بله! "طالبان" تغییر کرده است

نواندیش- پرهام غنی: جدا از جنبه های سیاسی بحران افغانستان و نقش قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در آن؛ بحران فوق می تواند دارای جنبه های اجتماعی و فرهنگی متعددی نیز باشد؛ امروز نمی توان منکر تفاوت های جامعه افغانستان نسبت به ۲۰ سال گذشته شد؛ اما تجربه ناموفق دموکراسی زوری و وارداتی بار دیگر نشان داد که هر گونه تغییر ساختاری بدون توجه به فرهنگ جامعه میزبان محکوم به شکست است؛ متاسفانه اکثر کشورهای غرب آسیا به دلیل مرزبندی های استعماری در پروژه دولت - ملت سازی ناکام بودند به طوری که امروز استیلا فرهنگ قبیله ای - عشیره ای را باید عمده ترین علت مشکلات امروز این کشورها دانست!

اگرچه جامعه افغانستان با ایران به هیچ روی قابل مقایسه نیست اما کشور ما نیز با فرهنگ خاص خودش باید این تحولات را به نوعی آینه عبرت خود کند؛ امروز پیش از هرچیز باید از خود بپرسیم که چطور می شود بعد از ۲۰ سال جنگ با طالبان این گروه با تمام عقاید واپس گرایانه اش این چنین قدرت یافت!؟ چرا امثال کرزی یا اشرف غنی که خودش تحصیلکرده ایالات متحده بوده و اتفاقا در رشته مردم شناسی سالها در یکی از بهترین دانشگاه های آمریکا هم به تدریس پرداخت هیچ دستاوردی در تغییر شرایط افغانستان نداشت؟! چرا زلمی خلیلزاد که از کودکی در آمریکا بوده و خودش را یک افغان-آمریکایی می داند طی سالیان اخیر این چنین در پیشبرد پروژه صلح ناتوان نشان داد؟! برای پاسخ به این پرسش ها پیشنهاد می کنم کتاب فرستاده نوشته خلیلزاد را مطالعه کنید چرا که درک بسیار روشنی از تحولات افغانستان به خواننده می دهد.

بنده تخصصی در زمینه مسایل افغانستان به طور تخصصی ندارم اما سیر تحولات این کشور و برخی از کشورهای دیگر در طول تاریخ ثابت کرده که فرهنگ سازی پروژه ای دو سویه است و لزوما از بالا به پایین میسر نمی شود؛ برای توسعه اعم از سیاسی و اقتصادی می بایست فرهنگ فردی و جمعی را نشانه رفت تا ساختار سازی با توجه به فرهنگ جوامع صورت گیرد؛ شاید بهتر باشد جامعه شناسان سیاسی در این باره اظهارنظر کنند اما با این اوصاف باید گفت تا زمانی که فرهنگ فردی جوامع دستخوش تغییر نشود تغییر ساختار نتیجه ای جز نزاع و درگیری بیشتر نخواهد داشت.

طالبان امروز در حالی در آستانه فتح پایتخت و رسیدن دوباره به قدرت قرار دارد که برخی 20 سال پیش تصور می کردند این گروه را می توان از صحنه معادلات حذف کرد در حالی که این چنین نشد، شاید اگر همان 20 سال پیش کدخدای دهکده جهانی عزمی راسخ در حل بحران داشت همان روز سعی می کرد برای این گروه نیز نقشی در معادلات سیاسی قائل باشد، اما افسوس که این کشور خود عامل بحران های این منطقه است به بیانی کدخدایی که گمان کرده خدای ده ما است، کد خدا نیست، خدا نیست، بلای ده ما است!

و اما پاسخ به یک ادعا؛ آیا طالبان تغییر کرده است؟

با قطعیت می توان گفت که بله؛ طالبان امروز به هیچ روی با طالبان پیش از سال 2001 قابل قیاس نیست و دچار تغییرات شگرفی شده است، اما بحث اینجاست که این تغییر در چه حوزه ای بوده؛ طالبان در افکار متحجرانه اش دچار تحول شده یا اینکه روش خود را تغییر داده است؟

بی تردید تغییرات طالبان را باید در چارچوب روش های این گروه بررسی کرد، امروز به جرات می توان گفت که طالبان به شدت ساختارمند تر از گذشته شده، به اهمیت دیپلماسی اعم از نوع سیاسی و سنتی آن و همچنین عمومی پی برده و از ابزار پروپاگاندا هم به خوبی بهره می برد، برای درک این موضوع کافی است تنها نگاهی به گفتگو محمد نعیم سخنگوی طالبان در دفتر سیاسی این گروه در دوحه با رسانه های فارسی زبان بیاندازید تا متوجه شوید که وی چگونه به پرسش های مجریان پاسخ هایی بی نهایت دیپلماتیک می دهد.

طالبان امروز بر خلاف سال هایی که دست به کشتار دیپلمات ها می زد و سر ناسازگاری با خارجی ها داشت نیک می داند که برای حکمرانی بر افغانستان باید دست به گفتگو و مذاکره با قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای بزند به همین خاطر هم شاهد مذاکرات سیاسی مختلف سران این گروه با کشورهای مختلف از ایران گرفته تا روسیه، چین و آمریکا بودیم. 

اکنون طبق آخرین خبرها طالبان برخلاف وعده ماه های قبل خودش در هماهنگی کامل با آمریکایی ها در حال ورود به کابل است، برخلاف نگرانی ها اطمینان دارم این گروه هیچ برخوردی با هیچ یک از اماکن دیپلماتیک و کنسولی نخواهد داشت، اما احتمالا به سختگیری های خود بر مردم ادامه خواهد داد؛ در یک کلام باید گفت خطر این گروه امروز برای کشورهای دیگر کاهش یافته اما برای مردم افغانستان همچنان پابرجاست!