پیامدهای ناامنی و اقدامات خليفه حفتر در ليبي

سید رضی عمادی

سال 2011 براي مردم ليبي يک سال تاريخي بود. از يک‏سو هم‏زمان با آغاز اعتراض‌های مردمي در ليبي، معمر قذافي جنگ داخلي 9 ماهه‌ای بر اين کشور تحميل کرد که منجر به کشته و زخمي شدن ده‌ها هزار ليبيايي و از بين رفتن بخش زيادي از زير ساخت‌های اجتماعي و اقتصادي اين کشور شد. از سوي ديگر، معمر قذافي در نتيجه جنگي که خود به راه انداخت، کشته شد و مردم ليبي پس از 43 سال پايان دوران ديکتاتوري معمر قذافي را جشن گرفتند. مردم ليبي اميدوار بودند با مرگ قذافي شاهد آغاز دوران جديدي باشند که احترام به شأن و کرامت مردمي، مشارکت در قدرت، ثبات سياسي و تشکيل دولت دموکراتيک از مهم‌ترین ویژگی‌های مد نظر مردم ليبي براي اين دوران جديد بود. اما روند تحولات در ليبي به گونه‌ای پيش رفت که پیش‌بینی تحليل‏گراني که بر اين باور بودند ليبي پس از قذافي به دليل نبود احزاب منسجم و قوي دچار هرج‌ومرج و جنگ داخلي خواهد شد و تجزيه اين کشور را تهديد خواهد کرد بيش از روياهاي مردم ليبي رنگ واقعيت گرفت. گذر زمان ليبي را به سمت هرج‌ومرج بيشتر و اخیراً نيز به سمت يک جنگ داخلي خطرناکي سوق داده است که ژنرال «خليفه حفتر» اکنون يک پاي اين ماجراي خطرناک است.

خليفه حفتر کيست؟

ليبي داراي ساختار قبيله‏اي است و بيش از 120 قبيله دارد. سرلشگر خليفه حفتر نيز به قبيله «الفرجاني» تعلق دارد. خليفه حفتر به همراه معمر قذافي در کودتا عليه ادريس سنوسي، پادشاه سابق ليبي، دست داشت. اما خليفه حفتر در سال 1988 به دليل اختلاف با معمر قذافي به آمريکا گريخت و تا سال 2011 نيز در اين کشور حضور داشت. خليفه حفتر در آغاز اعتراض‏ها ضد قذافي به ليبي بازگشت و به مخالفان پيوست و منصب فرماندهي نيروهاي زميني جبهه مخالفان قذافي را بر عهده گرفت و ارتش ملي ليبي را تشکيل داد. موضوع مهم اين است که بعد از فرار حفتر به آمريکا، او تحت حمايت کاخ سفيد قرار گرفت. حفتر خود نيز آشکارا اعلام کرده بود که تحت حمايت آمريکا قرار دارد. علي اوجال، سفير سابق ليبي در آمريکا، در سال 2011 در مصاحبه با سي.ان.ان گفته بود که سازمان اطلاعات آمريکا (سيا) از گروه‌های شورشي که پس از خروج حفتر از ليبي تشکيل شدند حمايت کرده است. اوجال همچنين گفت که آمريکايي‏ها حفتر را بسيار بسيار خوب مي‏شناسند. (Tharoor, 20 May 2014) حفتر از حمله ناتو عليه نظام قذافي حمايت کرده بود. با توجه به اين پیشینه حفتر، برخي منابع خبري از جمله روزنامه گاردين انگليس نوشتند که سيا و پنتاگون از تحرکات کنوني حفتر در ليبي خشنود هستند. (Black and Stephen, 19 May 2014)

