و نهادهای مختلفی درباره صحت و امکان کارایی این دستگاه پرسش‌هایی را مطرح کردند.

همان اواخر فروردین «حسام‌الدین آشنا» مشاور رئیس‌جمهور و عضو هیئت نظارت بر صداوسیما در فضای مجازی، در یک پیام توییتری در واکنش به این موضوع نوشته بود: «در شرایطی که جامعه هر روز با اخبار عجیب روبه‌رو می‌شود، از پخش رپرتاژ آگهی در بخش‌های خبری خودداری کنید و بدون تأیید رسمی وزارت بهداشت، برای واکسن‌ها، داروها، کیت‌های تشخیصی و ویروس‌یاب‌های ابتکاری و بی‌نظیر تبلیغ نکنید». علاوه‌براین «کیانوش جهانپور»، سخنگوی وقت وزارت بهداشت، هم همان‌موقع و در نشست خبری ویدئویی خود در پاسخ به خبرنگاری درباره ساخت این دستگاه گفته بود: «اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تأیید شده بود، حتما در گزارش رونمایی آن اعلام می‌شد. مرجع تأیید وزارت بهداشت است. تا این لحظه بسیاری از این زحمات کشیده شده و تلاش‌های زیادی شده؛ ولی مواردی که تأیید نهایی گرفته، بسیار کم بوده است. به این دستگاه سازمان غذا و دارو تأییدیه‌ای نداده است. اگر تأیید بشود، مجوز تولید انبوه می‌دهیم». انتقادها به این دستگاه حتی به مراجع علمی کشور هم کشیده شد و همان اردیبهشت انجمن فیزیک ایران در بیانیه‌ای در نقد این ماجرا نوشته بود: «در روزهای اخیر خبرهایی از بعضی از رسانه‌های رسمی درباره اختراع بدیع وسیله‌ای برای تشخیص آلودگی به‌ ویروس کرونا از راه دور منتشر شده است. در بیان این خبر به‌ عبارت‌های با ظاهر علمی مانند امواج الکترومغناطیس، دوقطبی‌های مغناطیسی و الکتریکی و دیگر عبارت‌هایی از حوزه فیزیک اشاره شده است. با وجود اینکه روش‌های تشخیص و شناسایی با استفاده از مشخصه‌های فیزیکی مواد در علم فیزیک بسیار پر‌کاربرد هستند؛ ولی دانش بشری در‌حال‌حاضر توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود صد نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی‌ و تخیلی است. این ادعا آن‌قدر از علم دور است که انجمن فیزیک ایران آن را در مجموعه ادعاهای شبه‌علم دسته‌بندی می‌کند. اگر با احتمال نزدیک به‌ صفر این وسیله کار کند؛ از‌آنجا‌که با دانش روز بشر همخوانی ندارد، مخترعان نه‌تنها برای آشکار‌سازی یک ویروس؛ بلکه برای جابه‌جاکردن مرزهای دانش بشری باید مورد تشویق مجامع علمی در جهان قرار گیرند. انجمن فیزیک ایران در راستای رسالت علمی خود و در‌صورتی‌که مخترعان وسیله یادشده هنوز بر ادعای خود مُصر هستند، اعلام آمادگی می‌کند که در صورت دریافت مستندات مرتبط با شیوه کار و آشکار‌یابی وسیله ادعایی، آن را در اختیار متخصصان و دانشمندان این حوزه برای داوری علمی قرار دهد».

پیشینه «کرونایاب» و مخترعش
رونمایی و توضیحات درباره این دستگاه که گفته می‌شود قابلیت تشخیص ویروس کرونا در شعاع صد‌متری را دارد، آغازی بر یکی از حاشیه‌سازترین خبرهای کرونایی ایران بود که البته همچنان با واکنش‌هایی روبه‌روست. برخی معتقدند این «دستگاه کرونایاب» پیش‌از‌این و در سال‌های گذشته به‌عنوان اختراعی برای کشف بمب یا سوخت قاچاق هم رونمایی شده و کارکردی نخواهد نداشت؛ اما در سمتی دیگر هم همچنان از توانایی و کارایی چنین دستگاهی دفاع می‌شود. اگرچه در همان مراسم رونمایی از این دستگاه پرحاشیه از فردی خاص به‌عنوان مخترع نام برده نشد اما فرمانده سپاه درباره سازندگان آن گفت این دستگاه «در کشور به دست بخشی از بسیجیان دانشمند و با‌اخلاص توسعه پیدا کرده است». این توضیحات در حالی است که بلافاصله پس از مراسم رونمایی، تعدادی از کاربران شبکه‌های اجتماعی از شباهت چنین دستگاهی با مواردی در گذشته گفتند. گفته می‌شود که «کرونایاب» جدید مشابه آن‌ چیزی است که اردیبهشت ۹۷ در ارومیه به‌عنوان یک اختراع مهم خبرساز شد. در آن سال فردی در گفت‌و‌گو با تلویزیون به توضیح اختراع جدید خود با عنوان «ردیاب هر نوع ماده جامد و مایع» پرداخته بود که حالا برخی رسانه‌های داخلی این اختراع جدید و همچنین فرد توضیح‌دهنده را به همان ماجرای دو سال پیش نسبت می‌دهند.

