در حسرت برجام!

نواندیش- اکبری مختاری: دکتر ابراهیم متقی استاد گرامی علوم سیاسی در میزگرد برجامی روزنامه شرق بار دیگر به برجام تاخته و از طرفی نیر بیان کرده است که برجام قبلی قابل احیا نیست.

دکتر متقی که در دوران شکل گیری برجام نیز منتقد برجام بود می گوید که برجام قدرت ملی ایران را کاهش داده است اما وی نمیگوید که در نبود برجام قدرت ملی ایران به کدام سو رفته است!

این روزها تحلیل ها بیشتر به سمت آن می رود که تیم سیاست خارجی جو بایدن بدنبال توافقی جامع تر با ایران می باشد، اما منتقدان گذشته برجام ضمن اذعان به این موضوع نمی گویند چه راه حل جایگزینی را دارند.هر توافق دیگر ورای تعهدات برجام کفه برد بردش ضعیف تر از برجام خواهد بود، اینکه چرا اینگونه است؟

برجام سه ویژگی خاص دارد که در هر توافق جانشین آمریکا سعی میکند آن را بر ایران ببندد.

ویژگی اول به "محدود بودن زمانی" محدودیتهای هسته ای ایران مربوط میشود.

تعهدات ایران به آژانس در زمان های مشخص ذکرشده در برجام انجام خواهد شد و این محدودیتهای دائمی نخواهند بود و این همان نگرانی است که اسراییل و تندروهای آمریکا در مورد برجام داشتند و دارند. ویژگی دوم برجام قابلیت "برگشت پذیری"تعهدات در برجام می باشد.

برخلاف ادعاهای منتقدان برجام مبنی بر عدم احیا دوباره غنی سازی و فعالسازی راکتور اب سنگین اراک،
ایران باز بطور مرحله ای محدودیتهای اعمال شده متناسب با برجام را کنار نهاد و دوباره در طی مراحلی مشخص به دوران پیشابرجام نزدیک شد و سومین ویژگی برجام برسمیت شناختن "حق غنی سازی" اگرچه در حد محدود برای ایران است.

رسمیت بخشیدن حق غنی سازی را آمریکا برای دشمنانش که هیچ، بلکه برای دوستانش غیر از اسراییل در منطقه نیز به هیچ وجه برسمیت نشناخته است.

در کنار موارد فوق باید بیان کرد که منتقدان برجام اساسا به شرایط زمانی و عللی که ایران برجام را پذیرفت دقت کافی نمی کنند.

برجام توانست روند فروش نفت ایران را احیا کند و این یکی از مهم ترین خواستهای ایران بود.
نقد های دکتر متقی از نظر رویکرد واقع گرایی ساختاری و آنهم در حوزه آکادمیک تاحدودی وارد است
اما قرائن و شواهد نشان از آن دارد توافق جایگزین جامع ترامتیازگیرتر خواهد بود و همان هایی را به ایران ممکن است دهد که در برجام نیز تحقق یافت.

تحلیل های مبتنی بر واقعگرایی ساختاری اگرچه در حوزه امنیت توجیهات خوبی را در مورد پذیرش یا عدم پذیرش برجام دارا هستند لیکن نکته مغفول عدم ارائه راهکار مناسب در حوزه اقتصادیست.

دکتر متقی با تاکید بر دیدگاه پروفسور مرشایمر سازش را زمینه ساز جنگ می داند این درحالیست که اتفاقا در زمان شکل گیری برجام و تا زمان خروج ترامپ از برجام،این توافق هم از نظر سیاسی و هم از نظر حقوقی و هم از نظر اقتصادی امنیت ساز و مهم ترین مانع پیش رو جنگ علیه ایران بوده است.

حتی کارکردهای حقوقی برجام در دوران پساخروج نقش مهره هایی را برای ایران ایفا کرد که مانع شد که ایران به طور کامل در جهان سیاست منزوی گردد.

افزایش درامد نفتی ایران و خروج ایران از فصل هفتم منشور ملل متحد و کاهس تورم انتظاری را میتوان از موارد افزون ساز قدرت کشور در دوران پسا برجام قلمداد کرد.

در نهایت مرور نظرات منتقدین برجام از دلواپسان تا اساتید دانشگاهی علم سیاست نشان از آن دارد که
اگرچه آنها گاها نقدهای خوبی را مطرح می سازند لیکن از ارائه گزینه های موثرتر و بهتر جانشین نیز دور مانده اند.

و همه این موارد را که کنارهم قرار می دهیم در می یابیم که همچنان باید در حسرت احیای برجام بمانیم همان برجامی که دونالد ترامپ با نگاه کاسبکارانه آن را بیشتر به نفع ایران و کمتر به نفع آمریکا قلمداد کرد.