اهداف خليفه حفتر از تحرکات خشونت‌طلبانه در لیبی

درگیری‌ها در ليبي ميان نيروهاي خليفه حفتر و گروهي موسوم به «هفدهم فوريه» و همچنين «انصار الشريعه» رخ داده که تاکنون صدها کشته و زخمي در پي داشته است. خليفه حفتر در توجيه اقدامات اخير خود مواردي نظير احياي کرامت ليبي و مبارزه با تروريسم را مطرح کرده است. حفتر در حالي هدف از اقدامات خود را مبارزه با تروريسم اعلام کرد که بسياري از تحليل‏گران بر اين باور هستند که حفتر درصدد رسيدن به قدرت است. درعین‌حال، حفتر بر اين باور است که کنگره ملي ليبي فاقد مشروعيت است و بايد منحل شود. خليفه حفتر 3 فوريه2014 نيز از تعليق دولت و کنگره ملی ليبي خبر داده بود، اما علي زيدان، نخست‌وزیر وقت ليبي، آن‏را تکذيب کرده بود. موضوع مهم اين است که تحرکات حفتر نشان می‌دهد وي از کودتاي نظاميان عليه دولت قانوني محمد مرسي در مصر تبعيت می‌کند و درصدد است مسيري شبيه مصر را در ليبي اجرا کند. حفتر در اظهارات خود از کودتاي عبدالفتاح السيسي عليه محمد مرسي تمجيد کرد. خليفه حفتر اقدامات خود را نقشه راه جديد براي آينده سياسي ليبي مي‏داند.

علل سیر صعودی ناامنی در لیبی

در توضیح علل گسترش ناامنی در لیبی می‏توان دلایل زیادی مطرح کرد که برخی از این دلایل عبارت‌اند از:

1- تداوم بی‌ثباتی سياسي: بی‌ثباتی سیاسی در لیبی موضوعی نیست که پوشیده و یا همانند برخی کشورهای عربی آتش زیر خاکستر باشد. بی‌ثباتی سیاسی در لیبی اکنون به حدی شعله‌ور شده است که قدرت رهبران قبایل در این کشور از قدرت یک مقام رسمی بیشتر شده و این يکي از مهم‌ترین دلايل روند صعودی ناامنی در لیبی است. کنگره ملي ليبي طي30 ماه گذشته پنج بار، نخست‌وزیر جديد انتخاب کرده است. عبدالرحيم الکيب اولين نخست‌وزیر ليبي پس از مرگ معمر قذافي بود که از تاريخ 24 نوامبر 2011 تا 14 نوامبر 2012 به مدت تقریباً يک سال اين سمت را بر عهده داشت. مصطفي ابوشاقور به عنوان دومين نخست‌وزیر توسط کنگره ملي ليبي برگزيده شد، اما ابوشاقور حتي موفق نشد از کنگره ملي رأی اعتماد بگيرد. پس از شکست مصطفي ابوشاقور در تشکيل کابينه مورد اعتماد کنگره ملي ليبي، علي زيدان به عنوان نخست‌وزیر جديد انتخاب شد. زيدان از اکتبر 2012 تا مارس 2014 اين سمت را بر عهده داشت اما در نهايت کنگره ملي ليبي، علي زيدان را هم به دليل ناتواني در تأمین امنيت و فراهم کردن شرايط برگزاري انتخابات، برکنار کرد. کنگره ملي ليبي اواسط مارس گذشته پس از برکناري علي زيدان، عبدالله الثاني را به عنوان جانشين وي برگزيد اما الثاني خيلي زود و طي کمتر از ده روز به دليل مشکلات امنيتي ليبي از سمت خود کناره‌گیری کرد تا اکنون احمد معيتيق به عنوان پنجمين نخست‌وزیر ليبي طي 30 ماه گذشته برگزيده شود که انتخاب معیتیق نیز مورد قبول برخی اعضای کنگره و همچنین دادگاه قانون اساسی لیبی نیست. در نتيجه تغيير پي در پي نخست‌وزیران و شکست دولت‌های موقت در ليبي خلاء قدرت به وجود آمده است. ترديدي وجود ندارد که تغيير پي در پي نخست‌وزیران که سبب بی‌ثباتی سياسي در اين کشور شد يکي از دلايل اصلي بروز هرج‌ومرج گسترده در ليبي است.