به نظر می‌رسد شخصی که دو سال پیش به‌عنوان مخترع «ردیاب هر نوع ماده جامد و مایع» با تلویزیون مصاحبه کرده، همان فردی است که روز ۲۷ فروردین ۱۳۹۹ با لباس فرم بسیج به تن و با ماسک روی صورت در تلویزیون ظاهر شده و نحوه کار «دستاورد جدید» را در پیش‌زمینه مصاحبه فرمانده کل سپاه نشان می‌دهد که پیش‌از‌این نام او «کامبیز گلشنی» اعلام شده است. آنچه به‌عنوان اختراع جدید در تشخیص ویروس کرونا از آن یاد می‌شود، هم در شکل ظاهری و هم در بسته‌بندی شباهت زیادی به «اختراع» سال ۹۷ همین آقای گلشنی دارد. کامبیز گلشنی اهل استان آذربایجان غربی و شهر ارومیه است. او در همین شهر شرکتی به اسم شرکت پویان کاوش دارد که در خبرهای مربوط به اختراعش در باشگاه خبرنگاران جوان آمده بود برای نخستین بار در جهان دستگاه‌های ردیاب هر نوع ماده جامد یا مایع در ارومیه رونمایی شد و این دستگاه برای اولین بار در جهان ساخته شده است و هیچ‌گونه مشابه خارجی ندارد.

علاوه‌براین یک سال قبل‌تر و در خرداد 96، از همین دستگاه براساس خبری که در خبرگزاری ایرنا و با عکس کامبیز گلشنی که همین وسیله را در دست دارد، منتشر شده، با عنوان دستگاه سوخت‌یاب یاد شده است. در این خبر هم آمده بود: «مدیر شركت پخش فراورده‌های نفتی منطقه ارومیه گفت: جدیدترین دستگاه سوخت‌یاب الكترونیكی ساخت داخل به‌منظور كنترل سیستمی و الكترونیكی در راستای مبارزه با قاچاق فراورده‌های نفتی در جایگاه‌های مرزی این شركت به كار گرفته شد». علاوه‌براین این دستگاه نمونه پرحاشیه‌ای هم در خارج از ایران دارد؛ دستگاهی با شباهت فراوان به همین مورد حاشیه‌ساز، پیش‌از‌این در عراق و مصر با عناوین بمب‌یاب یا تشخیص‌دهنده ویروس ایدز در چند کشور دیگر فروخته شده و رسوایی به بار آورده است. فروشنده دستگاه بمب‌یاب به عراق در‌حال‌حاضر دوران محکومیت زندان خود را در بریتانیا می‌گذراند. مشابه بمب‌یاب دروغین و کلاهبرداری حرفه‌ای با آن، پیش‌از‌این و در کشورها‌ی دیگری هم اتفاق افتاده است.

حدود شش سال پیش، ارتش مصر مدعی ابداع دستگاهی شد که برای ردیابی ویروسِ اچ‌آی‌وی و هپاتیت به کار می‌رود. سازندگان دستگاه مصری برای معرفی دستگاه خود توضیحاتی مشابه آنچه بمب‌یاب نامیده می‌شد، ارائه می‌دادند که شباهتی با همین دستگاه کرونایاب در ایران هم دارد. درباره این اختراع ارتش مصر البته نشریه نیچر در مقاله‌ای با اشاره به نبود هیچ‌گونه مطالعه علمی دیگر در این زمینه نمایش دستگاه ادعایی را «رویدادی شرم‌آور» برای حکومت مصر دانست. چنین ادعاها و دستگاه‌های بدون کارکرد در دنیا اگرچه با سروصدای فراوان رونمایی می‌شوند اما چندان کارکردی در آینده بشر و علم نخواهند داشت و شاید به‌همین‌دلیل از اصطلاح «شبه‌علم» درباره این ادعاها و اختراعات استفاده می‌شود. درباره «مستعان» البته در‌حال‌حاضر نگاه‌های متفاوتی وجود دارد و سازندگان و مطرح‌کنندگان این دستگاه‌، همچنان به‌طور‌جدی از آن دفاع می‌کنند و در سمت دیگری هم نهادها و گروه‌های علمی کشور اعتقادی به کارایی چنین دستگاهی ندارند.