معرفى و نقد فيلم ارتفاع پست از ابراهيم حاتمى كيا

مهر: اين فيلم در سال 1380 ساخته شد، يعني زماني كه مسائل سياسي جناح هاي موسوم به چپ و راست شكل گسترده اي پيدا كرده بود و در اين زمينه تحليل ها و مسائل زيادي از سوي كارشناسان، رسانه هاي گروهي و حتي مردم بيان مي شد. مضمون اثر در اصل آميزه اي از مسائل اجتماعي و سياسي روز جامعه است و از معدود آثار حاتمي كيا محسوب مي شود كه مساله دفاع مقدس در آن بسيار كمرنگ است و بيشترين تمركز فيلم روي مسائل سياسي است.

اين كارگردان در فيلم "آژانس شيشه اي" فعاليت در ژانر سياسي را تجربه كرده و در اين زمينه به اندازه اي موفق بود كه به ساخت اثر ديگري در اين گونه سينمايي ترغيب شد. حتي از نظر ساختار هم شرايط "ارتفاع پست" تا حدود زيادي شبيه همان فيلم است. فضايي بسته، آدم هايي با شخصيت هاي ثابت و مجبور به ماندن و يك كاراكتر محوري كه به انگيزه احقاق حق دست به كاري غيرقانوني مي زند.

حاتمي كيا به گفته خودش "كارگرداني غريزي" است. يعني آنچه او را به ساختن فيلم و انتخاب مضمون ترغيب مي كند شرايط و وضعيت سينماي ايران نيست، بلكه نيازها و تمايلات روحي اوست كه بيان برخي مسائل را وظيفه خود مي داند. بي توجهي اين كارگردان به همين ويژگي غريزي موجب مي شود وي در "آژانس شيشه اي" موفق عمل كند، اما "ارتفاع پست" با همه زيبايي هايش به شرايط كيفي و جلب مخاطب ساخته قبلي او دست پيدا نكرد. چون در فيلم نخست طرح مسائل با پشتوانه دفاع مقدس تضمين كننده موفقيت او در ساخت "آژانس شيشه اي" بود، اما سياسي شدن صرف "ارتفاع پست" اين شرايط را از او گرفت.

اين فيلم با سوژه بسيار خوبي آغاز مي شود و سكانس آغازين فيلم كه اختفاي اسلحه و درگيري قاسم و نرگس را در پي دارد، بسيار خوب از آب درآمده و تا حدود زيادي ذهن بيننده را براي پيگيري موضوع تحريك مي كند. اما فيلم در نيمه راه و از آنجا كه قاسم موفق به مجروح كردن يكي از ماموران امنيت پرواز و به دست گرفتن سير حركت هواپيما مي شود، در سراشيبي كمبود مضمون و اتفاقات مي افتد و با كندي پيش مي رود كه همين مسئله غناي موضوعي اثر را از بين مي برد.

قاسم كه سال ها تلاش و فعاليتش براي به دست آوردن شرايط متوسط زندگي بي نتيجه مانده با راضي كردن همسرش نرگس تصميم مي گيرد هواپيمايي را كه از بندرعباس به مقصد آبادان در حركت است مجبور به فرود در يكي از كشورهاي عربي كند. او تعدادي از وابستگان همسر و دوستان خودش را به بهانه كار در پالايشگاه سوار هواپيما مي كند تا راحت تر بتواند به مقصود برسد. هواپيماربايي به درگيري با ماموران حفاظت پرواز منجر مي شود و ماجرا با دستگيري قاسم و نرگس خاتمه پيدا مي كند.

اگر اين فيلم را با زبان نمادها مورد بررسي قرار دهيم، قاسم را مي توان نماينده قشر آسيب پذير و مردم گرفتار در بند مشكلات اقتصادي معرفي كرد كه در بين منازعات سياسي به فراموشي سپرده شده اند. مامور پرواز تندرو جلوه اي از افراد موسوم به گروههاي سياسي تندرو و ديگر مامور پرواز كه سعي در آرام كردن اوضاع دارد نمادي از گروههاي سياسي ميانه رو است. اما مشكل اصلي در اين بين شخصيت مبهم اين افراد است كه به بيان سطحي مسائل سياسي در فيلم منجر مي شود.

حاتمي كيا در "ارتفاع پست" اگر ميان بيان مسائل سياسي و موضوع هاي اجتماعي كه در فيلم مطرح مي كند، يكي از آنها را انتخاب مي كرد بدون شك نتيجه بهتري مي گرفت. به اين خاطر كه شخصيت هاي حاضر در هواپيما هر يك مشكلي دارند كه داستان تنها به بخشي از آن اشاره مي كند و در ميان هياهوي دزدي هواپيما و طرح مسائل سياسي اين نكات به كلي گم مي شوند.

حميد فرخ نژاد، گوهر خيرانديش، ليلا حاتمي، محمدعلي اينانلو و شهرام قائدي از جمله بازيگران "ارتفاع پست" هستند كه كارگردان توانايي خود در بازيگرداني آنها باز هم به رخ مي كشد. بازي گرفتن از نقش پردازان شخصيت هاي اصلي كه هر كدام كارنامه شاخص و درخشاني در زمينه بازيگري دارند به گونه اي كه هيچ كدام به حضور ديگري لطمه نزند از جمله ويژگي هاي اثر است. هر چند بخش عمده اي از جذابيت اثر را بايد در درخشش حميد فرخ نژاد جستجو كرد.

نكته ديگر اينكه، كارگردان با توجه به توانايي هايي بازيگران هر كدام از آنها را در برهه اي خاص وارد داستان مي كند تا فيلم جذابيت خود را تا انتها حفظ نمايد. از سوي ديگر، حركت بازيگران در فضاي بسته و ثابت يك هواپيما به طريقي كه هيچكدام از ميزانسن ها عين هم نباشد از ديگر مهارت هاي حاتمي كياست كه در اين اثر به خوبي مورد استفاده قرار مي گيرد.

كسب سيمرغ بلورين بهترين فيلم و ديپلم افتخار نقش اول زن براي گوهر خيرانديش از بيستمين جشنواره فيلم فجر در سال 1380، دريافت جايزه بهترين كارگرداني و جايزه ويژه شهرداري تهران از ششمين دوره برپايي جشن خانه سينما در سال 1381 و حضور در 6 جشنواره بين المللي فيلم كشورهاي مختلف جهان بخشي از حضور جشنواره اي اين فيلم را تشكيل مي دهد.