ماجراى توافق ايران و روسيه در عدم بهره بردارى از منابع گاز خزر چيست؟

اقتصادآنلاین - مهفام سلیمان‌بیگی؛ روز گذشته رییس انجمن صنفی سی‌ان‌جی در گفت‌وگو با ایلنا خبر داد که طبق توافقی که قبلا با روسیه انجام شده است، ایران حق برداشت از هشت حلقه چاه بزرگ گازی در دریای خزر را ندارد. آن هم درحالی که این چاه‌ها در محدوده آبی ایران هستند.

به گفته او طبق این توافق تا زمانی که تراز گاز ایران مثبت باشد و تولید کفاف مصرف داخلی را بدهد، ما حق استخراج از منابع دریای خزر را نداریم.

رییس انجمن صنفی سی‌ان‌جی علت این موضوع را اینطور توضیح داده بود:« اکنون روسیه 18.1 درصد از ذخایر گاز دنیا را داراست و این رقم در مورد ایران 17.9 درصد است، چنانچه از خزر برداشت داشته باشیم این رقم به 18.2 درصد رسیده و در مقام بالاتری از روسیه قرار می‌گیریم که طبق توافق‌هایی که قبلا با این کشور صورت گرفته نباید اینچنین شود تا روسیه همچنان در صدر باشد».

در پی خبر این توافق شوکه‌کننده که ظاهرا تاکنون در سکوت پیش رفته است، موج انتقادات جدیدی در فضای مجازی از سوی افکار عمومی از همه‌جا بی‌خبر به راه افتاده است.

اما نکته جالب اینجاست که پیگیری‌های خبرنگار اقتصادآنلاین از اتاق بازرگانی کشور نشان می‌دهد که نه تنها مردم، بلکه مسئولان رده‌بالای بخش خصوصی هم در مواجهه با این خبر غافلگیر شده‌اند.

برای مثال رضا پدیدار، نائب رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران اعلام می‌کند که به هیچ عنوان از این توافق خبر ندارد. حتی آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، نیز در این باره به اقتصاد آنلاین می‌گوید:« ما هر روز در حال سورپرایز شدن هستیم و از همه چیز بی‌خبریم وگرنه ممکن نبود زیر بار چنین خفتی برویم. اجازه برداشت از منطقه گازی خزر که بسیار غنی است، خیلی مهم است. این خبر شبیه خبر استخراج نفت کشور ما در قم بود.

او تاکید می‌کند: من به عنوان رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی کشور از مفاد هیچ یک از قراردادهای ایران مطلع نیستم. هیچ بخشی از این گزارش‌های به ما اطلاع‌رسانی نمی‌شود. اتاق به طور جدید و رسمی در جریان هیچ بخشی از توافق‌نامه‌ها نیست».
علاوه بر بخش مربوط به انرژی، ظاهرا اتاق مشترک ایران روسیه هم در جریان مفاد قراردادها نیست. هادی تیزهوش تابان، رییس اتاق مشترک ایران و روسیه، عنوان می‌کند:« این اطلاعات را فقط مقامات دولتی دارند. من هم مثل شما این خبر را الان شنیدم. معمولا این گزارش‌ها منتشر نمی‌شود. همانطور که مفاد توافق ایران و چین منتشر نشد. این مسائل و قراردادها محرمانه تلقی می‌شوند و معمولا فقط بخشی از کلیات آن منعکس می‌شود».

معامله گاز؛ فقط با اجازه روسیه!
البته ماجرای واگذاری شوک‌برانگیز گاز ایران به روسیه، آن هم در سکوت، پیش از این هم مطرح شده بود ولی درست مثل شنیده‌ها پیرامون قرارداد 25ساله ایران و چین، در همان ساعات و روزهای اول به شدت تکذیب شد.

چند ماه پیش رسانه‌ای تخصصی و بین‌المللی به نام «اویل پرایس» در یک گزارش تحلیلی به کشف اخیر میدان گازی جدیدی در آب‌های شمالی ایران اشاره کرد. این رسانه نوشته بود که به واسطه این کشف جدید، ایران قادر خواهد بود حداقل ۲۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند و این یعنی تغییر جغرافیای سیاسی منطقه.

طبق این گزارش، به صورت محافظه‌کارانه تخمین زده شده بود که ذخایر ثبت شده و احتمالی میدان‌های گازی و نفتی وسیع‌تر در منطقه خزر، که شامل میدان‌های ساحلی و فراساحلی می‌شوند، دارای ۴۸ میلیارد بشکه نفت و ۲۹۲ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی باشد.
بنابر همین روسیه تصمیم گرفت که دریای خزر دوباره به عنوان دریا تعیین شود، نه دریاچه. اتفاقی که به طور اساسی تقسیم درآمد حاصل از آن را تغییر داد.

