سه سناریوی پیش روی برجام

سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین کشورمان در مقاله ای در پایگاه خبری میدل ایست آی به بررسی سه سناریوی پیش روی برجام پرداخت.

به گزارش ایسنا، متن این مقاله به شرح زیر است:

هشتمین دور مذاکرات هسته ای ایران و قدرتهای جهانی برای احیاء برجام دوشنبه این هفته آغاز شد. علی باقری رئیس تیم مذاکره کننده ایرانی اظهار داشت که طی هفتمین دور مذاکرات پیشرفت خوبی حاصل شد. او گفت اروپایی‌ها ابتدا مقاومت کردند اما نهایتا پذیرفتند که مذاکرات بر مبنای دو طرح پیشنهادی ایران ادامه یابد. از طرف دیگردیپلمات‌های سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس گفتند در این دور از مذاکرات مقداری پیشرفت تکنیکی حاصل شده چون مذاکرات با تیم جدید هسته ای ایران به نقطه ای نزدیک شد که با تیم قبلی هسته‌ای ایران متوقف شده بود.

سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا نیز در مورد این دور از مذاکرات گفت: "مذاکرات خوب پیش نمی‌رود چون ما هنوز راهی برای بازگشت به برجام نیافته ایم. تنها چیزی که خوب پیش می‌رود اتحاد ما با اروپا و اشتراک موضع بیشتر با روسیه و چین است".

اما واقعیت این است که خروج ترامپ از برجام، منشاء اصلی همه مشکلات فعلی پروسه احیاء برجام است ضمن اینکه شرایط درمورد برنامه هسته‌ای ایران در مقایسه با ۲۰۱۵ که برجام توافق شد، به‌طور کلی تغییر کرده است.

تحریم‌های وحشیانه

پس از ۱۲ سال گفت‌وگوهای هسته ای، برجام به عنوان جامع‌ترین سند تاریخ عدم اشاعه مورد توافق گرفت. با وجودی که ایران درحال اجرای کامل توافق بود، ترامپ از برجام خارج شد و گسترده ترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد. چون تحریم‌های ترامپ شامل تحریم‌های ثانویه آمریکا بود، بقیه کشورها قادر به همکاری اقتصادی با ایران نبودند زیرا توسط آمریکا مجازات می‌شدند. طبق ماده ۲۹ برجام آمریکا، اروپا، چین و روسیه متعهد شده اند که مانع روابط عادی بازرگانی و اقتصادی ایران و سایر کشورها نشوند.

درس مهمی که ایران گرفت این بود که به آمریکا نمی‌شود اعتماد کرد. حتی اگر آمریکا یک سند بین المللی را امضا کند که به تایید شورای امنیت سازمان ملل هم رسیده باشد، باز هم ضمانتی وجود ندارد که آمریکا به عهدش عمل کند. تجربه خروج ترامپ از برجام و اعمال بی‌سابقه دریایی از تحریم‌ها، حدود یک تریلیون دلاری خسارت اقتصادی به ایران زد. لذا ایران درخواست به‌حقی از کشورهای غربی دارد برای اینکه تضمین بدهند که خروج از برجام تکرار نخواهد شد و همه تحریم‌های ترامپی هم باید برداشته شود، تا ایران به برجام برگردد.

ترامپ در می ۲۰۱۸ از برجام خارج شد. بااین وجود ایران تا می ۲۰۱۹ برجام را بطور کامل اجرا کرد به امید اینکه اروپا و روسیه و چین بتوانند به تعهدات‌شان عمل کنند تا ایران هم از منافع اقتصادی برجام بهره مند شود. بعد از ناامیدی، ایران نیر اقدام به کاهش تعهداتش نمود و برنامه هسته ای خود را فراتر از برجام توسعه داد به‌طوری‌که امروز نقطه گریز هسته‌ای را از یک سال به دو ماه کاهش داده، غنی سازی زیر ۵% را به ۶۰% رسانده، انواع سانتریفیوژهای پیشرفته و پر سرعت را تولید و فعال کرده است. کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفت که ۴۳۳ پوند اورانیوم غنی شده ۲۰% و ۵۵ پوند اورانیوم غنی شده ۶۰% دارد، و بجز کشورهای دارنده بمب اتم، قادر به تولین این سطح از غنی سازی نیستند.

