چرا ایران از پنجشیر حمایت نمی‌کند؟

شرق: پنجشیر، این لکه درخشان در نقشه غم‌انگیز این روزهای افغانستان، تا به کجا می‌تواند مقاومت کند؟ این روزها که طالبان در میانه پنجشیر مدعی تصرف این ولسؤالی پرپیچ‌و‌خم و پر از کوه و دره شده، گروه مقاومت چه میزان می‌تواند دوام بیاورد؟ چرا قدرت‌های بزرگ جهان با ادعاهای بزرگ دهان‌پرکن از منع خشونت، پشت سر خشن‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نامی قرار گرفته‌اند که سال‌ها خشونت را به جهان نشان داده‌ است. یعنی افکار عمومی جهان از یاد برده است؟ در‌حالی‌که 20 سال پیش ایران یکی از حامیان احمدشاه مسعود بود، اکنون چرا پشت پسرش را خالی کرده است؟ چرا احمد مسعود جوان در میانه این نبرد بزرگ تاریخ معاصر تنها مانده است؟ با محسن روحی‌صفت که سال‌ها و بارها افغانستان را پیاده و سواره پیموده است، در‌این‌باره گپ زدیم؛ اینکه پنجشیر تا چه زمانی می‌تواند مقاومت کند و چرا ایران و کشورهای دیگر از این جریان حمایت نکردند؟

پنجشیر با وضعیت فعلی چقدر می‌تواند مقاومت کند؟

از نظر من مقاومت پنجشیر از نظر جغرافیایی، نیروی انسانی، پشتوانه تمدنی و فرهنگی مردمش، دوام‌دار خواهد بود و می‌تواند این مقاومت به مناطق دیگر سرایت کند. البته طالب‌ها در هیچ کجا با مقاومت مواجه نشدند، تنها جایی که با مقاومت برخورد کردند، پنجشیر بوده است. ان‌شاءالله و احتمالا حضور طالبان در پنجشیر هم نتواند دوام پیدا کند و به‌زودی از آنجا بیرون رانده شوند. این مقاومت الهام‌بخش خواهد بود و می‌تواند برای مناطق دیگری که با حضور یا حاکمیت تک‌قومی طالب‌ها بر آن مناطق مخالف هستند، تأثیرگذار باشد.

در هفته‌های گذشته که پنجشیر مقابل طالبان مقاومت کرده، مشکلاتی هم وجود داشته است. این منطقه از نظر تسلیحات، آب، برق و مواد غذایی با مشکل مواجه است و اینترنت منطقه قطع شده. پنجشیر از نظر آب، برق، تلفن و اینترنت به کجا یا کجاها وابسته است و با محاصره پنجشیر در این زمینه‌ها و البته مواد اولیه غذایی، چقدر تحت فشار قرار می‌گیرد؟

در‌حال‌حاضر راه زمینی که پنجشیر را به تاجیکستان وصل می‌کند، در دست نیروهای پنجشیر نیست. در گذشته چنین بود. مناطق آنجا اگر آزاد شود، این امکان است که پنجشیر به تاجیکستان وصل شود، ولی نکته این است که طالب‌ها نوار مرزی تاجیکستان را در مرحله اول، اشغال و تصرف کردند که ارتباط بین آنها و تاجیکستان قطع شود؛ ضمن اینکه در آن نقطه نیروهای افراطی از کشورهای آسیای مرکزی تاجیکستان و ازبکستان هم مستقر هستند که می‌توانند مانعی برای یک ارتباط مؤثر بین آن منطقه و خاک تاجیکستان باشند. در گذشته جمهوری اسلامی ایران توانست پل معلقی را بین تاجیکستان و افغانستان در آن منطقه احداث کند که یکی از کم‌نظیرترین عملیات مهندسی سپاه در خارج از کشور به حساب می‌آید. آن‌موقع توانستیم در دوره اول حمله طالبان در ۱۹۹۶، از آن طریق کمک‌هایمان را به پنجشیر برسانیم.

چرا هیچ قدرتی از پنجشیر حمایت نکرده و نمی‌کند؟

این واقعا جای سؤال است که چرا کشورهای مختلف مثل آمریکا، انگلیس، پاکستان، قطر، ترکیه، چین و روسیه الان نظر مساعدی نسبت به طالب‌ها دارند، ولی نسبت به جبهه پنجشیر هیچ‌گونه کمکی نمی‌کنند. خود ایران هم در زمره همین کشورها قرار گرفته است. این سؤال مطرح است که چه سیاستی باعث شده که کشورهایی با این همه تفاوت، همه نسبت به حمایت از جبهه پنجشیر تحفظ نشان بدهند و به طالبان نظر مثبتی داشته باشند.

