پيوستن ايران به ضد بلوك، نه بلوك

در جريان سومين کنفرانس وزيران کشورهاي غيرمتعهد که روز 19 خرداد در پايتخت سريلانکا برگزار شد چند کشور از جمله ايران، پاکستان و بوليوي به عنوان اعضاي رسمي اين نهاد پذيرفته شدند.

جنبش عدم تعهد در سال ۱۹۶۱ (۱۳۴۰ شمسي) با تلاش رهبراني چون جواهر لعل نهرو (هند)، احمد سوکارنو (اندونزي)، جمال عبدالناصر (مصر) و مارشال تيتو (يوگسلاوي) به عنوان نيرويي که به گفته نهرو «ضد بلوک و نه بلوک» بود، بنيان نهاده شد. نخستين تلاش براي ايجاد همگرايي ميان کشورهايي که بعد ها به غيرمتعهد ها معروف شدند در آوريل سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ انجام شد و اين کنفرانس نگراني عميق خود را از تشنج بين المللي و خطر جنگ اتمي اعلام داشت.

ايران به دليل پيوستن رژيم پهلوي به پيمان نظامي بغداد نتوانست در نخستين اجلاس سران کشورهاي غيرمتعهد (بلگراد ۱۹۶۱) حضور يابد و از آن تاريخ به بعد نيز مساله عضويت ايران در اين جنبش مطرح نشد اما با وقوع انقلاب اسلامي در ايران، انقلابيون معترض به کاپيتاليسم و منتقد کمونيسم رسم بي طرفي را در طرفداري از غيرمتعهد ها ديدند و درخواست عضويت در اين سازمان را ارائه دادند.

در بيانيه کنفرانس باندونگ، از ملت ها خواسته شد که در صلح زندگي کنند و به عنوان همسايگان خوب به توسعه همکاري هاي دوستانه بر پايه اصول زير بپردازند:

۱) احترام به حقوق اساسي و انساني و احترام به هدف ها و اصول منشور سازمان ملل متحد

۲) احترام به حاکميت و تماميت ارضي همه ملت ها

۳) به رسميت شناختن برابري همه نژاد ها و برابري همه ملت ها صرف نظر از کوچکي و بزرگي آنها

۴) خودداري از مداخله در امور داخلي کشورهاي ديگر

۵) احترام به حق ملت ها در دفاع فردي يا جمعي، منطبق با منشور سازمان ملل متحد

۶) الف- خودداري از به کارگيري نيروهاي دفاعي جمعي به منظور خدمت به يک قدرت بزرگ

ب- خودداري از اعمال فشار به هر کشور از سوي کشور ديگر

۷) خودداري از تجاوز يا تهديد به تجاوز يا استفاده از زور عليه تماميت ارضي يا استقلال سياسي هر کشور

۸) حل و فصل همه اختلافات بين المللي از طريق صلح آميز از قبيل مذاکره، اجماع، داوري يا حل و فصل حقوقي

۹) ارتقاي منافع متقابل و همکاري هاي دو طرفه

۱۰) احترام به عدالت و تعهدات بين المللي.

به دنبال اين کنفرانس، در سال ۱۹۶۱ و با حمايت فيدل کاسترو و مارشال تيتو در کنفرانسي که در يوگسلاوي سابق برگزار شد، سازمان جنبش عدم تعهد موجوديت خود را اعلام کرد. جنبش غيرمتعهد ها ۵۳ عضو از قاره آفريقا، ۳۸ عضو از قاره آسيا، ۲۶ عضو از آمريکاي لاتين و يک عضو از اروپا (بلاروس) دارد.

جنبش عدم تعهد اين تعريف را از خود به دست مي دهد: «عدم تعهد نمادي است از جست و جوي بشر براي صلح و امنيت ملت ها و تلاش براي ايجاد يک نظام سياسي، اجتماعي و اقتصادي جديد در جهان. عدم تعهد نيرويي حياتي است براي نبرد عليه امپرياليسم در همه صور و مظاهر آن و همه اشکال سلطه خارجي، عدم تعهد تاکيدي است بر حقوق ملت ها براي دنبال کردن استراتژي هاي مستقل خود در جهت عمران و توسعه، مشارکت در حل و فصل مسائل بين المللي.» پيروي از سياست همزيستي مسالمت‎آميز، پشتيباني از جنبش هاي آزادي بخش، عدم پيوستگي به هيچ يک از پيمان هاي نظامي در چارچوب اختلافات قدرت هاي بزرگ از جمله ديگر سياست هاي کشورهاي غيرمتعهد است.

