زمینه‌های مشترک میان ایران و گروه «بریکس»

ناصر ثقفی عامری

ایران از ظرفیت‌های قابل توجهی برای عضویت در گروه کشورهای «بریکس» برخوردارست. ایران علاوه بر نفوذ ژئوپولیتیک قابل توجه خود، به رغم تحریم‌های هولناکی که غرب علیه آن وضع کرده است، دارای اقتصادی در حال رشد و گسترش می‌باشد و این نشان می‌دهد که این کشور تا چه اندازه برای تبدیل شدن به یک اقتصاد پیشرو در آینده مصمم است.

بریکس (BRICS) سر واژه‌ای مرکب از حروف اول نام کشورهای تشکیل دهنده گروهی است که مشخصه عمدة آن این است که اعضایش همگی در زمرة اقتصادهای نوظهور در جهان قرار دارند یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی. آن گونه که برخی صاحب‌نظران اظهار داشته‌اند، اگر ایران به این گروه از اقتصادهای سریعاً در حال رشد بپیوندد، در آن صورت نام این گروه از BRICS به BRIICS تغییر پیدا خواهد کرد و نه تنها عاملی تشدید کننده در عنوان آن (به دلیل تکرار حرف "I") به حساب خواهد آمد بلکه ظرفیت این اتحادیه را نیز را تشدید خواهد نمود. دلایل خوبی وجود دارد مبنی بر اینکه با عضویت ایران، جایگاه «بریکس» در سیاست جهانی ارتقا خواهد یافت.

در حال حاضر، «بریکس» گروهی متشکل از پنج کشور با سطوح متفاوتی از قدرت می‌باشد، اما هدف مشترک آنها دستیابی به یک نظام بین‌المللی عادلانه‌تر است. هر یک از اعضای «بریکس» در یکی از حوزه‌های سیاسی و اقتصادی در منطقه خود بازیگری عمده به شمار می‌آید، بنابراین، می‌توان گفت گروه مزبور با پوشش دادن مناطقی مانند اوراسیا، آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین از ابعادی جهانی برخوردارست. ترکیب گروه نیز جالب توجه است. دو کشور عضو یعنی روسیه و چین از اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل می‌باشند و از حق وتو برخوردارند. سه کشور عضو این گروه یعنی روسیه، چین و هند دارای سلاح هسته‌ای هستند. دو کشور دیگر، برزیل و آفریقای جنوبی، کشورهایی برخوردار از توانمندی هسته‌ای می‌باشند که عضو پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) هستند.

از این لحاظ، ایران به عنوان یک عضو جدید «بریکس» از ظرفیت‌های قابل توجهی برخوردارست. ایران علاوه بر نفوذ ژئوپولیتیک قابل توجه خود، به رغم تحریم‌های هولناکی که غرب علیه آن وضع کرده است، دارای اقتصادی در حال رشد و گسترش می‌باشد و این نشان می‌دهد که این کشور تا چه اندازه برای تبدیل شدن به یک اقتصاد پیشرو در آینده مصمم است. ایران مانند آفریقای جنوبی و برزیل به توانمندی هسته‌ای دست یافته اما همچنان به مقررات ان.پی.تی پایبند باقی مانده است. ایران در هر فرصتی دستیابی به کلیه انواع سلاح‌های کشتار جمعی از جمله سلاح‌های هسته‌ای را تقبیح کرده است. ایران به عنوان یک قدرت با نفوذ در محیط منطقه‌ای ناپایدار و بی‌ثباتی که در آن واقع شده است یعنی خاورمیانه و غرب آسیا، همواره خواستار یافتن راه‌های مسالمت‌آمیز برای بحران‌های منطقه‌ای، اعم از بحرین یا سوریه، بوده است.

همان گونه که در اعلامیه و برنامه اقدام پنجمین اجلاس سران گروه «بریکس» در دوربان، آفریقای جنوبی (که در 26 و 27 مارس 2013 برگزار شد) آمده است. «بریکس» برخلاف برخی دیگر از سازمان‌های غرب – محور خواهان اتخاذ رویکردی جامع و مبتنی بر همبستگی و همکاری با کلیه کشورها و ملت‌ها می‌باشد. این رویکرد آشکارا از خواستة ایجاد یک نظم نوین جهانی برمی‌خیزد. همان گونه که رهبران «بریکس» خاطر نشان ساخته‌اند «ساختار کنونی حکمرانی جهانی توسط نهادهایی کنترل می‌شود که در شرایطی شکل گرفته‌اند که چشم‌انداز بین‌المللی در کلیه وجوه آن با چالش‌ها و فرصت‌های متفاوتی مواجه بود. همچنین در اجلاس سران بار دیگر از آهنگ کند انجام اصلاحات در صندوق بین‌المللی پول (IMF) ابراز نگرانی شد و ابراز امیدواری گردید که مدیر کل آینده سازمان تجارت جهانی (WTO) از یک کشور در حال توسعه انتخاب شود.

