تردید در مورد میزان اثربخشی واکسن های کرونا؛ واکسن جلوی بیماری را می گیرد یا مرگ و میر؟!

نواندیش: دستکم ۲۵۹ نفر در بریتانیا پس از ابتلا به ویروس‌ واریاسیون دلتا جان باخته‌اند. این در حالی است که طبق اعلام اداره بهداشت عمومی انگلیس ۱۱۶ نفر از این افراد هر دو دوز واکسن را تزریق کرده بودند. برای شهروندان این سوال پیش آمده که آیا واکسیناسیون جاری مصونیتی در برابر ویروس‌های گونه دلتا ایجاد نمی‌کند؟

به گزارش زهرا حسین زاده از سرویس سلامت نواندیش، آسوشیتدپرس در مورد میزان اثربخشی واکسن کرونا بر سویه دلتا نوشت: بدون تردید واکسن ایمنی ایجاد می‌کند، اما چرا خطر با وجود واکسیناسیون کامل جان افراد را تهدید می‌کند؟ جواب این پرسش هم این است که هیچ یک از واکسن‌های موجود، به طور صد در صد جلوی ابتلا به کرونا را نمی‌گیرند. به عبارت دیگر مصونیتی که واکسن ایجاد می‌کند صد در صدی نیست.

واکسن ریسک ابتلا را بسیار بسیار کم می‌کند ولی در موارد اندک، فرد واکسینه‌شده ممکن است مبتلا شود و در بدترین حالت به دلیل فاکتورهای مختلفی چون مقاومت بدن، بیماری‌های قبلی یا نحوه مراقبت و... بمیرد.

کریستیان دروستن، ویروس‌شناس معروف و معتبر ‌آلمان در یکی از پادکست‌های علمی خود گفته است: «مواردی از مرگ نزد کسانی که دو بار واکسن زده‌اند داشته‌ایم. اما باید به دقت بررسی کرد که دلیل فوت بیمار چه بوده است. »

در حال حاضر نرخ مرگ و میر در بریتانیا با وجود بالاتر رفتن ابتلا به کرونا، بسیار نازل است. واقعیت آن است که میزان مرگ و میر بین افرادی که واکسن زده‌اند، با زمان قبل از واکسیناسیون قابل مقایسه نیست.

هم اینک حدود نیمی از جمعیت بریتانیا به طور کامل واکسن زده و از بین ۱۱۸ نفری که با وجود تزریق واکسن فوت کرده‌اند، ۱۱۶ نفرشان بالای ۵۰ سال سن داشته‌اند.

واکسن جلوی مرگ را نمی‌گیرد

پگی ریزه، کارشناس مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی "هلم‌هولتز" در مصاحبه‌ای با دویچه وله یک مثال شاخص می‌زند: «وقتی ۱۰۰درصد یک جامعه واکسینه شده باشد، باز هم کسانی می‌میرند.» این به معنای آن نیست که واکسن ایمن‌سازی نمی‌کند بلکه بدین معناست که مصونیت هیچگاه ۱۰۰درصد نیست.

علاوه بر این کسانی نیز هستند که به دلیل سیستم ایمنی ضعیف یا سوابق بیماری‌های خود از دنیا می‌روند. پروفسور جورج بهرنز، استاد علوم پزشکی در کلینیک ایمونولوژی و روماتولوژی می‌گوید: بدن افرادی که از داروهای قوی سرکوب‌کننده استفاده می‌کنند یا کسانی که عضو پیوندی دارند، واکسن را پس می‌زند یا واکنش‌ها و عوارضی تداخلی نشان می‌دهد.

باید توجه داشت که اثربخشی واکسن به طور معمول یکی دو ماه بعد مشخص می‌شود. خانم ریزه می‌گوید: «برخی افراد ممکن است بدشانسی بیاورند و در فاصله‌ واکسن زدن تا اثربخشی نهایی آن، به بیماری سخت دیگری مبتلا شوند.» بر این اساس واکسن گرچه علیه ویروس کرونا ایمنی ایجاد می‌کند اما این مصونیت قطعی، تضمین شده و صد در صد نیست و فاکتورهای دیگر پیش گفته نیز در این فرایند دخیل هستند.

نتایج یک پژوهش مدل‌سازی شده، این احتمال را طرح می‌کند که واکسن در انگلیس، از هفت میلیون و دویست هزار ابتلای تازه و ۲۷۰۰۰ مرگ دیگر جلوگیری کرده است. پاول بیرل، کارشناسی که در این پژوهش مشارکت داشته می‌گوید: «تعداد موارد پیشگیری از ابتلا و مرگ با کمک واکسن، نه تنها به طرز حیرت‌انگیزی بالا بوده، بلکه در خلال روند واکسیناسیون نیز به طور تصاعدی افزایش داشته است.»

کارشناسان و پژوهشگران نسبت به اثربخشی واکسیناسیون کامل در قبال ویروس‌های گونه دلتا نظر مثبت دارند. دکتر وبر، متخصص بیماری‌های عفونی از جمله می‌گوید: «واکنش ایمنی کسانی که دو دوز را دریافت کرده و زمان لازم برای کارایی واکسن را سپری کرده‌اند، به طور متوسط بیشتر از کسانی است که با سیستم دفاعی طبیعی بدن با بیماری مواجه می‌شوند.»

