شبکه های مجازی تهدید یا فرصت جهانی؟

نواندیش: شبکه های مجازی - اجتماعی و رشد و گسترش روز افزون آنها در زندگی اجتماعی انسان و تاثیرات گسترده آن بر دیگر جنبه های زندگی فردی و جمعی انسان ها موضوعی است که در دهه گذشته محل بحث و مناقشه کارشناسان بوده است.

 شبکه های اجتماعی – مجازی جای خود را در جهان امروزی یافته اند و میلیاردها نفر در سراسر جهان عضو  شبکه های ارتباط  مجازی شده اند به نحوی که در مقام مقایسه با پیش از عصر شبکه های اجتماعی، اطلاعات در دامنه بسیار فراخ تر و با سرعتی بسیار افزون تر مبادله می شود.

افزایش سرعت و دامنه تبادل اطلاعات واجد فرصت ها و تهدیدهای جدید شده است و هم شهروندان و هم دولت ها و حاکمیت ها متاثر از این تهدیدات و فرصت ها شده اند. گاه تنها با یک عملیات ساده تبادل اطلاعات در قالب تصویر یا فیلم یا نوشته و... میلیون ها نفر در کمترین زمان ممکن به اطلاعاتی دسترسی پیدا می کنند که البته این اطلاعات ممکن است درست یا غلط باشد و این مساله حتی می تواند سبب ایجاد حرکت های اجتماعی گسترده شود.

در 3 سال گذشته به نحو ملموس و بارزی شاهد نقش موثر شبکه های اجتماعی در شکل دهی به  تحولات جاری در منطقه خاورمیانه در قالب انقلاب های عربی بوده ایم. شبکه های اجتماعی در کشورهای عربی خاورمیانه که غالبا دارای دولت های  غیر دموکراتیک یا شبه دموکراتیک بوده اند، در نقش تهدیدی برای حاکمیت های غیر دموکراتیک و به عنوان فرصتی برای فعالان مدنی و گروه های مختلف اجتماعی برای ایجاد سازوکار هماهنگ برای انجام حرکت های اجتماعی و بسیج نیروهای اجتماعی برای پیگیری مطالبات و تقابل با حاکمیت ها ، بوده اند.

البته این جنبه دو گانه تهدید و فرصت به این معنا نیست که شبکه های اجتماعی همواره در نقش فرصتی برای شهروندان و تهدیدی برای حاکمیت ها هستند، بلکه بدان معنا است که هر چه ساختار دولت ها بسته تر و فرصت و امکان فعالیت های مدنی در کشورها محدودتر باشد، این شبکه ها ی اجتماعی هستند که می توانند واجد خاصیت بسیج کنندگی نیروهای اجتماعی باشند.  این ویژگی شبکه های اجتماعی البته  در همه کشورهای جهان - چه دموکراتیک و چه غیر دموکراتیک- می تواند باشد ، اما در نظام های بسته و حاکمیت های غیر دموکراتیک این مساله به نحو بارزتری قابل مشاهده است.

فرایند جهانی شدن با حضور شبکه های اجتماعی شتاب و سرعت روزافزون تری گرفته است و این شتاب گاه با نبض تحولات سیاسی و اجتماعی در برخی کشورهای در حال گذار به دموکراسی یا کشورهای با ساختار غیر دموکراتیک ، در تعارض قرار می گیرد و همین جاست که مشکل و عدم تعادل بروز می کند. اما راهکار چیست؟ برای دولت ها ساده ترین و در دسترس ترین ابزار ایجاد محدودیت در دسترسی شهروندان به این شبکه های اجتماعی است اما ایا این راهکار می تواند راهکار درستی باشد؟ به بیان دیگر با شتاب کنونی تکنولوژی های ارتباطاتی دولت ها تا چه میزان می توانند سطح محدودیت های دسترسی شهروندان را به شبکه های اجتماعی تحت کنترل داشته باشند؟

به نظر می رسد پذیرش واقعیت حضور در این شبکه ها و نیز ضرورت ایجاد یک سازوکار جدید در تعامل با شبکه های جهانی - ارتباطی بیش از پیش احساس می شود . سازوکاری که بتواند وضعیت را از عدم تعادل کنونی خارج کند به نحوی که نه به ستیز های اجتماعی و آنارشی دامن بزند و در عین حال قادر باشد سطح تعامل و حقوق شهروندان جوامع مختلف در دسترسی آزاد به شبکه بین المللی اطلاعات را تضمین کند.