2- افزایش شکاف سیاسی میان قوای مقننه و مجریه در لیبی: یکی دیگر از علل سیر صعودی ناامنی در لیبی این است که اختلاف‌ها ميان کنگره ملي ليبي و دولت اين کشور بالا گرفته به ویژه در سال گذشته میلادی به بالاترین حد رسیده است. اين اختلاف‌ها به حدي زياد است که حزب عدالت و سازندگي چندي پيش وزراي خود را از کابينه علي زيدان، نخست‌وزیر سابق، خارج کرد. اظهارات علي زيدان در شرايط کنوني و دفاع وي از تحرکات حفتر آشکارا گوياي شکاف ميان قواي مقننه و مجريه در ليبي است. علي زيدان کنگره ملي ليبي را ناتوان توصيف کرد که فقط بايد منحل شود. زيدان از همه افسران نيروهاي مسلح خواست به حفتر بپيوندند. شکاف‏ها در ليبي سبب شد که مقامات و گروه‌های سياسي اين کشور حتي توان برگزاري گفت‏وگوي ملي را هم نداشته باشند و بحران بی‌ثباتی سياسي ادامه داشته باشد و از دل اين بی‌ثباتی نيز شخصي مانند خليفه حفتر بيرون بيايد و ادعاي مبارزه با تروريسم در ليبي را مطرح کند.

3- حضور شبه‌نظامیان در ليبي: ترديدي نيست که شبه‌نظامیان هم اکنون يکي از بازيگران مهم تحولات ليبي محسوب می‌شوند. در نتيجه فعاليت شبه‌نظامیان، برخي بر اين باور هستند که ليبي هم اکنون با دو دسته نيروي امنيتي مواجه است: نيروهاي ارتش و نيروهاي شبه‌نظامی. (Wehrey, 1 May 2014)موضوع مهم اين است که هم اکنون شمار نيروهاي شبه‌نظامی در ليبي از شمار نيروهاي رسمي ارتش اين کشور بيشتر است. در زمان معمر قذافي، ارتش ليبي حدود 100 هزار نيرو داشت که هنوز هم از دولت ليبي حقوق مي‏گيرند، اما کارآيي چنداني ندارند. اين در حالي است که شمار شبه‌نظامیان در ليبي حداقل 170 هزار نفر است که کمتر از 30 درصد آنها در ارتش اين کشور ادغام شدند. (Cockburn, 19 May 2014) معمر قذافي در جنگ داخلي 9 ماهه بيش از 3 هزار مجرم را براي مقابله با اعتراض‏ها آزاد کرد که هنوز بيش از 2 هزار نفر از اين مجرمان در مناطق مختلف ليبي به ويژه در بنغازي حضور دارند. دولت و نهادهاي رسمي ليبي در برابر قدرت شبه‌نظامیان ضعيف هستند. برخي از تحليل‏گران بر اين باور هستند که ليبي به سرنوشتي شبيه سومالي دچار خواهد شد. هيچ نهاد امنيتي مستحکمي در ليبي کنوني در مقابل فعاليت شبه‌نظامیان وجود ندارد.

4- همسايگان ناامن: يکي ديگر از علل گسترش ناامني در ليبي این است که این کشور در همسایگی کشورهایی قرار گرفته که اکنون شرایط وخیم امنیتی را پشت سر می‏گذارند. ليبي با مصر، سودان، نيجريه، الجزاير، تونس و چاد هم مرز است. هر کدام از اين کشورها اکنون در شرايط بغرنج و ناگوار امنيتي به سر می‌برند. مرزهاي اين کشورها با ليبي ناآرام است و به محلي براي فعاليت آزادانه افراد مسلح تبديل شده است. در چنين شرايطي، ورود افراد مسلح و سابقه‌دار به ليبي و تأثیرگذاری آنها بر تحولات اين کشور آسان است.

پیامدهای سیر صعودی ناامنی در ليبي

سیر صعودی ناامنی از جمله تداوم تحرکات کنونی خلیفه حفتر در لیبی که وخیم‏ترین شرایط امنیتی را برای این کشور پس از مرگ قذافی به وجود آورده است، پیامدهای خطرناکی برای لیبی خواهد داشت که برخی از مهم‏ترین این پیامدها عبارت‌اند از:

1- افزايش شکاف ميان گروه‌های سياسي و به ويژه ميان قواي مقننه و مجريه: تقابل ميان دولت و کنگره ملي ليبي شدت گرفته است. بخشي از بدنه دولت و ارتش ليبي رسماً از تحرکات حفتر حمايت مي‏کنند. برخي گروه‏ها که نتوانستند در سايه کنگره ملي ليبي به اهداف خود دست يابند، با سوءاستفاده از شرايط کنوني درصدد هستند از طريق به راه انداختن درگيري در بنغازي به اهداف خود دست يابند.