اکنون ایران بخاطر بی عقلی ترامپ در اعمال فشار حداکثری؛ به نقطه ای رسیده که با یک کشور در آستانه هسته ای که با میزان فعلی اورانیومش بتواند حداقل یک بمب هسته ای بسارد، فاصله ندارد. در حقیقت هزینه این دارایی ایران، یک تریلیون دلار خسارت اقتصادی است که ترامپ به ایران وارد کرده است. در صورت احیاء برجام، تعهدات هسته‌ای ایران ظرف یکی دوماه قابل انجام است. زیرا صدور اورانیوم غنی شده ۶۰% و ۲۰% و اورانیوم مازاد بر ۵% میتواند سریع صورت گیرد و توقف سانتریفیوژها پیشرفته هم نیازمند زمان طولانی نیست. یعنی ظرف یکی دو ماه نقطه گریز هسته ای ایران از دو ماه می‌توان به یک سال افزایش پیدا می‌کند.

به‌سادگی قابل پیش بینی است که به محض اینکه ایران این امتیاز را از دست بدهد، کنگره و دولت آمریکا سیل جدیدی از تحریم‌ها تحت عنوان موضوعات منطقه ای و موشکی و حقوق بشر و تروریسم به راه بیاندازند و در عمل منافع اقتصادی ایران از برجام را نابود کنند. به‌همین دلیل ایران اجرای پایدار برجام را طلب می‌کند.

سه سناریوی مطرح

سناریوی اول آنچه که مقامات اسرائیل تبلیغ می‌کنند که در غیاب برجام به ایران حمله نظامی صورت گیرد. این سناریو یک بلوف تبلیغاتی برای فشار روانی روی ایران بیش نیست. آمریکا در شرایطی نیست که آلوده جنگ جدید در خاورمیانه شود.

سناریو دوم در غیاب برجام، استمرار همان سناریوی دوره ترامپ یعنی جنگ تمام عیار اقتصادی و سیاسی به همراه جنگ سایبری ازجمله عملیات تخریب در تاسیسات هسته ای وترور دانشمندان هسته‌ای و غیره است. این سناریویی است که در چهار سال گذشته تجربه و شکست خورده است. البته در صورت شکست مذاکرات برجام، قابل پیش‌بینی است که آمریکا و اروپا بانی قطعنامه های شورای حکام آژانس علیه ایران شوند که در صورت تصویب، احتمالا عکس العمل ایران هم خروج از برجام است. در ادامه این بحران، ممکن است مثل دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد، پرونده ایران با فشار آمریکا و اروپا به شورای امنیت سازمان ملل ببرند و قطعنامه در قالب فصل منشور علیه ایران صادر کنند که احتمالا در این حالت، ایران هم از معاهده ان پی تی خارج خواهد شد.

سناریو سوم که عاقلانه ترین سناریوست، احیاء برجام از طریق دیپلماسی است. ماجرای برجام تفاوت جالب عملکرد ایران و آمریکا به تعهداتشان را نشان داده است. ترامپ بعد از انتخاب، برجام را به‌عنوان میراث اوباما پاره کرد اما رئیس جمهور جدید ایران، آقای رئیسی که از جناح سیاسی مخالف روحانی است، به‌دنبال احیای برجام به‌عنوان میراث روحانی است. به‌طور خلاصه لازمه موفقیت دیپلماسی منوط به رفع کامل و پایدار تحریم‌های مغایر با برجام توسط آمریکا است تا به طور متقابل ایران هم به تعهدات کامل هسته ای برجامی بازگردد.