بنيانگذاران جنبش عدم تعهد و جانشينان بعدي آنها بر اين باور بودند که با توجه به تنوع جغرافيايي و ايدئولوژيکي کشورهاي عضو، در صورت ايجاد ساختارهاي رسمي همچون اساس نامه و دبيرخانه داخلي، احتمالااين جنبش از هم فرو خواهد پاشيد، زيرا يک سازمان فراملي متشکل از کشورهايي با ايدئولوژي ها و اهداف مختلف هرگز قادر به ايجاد ساختاري اداري و منطقي براي اجراي سياست هايي که مورد توافق کشورهاي عضو باشد، نخواهد بود. به همين سبب، نوع منحصربه فردي از ساختار اداري در اين جنبش شکل گرفت. بر اين اساس، ساختار اداري جنبش عدم تعهد مانند ساير سازمان هاي معمول، چندان داراي سلسله مراتب منطقي و حساب شده نيست و همه کشورهاي عضو فارغ از اندازه و اهميت خود از اين فرصت برخوردارند تا در تصميم سازي و سياست گذاري هاي جهاني نقش ايفا کنند.

شايد بتوان گفت جنبش عدم تعهد يکي از مهم ترين سازمان هاي بين المللي است که ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي به عضويت آن درآمده است. پس از تثبيت اوضاع سياسي کشور از سال ۱۳۶۰، ايران بر حضور خود در اين جنبش افزود و اين جنبش نيز متقابلااقدامات مثبتي به سود ايران انجام داد که از آن جمله مي توان به تلاش براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، محکوم کردن حمله آمريکا به هواپيماي مسافربري ايران در تير ۱۳۶۷، حمايت از اجراي قطعنامه ۵۹۸ و ساير موضع گيري هايي که با سياست هاي جمهوري اسلامي ايران انطباق داشته اند، اشاره کرد. موضوعاتي چون فلسطين، مخالفت با مذهب ستيزي و نژادپرستي، تقاضا براي گشودن بازار کشورهاي شمال به روي صادرات کشورهاي جنوب از جمله اين اقدامات بوده است.

در سالگرد پيوستن ايران به جنبش عدم تعهد يکي از اعضاي همان جنبش (عراق) جنگي هشت ساله با ايران را کليد زد. غيرمتعهد ها ميدان دار شدند تا بلکه آتش جنگ دو همسايه را بخوابانند؛ اولين تلاششان که تشکيل يک کميته حسن نيت مرکب از نمايندگان دولت هاي کوبا، يوگسلاوي، الجزاير، زامبيا، هند، پاکستان و سازمان آزادي بخش فلسطين بود با مخالفت نخست وزير وقت ايران ناکام ماند که در آبان ۱۳۵۹ گفته بود تا وقتي نيروهاي عراقي خاک ايران را ترک نکرده اند تهران هيچ آتش بسي را قبول نخواهد کرد. بعد از گذشت چند روز رئيس جمهور وقت ايران در نامه اي خطاب به سران کشورهاي غيرمتعهد خواستار موضع گيري آنها در مقابل تجاوز عراق شد.

مهم ترين اقدام حمايتي جنبش غيرمتعهد ها در قبال ايران بعد از جنگ تحميلي، تلاش براي محکوم نشدن ايران در آژانس بين المللي انرژي اتمي بود. چنان که در نشست هاي شوراي حکام آژانس که به منظور بررسي فعاليت هاي هسته اي ايران برگزار مي شد غيرمتعهد ها با موضع گيري خود از اين شورا خواستند به دور از فشارهاي سياسي به بررسي دقيق وضع تسليحاتي همه کشورهاي عضو بپردازد.

منبع: تاريخ ايران

گزارش خطا