2- افزايش احتمال تجزيه لیبی: بنغازي مرکز ايالت برقه در ليبي است. برقه به همراه فزان و طرابلس يکي از سه مرکز فدرالي ليبي بود که در زمان پادشاهي ادريس سنوسي به تصويب رسيد. از سوي ديگر مقامات محلي منطقه برقه در سال 2012 خواستار تشکيل منطقه فدرالي برقه شده بودند. با توجه به اين شرايط بايد گفت هم تحرکات گريز از مرکز در مناطق شرقي ليبي به ويژه در بنغازي آشکار است و هم اينکه مدعيان قدرت زيادي در اين منطقه حضور دارند که بخشي از آنها از اقوام پادشاه سابق، ادريس سنوسي ، هستند. احمد زبير السنوسي هم که در سال 2012 به رياست ايالت برقه برگزيده شده بود از خويشاوندان پادشاه مخلوع ليبي است که در عراق و سوريه دوره نظامي ديد و در زمان قذافي نيز از سال 1970 تا 2001 به علت اتهام کودتا عليه قذافي در زندان بود.

3- افزايش مشکلات اجتماعي و امنيتي: گفته مي‏شود ميزان مشکلات رواني و اجتماعي در ليبي در مقايسه با پيش از جنگ داخلي سال 2011 تا سه برابر افزايش يافته است. آسيب‏هاي اجتماعي از جمله شمار مبتلايان به مواد مخدر افزايش زيادي داشته است. در نتيجه فعاليت گروه‌های مسلح برخي گروه‏ها به تجارت پرسود سلاح روي آوردند به نحوي که ليبي به اصلي‏ترين منبع صادرات سلاح به مناطق پرآشوب جهان تبديل شده است. کميسيون امور داخلي کنگره ملي ليبي اعلام کرد که 643 نفر در جريان خشونت‏هاي سال 2013 کشته شدند و ميزان جرم و جنايت در اين کشور در سال 2013 در مقايسه با سال 2012 رشد قابل‌توجهی داشته است.

4- افزايش مشکلات اقتصادي مردم و دولت ليبي: اقتصاد ليبي به شدت به منابع نفتي اين کشور وابسته است. ليبي پيش از سال 2011 دوازدهمين صادرکننده نفت بود و روزانه 1.4 ميليون بشکه نفت صادر مي‏کرد، اما به واسطه در اختيار گرفتن برخي منابع و تأسیسات نفتي ليبي توسط افراد مسلح اين ميزان اکنون به 200 هزار بشکه در روز کاهش يافته است. اين اتفاق سبب افزايش مشکلات اقتصادي در ليبي از جمله کسري شديد بودجه شده است.

فهرست منابع:

1- Black Ian and Stephen Chris, (19 May 2014), Libya Crisis deepens as renegade Farmer General gains control of airbase, The Guardian.

2- Cockburn Patrick, (19 May 2014), Libya in Crisis: Rival Militias Position Themselves for Civil war as Country Disintegrates, The Independent.

3- Tharoor Ishaan, (20 May 2014), 8 Questions you want answered about the Crisis in Libya, The Washington Post.

4- Wehrey Frederic, (1 May 2014), Beyond Benghazi Libya’s Security Crisis and How the United States can help, Carnegie Endowment for Peace.

گزارش خطا

X Share

Telegram Google Plus Linkdin

Cloob Facenama

لینک کپی شد

نظر شما

قابل توجه کاربران و همراهان عزیز: لطفا برای سرعت در انتشار نظرات، از به کار بردن کلمات و تعابیر توهین آمیز پرهیز کنید.

پربازدید ها
پربحث ترین

کدهای تپ سواپ امروز ۲ آذر و ۳ آذر ؛ جواب تسک های یوتیوب Decluttering Your Wardrobe و Monetize Your YouTube و LUNA & UST Crash Explained Part 3

آخرین اخبار
عکس و فیلم

کد های کتز داگز امروز ۲ آذر و ۳ آذر؛ جواب تسک‌ های یوتیوب گربه سگ TOP 5 Small Town Side Hustles That Make Big Money by CAT DOG

پرطرفدارترین