اگر ما بگوییم ایران در این موضوع جا‌خورده یا اغوا شده باشد، حداقل بقیه کشورها در این زمینه هماهنگ بودند؛ یعنی یک سیاست جهانی بوده است که آمریکا و انگلیس که نیروهای بازیگر اصلی در افغانستان بودند، توانستند کشورهای هم‌پیمان خودشان را متقاعد کنند که به نفع طالب‌ها حرکت کنند که شامل قطر، ترکیه، پاکستان و دیگر کشورها می‌شود.

از یک طرف چین نیز از سوی پاکستان متقاعد شده است. روسیه هم در این موضوع یک علامت‌سؤال جلویش هست که هنوز سیاستش ابهام دارد و مشخص نیست در چه موضعی قرار است بایستد.

موضوع جمهوری اسلامی ایران و پنجشیر کمی متفاوت است. با آن سابقه از حمایت ایران از پنجشیر در دوره احمدشاه مسعود، اکنون حمایتی از پنجشیر و مقاومت احمد مسعود نکرد. شما علتش را چه می‌دانید؟ تا به اینجا غیر از گفت‌وگوی تلفنی بین آقای طاهریان و احمد، خبر دیگری از ارتباط ایران با جبهه مقاومت منتشر نشده است؟

این یک سؤال بزرگ است که چطور سیاست ایران با همه کشورهایی که رقیب یا با برخی دشمن یا مخالف است، تقریبا همسو و یکسان شده است. درباره جمهوری اسلامی و حمایتش‌نکردنش از پنجشیر، تصورم این است که یک شکاف رأی و تصمیم‌گیری در داخل ایران در قبال این موضوع هست که برخی از تحلیل‌ها و دیدگاه‌ها مبتنی بر این است که از آقای احمد مسعود حمایت شود و برخی دیدگاه‌ها نسبت به این موضوع منفی است. این شکاف الان وجود دارد. به نظر من سیاست توازن، بهترین سیاستی است که می‌توانیم در این زمینه داشته باشیم. ما هم باید با طالبان ارتباطاتی داشته باشیم که از هر‌گونه دشمنی با ما احتراز کند و هم با جبهه‌ای که در واقع دنباله تمدن ایران است، ارتباط قوی، محکم و معناداری داشته باشیم و آنها بتوانند به حیات و بقای خودشان ادامه دهند و بتوانند در حکومت نیز تأثیرگذاری کافی را داشته باشند.

تا به اینجا خبرها نشان می‌دهد هواپیماهای نظامی پاکستانی در حمله طالبان به پنجشیر حضور یافتند. پاکستان از سقوط پنجشیر چه انتفاعی می‌برد؟

در این مورد که چرا پاکستان در این زمینه با طالب‌ها همکاری می‌کند، می‌توان گفت پاکستان به دلیل بی‌اعتمادی‌ای که از زمان تأسیسش با دولت افغانستان داشته، سر مرز دیوراند، همچنین درگیری‌ای که با هند داشته، همیشه به دنبال عمق استراتژیک در افغانستان بوده است و سعی می‌کرده حکومتی در کابل سر کار بیاید که هم ضعیف باشد، هم وابسته به خودش و هم استقلال رأی نداشته باشد. حتما جبهه پنجشیر عنصری است که استقلال رأی دارد، بنابراین نمی‌تواند مد‌نظر پاکستان باشد. پاکستان در دوره جهاد نیز سعی داشت رهبران جهاد را وابسته به خودش کند و تنها جایی که در برابر پاکستان ایستادگی می‌کرد، احمد‌شاه مسعود و شورای نظار بود که آنها هیچ‌گاه زیر بار خواسته پاکستان نمی‌رفتند و سعی کردند چهره‌ای مستقل از خودشان نشان دهند. درگیری بین حکمتیار و مسعود در دوره جهاد نیز بر سر همین موضوع بود که گاهی فرماندهان شورای نظار از سوی فرماندهان حزب اسلامی ترور می‌شدند.

پاکستان بسیار تلاش کرد که مسعود را هم مثل بقیه رهبران به پیشاور بکشاند و او را در آنجا نگه دارد و تحت نظر داشته باشد، ولی هیچ‌ موقع مسعود زیر بار این موضوع نرفت. بنابراین استقلال مهم‌ترین مشخصه جبهه پنجشیر و احمدشاه مسعود و الان هم جبهه مقاومت پنجشیر است.