مراقب سنگ اندازي‌ها در برجام باشيد؛ حتي چين

آرمان ملی- علیرضا پورحسین: در تاریخ ایران همواره تصمیم‌گیری‌های اشتباه در حوزه سیاست خارجی به خصوص در سده‌های اخیر سبب شده تا ایران متحمل خسارت‌های زیادی شود. خسارت‌هایی که هنوز هم می‌توان نشانه‌های آن را دید. به همین علت امروز باید با درس‌گیری از گذشته مسیر صحیح را در سیاست خارجی انتخاب تا بار دیگر در ورطه خطرناک ایجاد شده از سوی قدرت‌های بزرگ گرفتار نشویم. در این برهه زمانی مشخصا مذاکرات وین، ارتباط با چین و روسیه قسمت‌های مهمی از سیاست خارجی ایران را تشکیل می‌دهند که همچنان اما و اگرهای زیادی در خصوص آن‌ها وجود دارد و مشخصا اشتباه در هر زمینه می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری در پی داشته باشد. در راستای بررسی مهم‌ترین چالش‌های سیاست خارجی ایران در روزهای اخیر «آرمان ملی» گفت‌وگویی با مهدی ذاکریان، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی داشته است که در ادامه می‌خوانید.

توافق موقت ممکن است منجر به دلسردی طرف‌های مذاکره کننده شود؟

مذاکرات وین یک فرآیند یکسان و روشن نیست و به صورت پرنوسان سپری می‌شود. آن چه که طرف‌های مقابل می‌خواهند این است که ایران در اسرع وقت به نقطه رعایت تعهدات هسته‌ای در سال 2015 برسد. آنکه ایران می‌خواهد لغو تحریم‌های هسته‌ای و آنچه که در زمان ترامپ وضع شده است. اینکه نزدیک شدن به این نقاط تا چه میزان میسر باشد، به چانه‌زنی‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی در نظام جهانی بستگی دارد. امروز هر 6 طرف مقابل ایران در مذاکرات وین، نگاهی یکسان به موضوع هسته‌ای ایران دارند و در خصوص سطح غنی‌سازی و میزان ذخایر اورانیوم نیز بیشتر از خود حساسیت نشان می‌دهند. بنابراین اینکه ایران با ابزار غنی‌سازی 60درصدی تا چه میزان بتواند امتیازات بیشتری کسب کند، مشخص نیست و معلوم نیست تا چه میزان بین این 6 کشور انفکاک ایجاد کند. به نظر می‌رسد که تاکید ایران بر امتیازگیری بیشتر موجب وحدت 5+1 شود. اینکه ایران بخواهد همه امتیازات را به صورت یک جا دریافت کند شاید به همین علت امکان پذیر نباشد و باید در مطرح کردن خواسته‌های خود دقت کنیم.

در این میان ممکن است کارشکنی‌هایی نیز در مسیر برجام صورت گیرد؟

امروز اسرائیل، عربستان، فرانسه و حتی روسیه و چین نیز ممکن است به سمت بر هم زدن مذاکرات بروند. یک اصل کلی وجود دارد و آن این مورد است که اگر در نظام بین‌الملل در موضع ضعف قرار داشته باشیم، هر کشوری ممکن است ضربه وارد کند. یکی از اشتباه‌های ایران در سال 2015 این بود که زمانی که برجام منعقد شد نهایت استفاده را نکرد و وقت را هدر داد. ایران به علت اختلافات داخلی و کارشکنی مجلس و رقابت‌های سیاسی فرصت را در آن برهه زمانی هدر داد و برجام قابلیت استفاده خود را از دست داد و سبب شد تا اقتصاد ایران یک حرکت جدی به سمت توسعه نداشته باشد. ایران اگر در آن برهه زمانی به درستی عمل کرده بود امروز می‌توانست به‌واسطه خطای ترامپ، امتیازات بیشتری کسب کند و تحریم‌های بیشتری را لغو کند. امروز به علت اشتباه‌های خودمان نمی‌توانیم خسارت دریافت کنیم و صرفا احتمالا تحریم‌ها لغو شود.

چه امری سبب شده است تا جایگاه ایران در عرصه بین‌الملل تضعیف شود؟

عدم وجود همبستگی در داخل کشور یکی از علت‌های مهم است. اینکه دولت وزرای خارجه پیشین را دعوت می‌کند اما از دکتر ظریف دعوت نمی‌شود، در تضاد با همبستگی ملی است. مگر می‌شود از معمار برجام برای احیای برجام مشورت گرفته نشود. به جای لج بازی باید امروز به منافع کشور و مسائل مردم توجه داشته باشیم. امروز اگر از دکتر ظریف که معمار برجام است، مشورت گرفته می‌شد قطعا ایران می‌توانست امتیازهای بیشتری از غربی‌ها بگیرد. آیا می‌شود یک ساختمان را بدون نظر معمار آن بازسازی کرد؟ یکی از بزرگ‌ترین خلأها امروز این است که وقتی رئیس‌جمهور قصد سفر به روسیه را دارد و وزرای خارجه سابق را دعوت می‌کند اما در میان آن‌ها دکتر ظریف حضور ندارد، یک اشتباه است. حتی اگر ایشان مخالف شما هستند باید نظر مخالف او را شنید.

سفر وزیرخارجه به چین و آغاز توافق 25 ساله ایران و چین با توجه به ارتباط این کشور با رقبای عربی ایران، چه پیامدهایی می‌تواند داشته باشد؟

چین به تنهایی علیه ایران تا به امروز اقدامی انجام نداده است بلکه دولت این کشور همگام با سایر کشورهای جهان در زمان تحریم عمل کرده است. در زمان ترامپ شاهد بودیم که چین حاضر به شکستن تحریم‌ها نشد و در اواخر دوره ترامپ بود که خرید نفت از ایران را آغاز کرد. در دوره احمدی‌نژاد نیز چین، ایران را تحریم کرده بود و پول‌های ایران را نزد خود نگه داشته بود و پس از دوره احمدی‌نژاد نیز حاضر نبودند تا طلب ایران را پس دهند. چین نمی‌خواهد جهان را به صورت تک قطبی اداره کند اما توجه ویژه‌ای به خاورمیانه دارد و متوجه شده است که با عقب نشینی آمریکا از خاورمیانه، می‌تواند در این منطقه حضور بیشتری داشته باشد. خاورمیانه امروز اهمیت کم‌تری برای آمریکا دارد و عملا این کشور توجه خود را معطوف به خاور دور و تایوان کرده است و در حال سوق پیدا کردن به این سو است. چین به لحاظ اقتصادی به جهان متعهد است و به همین علت بیش‌ترین مراودات اقتصادی و تجاری خود را با غرب و آمریکا دارد اما به مسائل سیاسی و خروج آمریکا از خاورمیانه نیز توجه دارند. بنابراین طبیعی است که از یک طرف بخواهند با سایر کشورهای عربی خاورمیانه روابط خود را افزایش دهند و از سوی دیگر نیز بخواهند یک قرارداد 25 سال با ایران امضا کنند و همکاری اقتصادی فیما‌بین را توسعه دهند. اینکه این قرارداد صرفا به نفع چین است یک برداشت اشتباه است.