روسيه، مخالف برجام است؛ نه موافق

آرمان ملی-علیرضا پورحسین: در ادامه روابط پر فراز و نشیب ایران و روسیه، ولادیمیر پوتین در تماس تلفنی با رئیس جمهوری ایران تاکید کرده است که از حقوق هسته‌ای ملت ایران حمایت می‌کند. جمله‌ای که بیش از سایر صحبت‌های پوتین مورد توجه قرار گرفته است و برخی آن را در تضاد با آن مواردی می‌بینند که در خصوص مذاکرات برجام از روسیه افشا شده است. اظهارنظری که حتی با توییت‌های وقت و بی‌وقت نماینده روسیه در وین نیز متضاد به‌نظر می‌رسد. در راستای بررسی ابعاد مختلف نقش‌آفرینی روسیه در مذاکرات احیای برجام، «آرمان ملی» گفت و گویی با علی اصغر زرگر، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل داشته است که در ادامه می‌خوانید.

رئیس جمهوری روسیه در گفت و گو با رئیس جمهوری ایران عنوان کرده است که از حقوق هسته‌ای ایران حمایت می‌کند، آیا می‌توان به این صحبت‌های پوتین در عرصه مذاکرات احیای برجام اعتماد کرد؟

در گذشته و در برهه‌ای از زمان اوباما گفته بود که اگر می‌توانست تمام پیچ و مهره‌های تاسیسات هسته‌ای ایران را باز می‌کرد تا برنامه هسته‌ای ایران به صورت کامل متوقف شود. یعنی آنها بر این باور بودند که ایران نباید هیچ فعالیت هسته‌ای داشته باشد. آمریکا در برجام مجبور شد برخی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران را بپذیرد و عملا برنامه هسته‌ای ایران به صورت محدود پذیرفته شد. امروز و با توجه به رایزنی‌هایی که پیش از آغاز دور هفتم مذاکرات انجام شده است به نظر می‌رسد که ایران قصد دارد فعالیت هسته‌ای را فراتر از آن چیزی که در سال 2015 مورد توافق قرار گرفته بود، داشته باشد و احتمالا پوتین نیز در پاسخ به این خواسته ایران گفته است که از حقوق هسته‌ای ایران دفاع می‌کند. به نظر می‌رسد که ایران درخواست غنی سازی 20 درصد را داده باشد تا در تامین سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای خودکفا باشد. به نظر می‌رسد که پوتین هم در خصوص همین موارد و پیش مذاکرات روزهای اخیر اظهارنظر کرده باشد. در همین پیش مذاکرات معاون سیاسی وزیرخارجه ایران گفته است که در مورد برجام 2015 صحبتی وجود ندارد و آن یک توافق انجام شده قلمداد می‌شود و اگر آمریکا به تعهدات خود عمل کند ایران نیز به تعهدات خود عمل می‌کند و در ادامه گفته است که امروز باید در خصوص رفع کل تحریم‌ها مذاکره کرد. طبق این صحبت‌ها احتمالا ایران می خواهد امتیازات بیشتری بگیرد و روسیه نیز عنوان می‌کند که از ایران در این راستا حمایت می‌کند.

از مجموع صحبت‌های پوتین چه برداشتی می‌توان کرد؟

پوتین عنوان کرده که از حقوق هسته‌ای ایران دفاع می‌کند اما شفاف موضع گیری نکرده و به صورت کلی حرف زده است. پوتین عنوان نکرده است که منظور او همان برجام سال 2015 است یا با درخواست‌های جدید ایران موافق است. صحبت‌های پوتین ابهام برانگیز بود و شاید به این علت باشد که روسیه با طرف‌های دیگر برجام نیز منافع مشترکی دارد و نمی‌خواهد آن منافع را به خطر بیاندازد و از سوی دیگر می‌خواهد به گونه‌ای عمل کند تا دولت جدید ایران تمایل به ارتباط با شرق را در اولویت قرار دهد.

صحبت‌های پوتین در تضاد با مواضع گذشته آنها در قبال برجام قلمداد می‌شود؟

وزیرخارجه پیشین ایران در گذشته عنوان کرده بود که روسیه در روند مذاکرات برجام کارشکنی کرده بود و مصادیقی از آن را نیز عنوان کرده بود. در مقاطعی در روند برجام شاهد بوده‌ایم که روسیه همسو با ایران نبوده و از ایران حمایت نمی‌کرده است. این رویه متضاد روسیه به دلایل مختلفی وابسته است. باید توجه داشت که روسیه یک کشور آسیایی اروپایی است و منافع امنیتی، تجاری، سیاسی و اقتصادی خاص خود را دارد که مشخصا این منافع را فدای ایران نمی‌کند و نخواهد کرد. روسیه منافعی در همکاری با غرب دارد و از طرفی نیز قسمت اعظمی از خاک این کشور در آسیا قرار دارد و با کشورهای شرقی نیز ارتباط تنگاتنگی دارد. روسیه امروز در خلیج فارس و خاورمیانه نیز منافعی دارد که همواره ملاحظه آنها را می‌کند و به علت داشتن منافع متعدد که بعضا شاید در تضاد با منافع ایران باشند، نمی‌تواند به صراحت و به صورت کامل از ایران حمایت کند. امروز صحبت‌های پوتین نیز آینه‌ای از همان سیاست آنها بود. یعنی نه به گونه‌ای شفاف صحبت کردند که سایر کشورها از آنها آزرده شوند و نه به گونه‌ای صحبت کردند که ایران را از دست دهند. نکته اساسی این است که روسیه تمایل ندارد تمام اختلافات ایران و آمریکا حل و فصل شود و به همین علت است که بعضا سیاست‌های متفاوت از آنها در قبال ایران مشاهده می‌کنیم. روسیه می‌داند که در ایران به صورت کلی و به‌خصوص در میان تکنوکرات‌ها تمایل به غرب بیش از تمایل به شرق است که نمونه آن را می‌توان در مهاجرت یا تحصیل در کشورهای غربی مشاهده کرد. امروز کمتر کسی در ایران برای مثال برای ادامه تحصیل به کشورهای شرقی و یا روسیه می‌روند و اغلب اروپای غربی و یا آمریکای شمالی را انتخاب می‌کنند. این نشان دهنده گرایش ایرانی‌ها به سمت غرب است که می‌توان نمونه‌هایی از آن را در صنعت ایران نیز مشاهده کرد و مشخصا این امر به مذاق روسیه خوش نمی‌آید که در همسایگی خود یک کشور قدرتمند وجود داشته باشد که متمایل به غرب است. روسیه می‌خواهد ایران را در وضعیتی نگه دارد که نه تمام مشکلات با غرب حل شود و نه تنش‌ها بیشتر شود. ایران اگر روابط خوبی با غرب داشته باشد، در وهله اول روسیه انحصار انرژی جهان را از دست می‌دهد و نمی‌خواهد به این سمت برود. روسیه درست است عنوان می‌کند که از ایران حمایت می‌کند اما روی خوشی از تمایل ایران به سمت غرب ندارد و اجازه نمی‌دهد تا روابط ایران و غرب بهبود یابد.