در میان شرکا، سهم ایران در توافق اولیه و در سال ۱۹۲۱ (در مورد حقوق ماهیگیری) با اتحاد جماهیر شوروی 50 درصد تعیین شد ولی این توافق در سال ۱۹۲۴ تغییر کرد و سهم ایران با کاهشی شدید به ۱۱.۸۷۵ درصد رسید.
این بدین معنا است که ایران دست کم ۳.۲ تریلیون دلار از درآمد خود را از دارایی‌های مشترک منابع انرژی از دست می‌دهد. اما چرا ایران تغییر وحشتناک در سهم خود از غنایم دریای خزر را پذیرفت ؟

نگارنده تحلیل اویل پرایس نوشته بود، دلیل این بوده که در آن زمان جمهوری اسلامی در حال مذاکره برای توافق ۲۵ ساله با چین بوده که اتفاقا شامل یک توافق بزرگ مهم با روسیه نیز می‌شده. در واقع این قرارداد با روسیه یک ضرورت حقوقی برای قرارداد ۲۵ ساله با چین بود.

بنابراین تهران هم ضرورتی ندیده تا در مذاکرات، درباره سهم خود از منابع دریای خزر با کِرِملین بازی سختگیرانه‌ای را آغاز کند و این توافق هم به توافقات موجود چند لایه و ۱۰ ساله که ایران تا آن زمان با روسیه امضا کرده بود، اضافه شد.
جالب‌تر اما آنجا بود که ظاهرا یکی دیگر از عناصر کلیدی توافقنامه ۲۰ ساله بین ایران و روسیه و دو توافقنامه ۱۰ ساله قبلی این بوده که روسیه عملاً بر اینکه گاز ایران در کجا و به چه قیمتی فروخته شود، کنترل داشته باشد!
قرارداد با روسیه در سکوت تصویب شده است؟

«سریال تکراری رسانه‌های خارجی برای تخریب روابط ایران و روسیه» این برداشتی بود که برخی رسانه‌های داخلی از گزارش اویل‌پرایس مطرح کردند، تا از مفاد قرار داد 20 ساله ایران و روسیه دفاع کنند. آن هم در شرایطی که قرارداد محرمانه مانده بود و مفاد آن به هیچ بخشی، به صورت شفاف منعکس نشده بود.

شرکت نفت خزرهم به عنوان کاشف و متولی میدان کشف شده گزارش اویل پرایس را تکذیب کرد و روابط عمومی آن نوشت:« شرکت نفت خزر در باب مطالب مطرح شده در نشریه اویل پرایس اعلام می‌دارد هیچگونه اطلاعی از مذاکرات و توافقات ادعایی آن رسانه در خصوص منابع هیدروکربوری خزر جنوبی با کشورهای چین و روسیه نداشته است».

حالا به دنبال گفته رییس انجمن سی‌ان‌جی کشور مبنی بر واگذاری هشت حلقه گازی از منابع دریای خزر، روابط عمومی نفت خزر این تکذیبیه را در صفحه توییتری خود بازنشر داده است و نوشته که توافق‌نامه ایران و روسیه هنوز در مجلس تصویب نشده است.
این در حالی است که کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه، به برنامه بدون خط خوردگی رادیو گفته بود که این توافق‌نامه 20 سال پیش در مجلس ایران تصویب شده است و حالا فقط نیاز است برای یک دوره پنج ساله تمدید شود.

حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر ارشد مسائل روسیه، نیز درباره این موضوع به اقتصادآنلاین می‌گوید:« این قرارداد 20 ساله نبوده، پنج ساله بوده و بعد تا 10 سال تمدید شده است. بعد این 10 سال را 10 سال دیگر هم تمدید کردند. در واقع اتفاق جدیدی رخ نداده است. همان قراردادی است که قبلا بسته شده بود، فقط احتمال دارد در بخش‌هایی مفاد تازه به آن اضافه شده باشد.
او می‌افزاید: این که مفاد این قرارداد رسما محرمانه اعلام شده است یا نه را نمی‌دانم اما من برای پیدا کردن و خواندن آن جستجوی بسیاری کردم ولی متاسفانه موفق به یافتنش نشدم».

نکته‌ای که بهشتی‌پور در این باره می‌گوید، همان چیزی است که در گزارش اویل‌پرایس هم به آن اشاره شده بود البته به شکل دیگری. در متن گزارش اویل پرایس گفته شده که قرار داد ایران و روسیه در دو دوره 10 ساله پیشین وجود داشته و حالا قرار است برای 20 سال آینده تمدید شود. همچنین در متن این گزارش هیچ اشاره‌ای به واگذاری مستقیم و کامل چاه‌های گازی به روسیه نشده است و تنها اظهار شده که روسیه روی فروش آن توسط ایران کنترل خواهد داشت.