مزیتی که مناظره‌ها آشکار کرد

ولی‌اله شجاع‌پوریان مدیرمسئول روزنامه همدلی نوشت: 

سه مناظره نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم در حالی به پایان رسید که انتقادات زیادی به آن وارد شد. مناظره از باب مفاعله و به تعبیری بین اثنین است، یعنی دو یا چند نفر نظر و عقیده‌شان را درباره یک سوال واحد اعلام کنند و مخاطب به تفاوت نگاه نامزدها پی ببرد. اتفاقی که طبیعتا باید نوعی مقابله در گفتار را به مخاطب القا کند. در حالی که آنچه در رسانه ملی طراحی شد نوعی مباحثه به ترتیبی بود که از دل گوی‌های شانسی جام صداوسیما بیرون‌ می‌آمد، نه مناظره. یعنی به صورت کاملا مدیریت شده و ابتدایی. در هر بخشی سوالات متفاوتی از هرکدام از نامزدها پرسیده می‌شد و نظر سایر کاندیداها در ارتباط با آن سوال مغفول واقع‌ می‌شد. تعدد نامزدها، نحوه زمان‌بندی، محتوای پرسش‌ها و فضای مباحثه، این رویداد را از حالت یک مناظره خارج کرده بود، به طوری که مردم شاهد پراکنده‌گویی، کلی‌گویی و در مواردی ردوبدل شدن متلک، کنایه و طعنه میان کاندیداها بودند.

یکی از اشکالات اساسی بر این مباحثه، نحوه طراحی و اولویت‌بندی سوالات بود، همچنان که نامزدها به هیچ نحو نمایندگی آحاد جامعه را نمی‌کردند، اغلب پرسش‌هایی که مطرح می‌شد، دربرگیرنده مطالبات و خواست واقعی همه مردم نبود. در باره آثار و نقش ویرانگر تحریم‌ها، محدودیت‌ها در پیوستن به اقتصاد جهانی، فیلترینگ فضای مجازی، آزادی‌های اجتماعی و سیاسی، جایی در طراحی سناریوی صداوسیما نداشت. به نظر‌ می‌رسد نحوه چینش نامزدها به مدیریت و اختصاص سوالات نیز سرایت کرده بود. بهتر است رسانه ملی در یک اقدام شفاف و هم به بهانه قدردانی از طراحان سوالات مناظره، آنها را به جامعه و مخاطبان معرفی کند.

مناظره‌های سال 88 گرچه به دلیل‌ بی‌اخلاقی یکی از نامزدها به جنجال کشیده شد، اما آن شکل از برگزاری مناظره دستاورد بهتری برای مخاطبان و مردم به دنبال داشت. یعنی برگزاری مناظره‌ها به صورت دو نفره و سوال مشترک در مورد موضوعات مختلف که برداشت واقعی‌تری از نامزدها را به مردم منتقل می‌کرد. در آن مناظره‌ها به جای آنکه یک نامزد مجبور باشد در یک فرصت محدود 4دقیقه‌ای هم نظر خودش را درباره یک سوال بگوید و همزمان به سوال و پاسخ 6 نامزد دیگر توجه داشته باشد، صرفا بر سوالات مشترک در بازه زمان منطقی‌تری مبتنی بود و از این‌رو با استقبال مردم نیز مواجه شد و همچنین در شکل‌گیری یک رقابت واقعی موثر بود.

در این دوره از انتخابات با توجه به وضعیت تحمیلی پاندومی کرونا و محدودیت در سفرهای استانی و جلسات حضوری با رای‌دهندگان، انتظار‌ می‌رفت که رسانه ملی به نسبت دوره‌های گذشته زمان بیشتری را برای مناظره در نظر بگیرد، اما آخرین مناظره در روز شنبه برگزار شد تا پرونده مناظره‌ها خیلی زودتر از اوج‌گیری شور انتخاباتی بسته شود. بدون تردید پیش‎‌بینی یکی دو مناظره دیگر در روزهای دوشنبه و چهارشنبه می‌توانست در دستور کار رسانه ملی قرار گیرد که البته به تبعیت از فضای نظارتی و اجرایی این دوره از انتخابات، چنین اهتمامی به هیچ وجه در رفتار رسانه ملی مشهود نیست.

در بعدی دیگر از این وضعیت، مروری بر محتوای مباحثه نامزدها این موضوع مهم را آشکار ساخت که به‌رغم غیبت نامزدهای اصلی جبهه اصلاحات، گفتمان اصلاحات برنده واقعی این مناظره‌ها بود، همه 5 نامزد منتسب به جریان ‌اصول‌گرا در طول مباحثه به  اصول و محورهای گفتمان اصلاحات و بن‌مایه‌های آن استناد‌ می‌کردند. دفاع از شفافیت، حقوق زنان، اقوام و اقلیت‌ها، تساوی حقوق همه مردم، ایران برای همه ایرانیان، پایبندی به برجام و کنوانسیون‌های جهانی مثل fatf، پذیرش تعامل با جهان، آزادی بیان و رسانه و مخالفت با تعطیلی رسانه‌ها، رد فیلترنیگ، توسعه زیرساخت‌های آی‌تی و شبکه‌های اجتماعی و سایر مواضع، گزاره‌هایی بود که به لطف گفتمان اصلاحات در این سال‌ها نهادینه شده و امروز حتی ‌اصول‌گرایان نیز با وجود میدانی بدون رقیب و داشتن یک سبد رای ثابت و تکلیفی برای جذب بخش بیشتری از بدنه اجتماعی خود را به تحقق چنین مطالبات و شعارهایی ملزم نشان دهند و این خود موفقیتی بزرگ برای استمرار گفتمان اصلاحات به شمار می‌آید و نشان می‌دهد با وجود همه‌ بی‌مهری‌ها و تخریب‌ها نسبت به این جریان فکری و رهبران آن، سران جناح مقابل پیام خواست و رای مردم را به خوبی متوجه شده‌اند. براین اساس می‌توان گفت که اگر سران و نمایندگان مدعی اصلاحات در ساختار سیاسی کشور غایب مناظره‌ها و ماراتن انتخابات باشند، اما نمی‌توان شعارها، مطالبات و گفتمان اصلاح‌طلبی را از آن حذف کرد. از این منظر می‌توان در کنار معایب ساختاری و محتوایی این مناظره‌ها به همین ویژگی مهم اشاره کرد که نشان داد اصلاح‌طلبی تا عمق وجود مخالفان این گفتمان نیز رسوخ کرده و به مقتضای زمان و موقعیت بر زبان نمایندگان جناح مقابل نیز جاری می‌شود.