نمودارهای تطبیقی و متفاوت

مطالعه دیگری که نتیجه آن در مجله تخصصی "نیچر" منتشر شده، نشاان می‌د‌هد که دو دوز واکسن بیون‌تک/فایزر ایمنی بسیار بالایی در قبال ویروس جهش‌یافته دلتا ایجاد می‌کند. البته گزارش‌های تازه از اسرائیل چنین مصداقی را کم‌رنگ کرده است. مقامات بهداشتی این کشور که یک الگوی موفق در واکسیناسیون تلقی می‌شد، اعلام کرده‌اند که میزان ابتلا به واریاسیون دلتا نزد افراد واکسینه شده بالاست. اسرائیل اثربخشی بیون‌تک- فایزر در قبال واریاسیون دلتا را ۶۴درصد اعلام کرده است. بر همین اساس، استفاده از ماسک دوباره در این کشور اجباری شد.

دکتر بهرنز از دانشگاه پزشکی هانوفر می‌گوید باید در نظر گرفت کسانی که در اسرائیل به ویروس‌های جهش‌یافته دلتا مبتلا شده‌اند در چه زمانی واکسن زده‌اند. او با اشاره به این که اسرائیل در ماه دسامبر واکسیناسیون عمومی را آغاز کرد، گوشزد می‌کند که کارایی واکسن و اثرات محافظتی آن به مرور زمان کاهش می‌‌یابد و باید دوز جدید تزریق شود.

تحقیقات انجام شده در باره اثربخشی واکسن روی ویروس‌های جهش‌یافته دلتا نتایج متفاوتی داشته‌اند. فایننشال تایمز از جمله گزارشی در مقایسه پژوهش‌ها در انگلیس، اسکاتلند، اسرائیل و کانادا منتشر کرده که آمارها و نمودارهای مختلفی را نشان می‌دهند.

مقایسه آمارها در اسرائیل و بریتانیا نشان می‌دهند کسانی که در بریتانیا واکسن بیون‌تک- فایزر یا آسترازنکا زده‌اند، مقاومت بیشتری در برابر ویروس جهش‌یافته دلتا نشان داده‌اند و کمتر کارشان به بیمارستان کشیده است. مقامات بهداشتی بریتانیا گفته‌اند نرخ پیشگیری واکسن اول از بستری شدن بیماران ۹۴درصد است و با واکسن دوم این نرخ به ۹۶درصد می‌رسد.

نرخ پیشگیری از بستری شدن مبتلایان با دوز اول آسترازنکا ۷۱درصد اعلام شده است. با دوز دوم میانگین پیشگیری به ۹۲درصد می‌رسد.

واکسن تقویتی؛ آری یا نه

شرکت داروسازی بیون‌تک – فایزر در این میان اعلام کرده که دوز سوم واکسن می‌تواند ایمن‌سازی را تشدید کند. این دوز که به واکسن تقویتی موسوم شده، برای تزریق در فاصله شش ماه پس از دومین دوز توصیه می‌شود.

مطالعات اولیه حاکی از آن بود که ویروس جهش‌یافته دلتا در برابر واکسن‌ها مقاومت می‌کند. اینک اما مشخص شده که واکسیناسیون کامل، سپری محافظتی علیه این گونه‌ جهشی است.

اولین دوز واکسن بیون ‌تک فایزر ۳۶درصد ایمنی علیه گونه‌های دلتا ایجاد می‌کند و با دومین دوز این نرخ به ۸۸درصد می‌رسد. با آسترازنکا، نرخ محافظت با دوز اول ۳۰درصد و با دوز دوم ۶۷ درصد خواهد بود.

باید توجه کرد که تا زمان مصونیت گله‌ای، ویروس در چرخش است و به گونه‌های جهشی دیگری مبدل می‌شود. بنابراین وقتی همه واکسینه شده باشند، امکان جهش ویروس به صفر می‌رسد. مشکل اما اینجاست که هیچ ساز و کاری برای واکسینه کردن همزمان و بهینه جمعیت جهان وجود ندارد.

پگی ریزه می‌گوید هیچ سناریویی را در باره جهش ویروس‌ها نمی‌توان پیش‌بینی کرد اما مشخص است که ویروس کرونا بیشتر از ویروس سرخک و کمتر از ویروس آنفولانزا جهش می‌کند. یعنی ویروسی است که ریتم جهش آن نه زیاد کند است و نه چندان تند.

آیا به واکسن جدیدی نیاز داریم؟

تاکنون همه واکسن‌ها جلوی جهش نگران‌کننده ویروس‌ها را گرفته‌اند. اگر این ممانعت به اندازه کافی نبوده، علتش عامل زمان است. واکسن به سرعت تولید نمی‌شود و اگر هر سه ماه ویروس جهش کند، تولید واکسن نمی‌تواند کفاف وضعیت را بدهد. پگی ریزه می‌گوید: «ممکن است واکسنی که برای ویروس گونه الف کارائی داشته دیگر علیه ویروس گونه ب که جهش کرده، اثربخشی لازم را نداشته باشد.»

هم‌اینک شرکت داروسازی بیون‌تک/ فایزر در حال تولید واکسنی مختص گونه جهش یافته دلتاست و قرار است آزمایشات بالینی این واکسن اوایل ماه اوت شروع شود.

پژوهشگران بیمارستان معروف شاریته در برلین نیز بر این نظرند که واکسن‌های کرونا باید مداوم و منظم بر حسب ویروس‌‌های در چرخش، تولید و به روز شوند. آنها در یک اطلاعیه مطبوعاتی تاکید کرده‌اند که ویروس در حال حاضر با سرعت در حال تغییر و تبدیل و در نتیجه در حال رشد هر چه بیشتر است.

یان فلیکس درکسلر، مدیر مرکز مطالعات انستیتو ویروس‌شناسی می‌گوید هر چه روند ابتلا کمتر شود، سرعت چرخش و جهش ویروس کمتر خواهد بود؛ بنابراین تثبیت شرایط و کنترل وضعیت کمک می‌کند که واکسن‌ها برای زمان طولانی‌تری قابل استفاده باشند و کارایی خود برای ایجاد مصونیت را نیز حفظ کنند.