به عنوان نخستین گام در جهت رفع سلطة بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول بر نظام مالی که عمدتاً تحت نفوذ ایالات متحده و متحدینش قرار دارد، اجلاس سران تصمیم به تأسیس یک بانک توسعه جدید توسط دولت‌های عضو به منظور ایجاد زیربنای مالی مؤثر با مشارکت قابل توجه و کافی گرفت. پیشنهاد شد که سرمایه‌گذاری اولیه معادل با 50 میلیارد دلار باشد که پنج کشور عضو به طور مساوی به تأمین آن بپردازند. مهمتر اینکه در حاشیه اجلاس، یک موافقت‌نامه مبادله ارزی بین چین و برزیل به امضا رسید. بنابر این موافقتنامه سالانه 30 میلیارد دلار تجارت دو جانبه می‌تواند به یوان یا رئال صورت گیرد.

قابل ذکر است که قراردادهای مبادله ارزی با چین و دیگر طرف‌های تجاری مانند هند، اول بار توسط ایران پس از آن منعقد شد که ایالات متحده و متحدینش تحریم‌های پولی و مالی یکجانبه‌ای برخلاف اصول بازار آزاد که پیرو آن می‌باشند، علیه ایران وضع کردند و در نتیجه، ایران و دیگر کشورها را ترغیب نمودند تا در تجارت خارجی خود از دلار یا یورو استفاده نکنند. این امر در صورتی که یوان به طور کامل در بازارهای ارز خارجی قابل تسعید شود به چالشی جدی‌تر تبدیل خواهد شد.

گرچه تمرکز اولیه «بریکس» بر مسائل اقتصادی و مالی بود، اما با توجه به وابستگی متقابل سیاست بین‌الملل و مسائل اقتصادی و نیز نیاز به اصلاح سازمان ملل، اجلاس سران «بریکس» در اعلامیه خود تأکید کرد که اصلاح جامع سازمان ملل از جمله شورای امنیت آن به منظور افزایش نمایندگی و کارآمدی و در نتیجه پاسخگویی بیشتر آن به چالش‌های جهانی یک ضرورت است.

اجلاس سران بریکس در رابطه با موضوعات عمده بین‌المللی و مشخصاً برنامه هسته‌ای ایران، نگرانی خود را از تهدید اقدام نظامی و نیز تحریم‌های یکجانبه اعلام کرد، همچنین تأکید به عمل آمد که هیچ راه‌حل دیگری جز مذاکره در مورد مسئله هسته‌ای ایران وجود ندارد. ما حق ایران را برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بنا بر تعهدات بین‌المللی‌اش به رسمیت می‌شناسیم و از حل و فصل مسائل از طریق ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک و گفتگو از جمله بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) طبق مفاد قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل و تعهدات ایران به موجب پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NPT) حمایت می‌کنیم. در خصوص بحران سوریه، رهبران «بریکس» حمایت خود را از فرایند گذار تحت رهبری سوریه از طریق انجام «گفتگوهای ملی فراگیر» اعلام کردند که به استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه احترام بگذارد.

خلاصه اینکه به نظر می‌رسد هدف نهایی «بریکس» یافتن راه‌حل‌هایی برای انجام تغییرات در نظام بین‌الملل باشد، امری که تاکنون بسیار به تعویق افتاده است. با وجود این، میزان موفقیت آن به عوامل گوناگونی بستگی دارد که عمدتاً به چالش‌هایی مربوط می‌شوند که رویاروی انجام تغییرات بنیادی در نظم بین‌المللی قرار دارند. با این حال، رویکرد اولیه «بریکس» برای کشورهایی مانند ایران که خواستار این هستند که نظام‌ عادلانه‌تری بر سیاست جهانی حاکم شود، جذاب به نظر می‌رسد.

در ایران، طرفداران سیاست «نگاه به شرق» منافع مشترک فراوانی با «بریکس» پیدا خواهند کرد. رویکرد غرب به پرونده هسته‌ای ایران و تحریم‌های یکجانبه آن بیش از پیش ایرانیان را از غرب دور می‌سازد و آنان را به سمت «شرق» سوق می‌دهد، هر چند برخی ممکن است در مورد عضویت ایران در «بریکس» با توجه به رویارویی کنونی میان غرب و ایران بر سر برنامه هسته‌ای، احتیاط به خرج دهند، اما می‌توان چنین استدلال کرد که وارد شدن ایران در این گروه از تنش‌هایی که عمدتاً به دلیل سیاست‌های جانبدارانه غرب به وجود آمده خواهد کاست. نقش سازنده ایران در «بریکس» بی‌شک به هدف ایجاد یک نظم بین‌المللی عادلانه‌تر یاری خواهد رساند.

*پژوهشکده تحقیقات راهبردی

گزارش خطا