دیوان دائمی داوری لاهه چيست؟ / داوران گروه ملی ایران در دیوان كيستند؟

سايت سفارت ايران در لاهه:

دیوان دائمی داوری
نام انگلیسی: (PCA) Permanent Court of Arbitration

سال تاسیس: 1899
وضعیت حقوقی: سازمان بین ‎الدولی
وضعیت جمهوری اسلامی ایران‌: عضویت از سال 1900
صلاحیت موضوعی: اختلافات مختلف (دولتی، تجاری، بازرگانی، مرزی، سرزمینی ... )
صلاحیت شخصی: دولتها، اشخاص خصوصی و سازمانهای بین ‎المللی
صلاحیت زمانی: نامحدود
آیین رسیدگی: داوری

ارکان:
1) اعضای دیوان : متشکل از افراد معرفی شده از سوی دولتها عضو (‌داوران وکمیته ملی )
2) شورای اداری: متشکل از نمایندگان دیپلماتیک مقیم در لاهه
3) دبیرخانه بین ‎المللی

دیوان دائمی داوری در سال 1899 با تشکیل کنفرانس اول صلح لاهه برای اساس کنوانسیون 1899 حل و فصل اختلافات تاسیس گردید. در حقیقت این دیوان قدیمی ترین مرجع بین ‎المللی حل و فصل اختلافات میان دولتهاست. اگر چه این دیوان ابتدائا با هدف فراهم آوردن آیین هایی برای حل و فصل اختلافات صرفا میان دولتها بوجود آمده بود، لکن از آغاز دهه 1930 رسما اجازه داده شد که از تسهیلات این مرجع برای حل و فصل اختلافات میان دولتها و اشخاص خصوصی و سازمانهای بین ‎المللی نیز استفاده شود. لذا دیوان قادر است که به فیصله برخی اختلافات مرتبط با مسایل تجاری و سرمایه ‎گذاری نیز بپردازد. این مساله موجب گردیده است که در مقایسه با برخی دیگر از مراجع بین ‎المللی (همانند دیوان بین ‎المللی دادگستری)‌ از صلاحیت شخصی گسترده ‎تری برخوردار شود و قادر است که به نیازهای جدید که متفاوت از نیازهای جامعه بین ‎المللی قرن 19 است، پاسخ دهد. این مساله زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می ‎شود که به خاطر داشته باشیم از دهه 1950 به بعد شاهد کاهش تصدی ‎گری دولتها و افزایش نقش افراد و اشخاص خصوصی در صحنه های مختلف هستیم.

الف ) پیشینه تاریخی دیوان دائمی داوری:
در سال 1899، 26 کشور در شهر لاهه هلند با هدف بررسی موضوعات مختلف از جمله جنگ، صلح و کنترل تسلیحات در کنفرانس اول صلح لاهه گردهم آمدند. کنفرانس مذکور بنابه ابتکار تزار روس، نیکلای دوم برگزار گردید و هدف اولیه آن حفظ صلح و خلع سلاح بود. در نامه ارسالی خویش به دولتها تزار روس همچنین پیشنهاد استفاده از شیوه ‎های مختلف پیشگیری از درگیری مسلحانه همانند مساعی جمیله، میانجی ‎گری و داوری ارادی را داده بود.

به هنگام برگزاری کنفرانس اول صلح لاهه گروهی از دولتها معتقد بودند که صرف وجود و تقویت‎سازوکارهای حل و فصل اختلافات نمی ‎تواند در پیشگیری از جنگ موثر واقع شوند و می ‎بایست مضافا مبادرت به تشکیل یک نهاد دائمی حل و فصل اختلاف کرد. در مقابل برخی دیگر از دولتها با طرح موضوع حاکمیت دولتها اعلام داشتند که ایجاد یک رکن بین ‎المللی دائمی موجب تضعیف حاکمیت دولتها خواهدگردید و تمام تلاش خویش را بر محدود نمودن هرچه بیشتر اختیارات دیوان پیشنهادی متمرکز کردند. پس از انجام مذاکرات بسیار، پیشنهاد میانه ‎ای مورد پذیرش قرار گرفت. بموجب این پیشنهاد دیوان دائمی داوری تاسیس گردید لکن نقش اراده دولتها در اعمال صلاحیت آن بسیار چشمگیر بود.

اول اینکه بجای وجود هیاتی از قضات مقرر گردید فهرستی از داوران احتمالی تهیه گردیده که در حقیقت اعضای دیوان بشمار آیند. هر یک از دولتها عضو کنوانسیون بتواند چهار نفر را برای درج در این فهرست معرفی کند. افراد مذکور می ‎بایست در حقوق بین ‎الملل متبحر بوده و شهرت اخلاقی بالایی را دارا باشند و بتوانند وظایف داوری را ایفاء‌ کنند. ثانیا دولتها در ارجاع اختلافات خویش به داوری الزامی نداشته باشند و این امر ارادی و غیر الزام آور باشد. بعلاوه قرار شد شورای اداری که متشکل از نمایندگان دیپلماتیک کشورهای عضو در هلند خواهد بود، برفعالیت ‎های دیوان نظارت داشته باشد.

علیرغم محدودیت اختیارات دیوان دائمی داوری تاسیس این مرجع یک دستاورد مهمی برای حقوق بین‎الملل بشمار می آید که همواره از نداشتن یک مرجع دائمی حل و فصل اختلافات جهت تضمین قواعد هنجاری رنج می برده است.

کنفرانس دوم صلح لاهه نیز در سال 1907 برگزار گردید و علیرغم اصلاح برخی مقررات کنفوانسیون 1899 تغییرات چندانی در دیوان بوجود نیامد. تنها نکته مثبت این است که بدلیل مشارکت بیشتر دولتها در این کنفرانس بر اعضای دیوان افزوده گردید.

ب) ‌شیوه ‎های حل و فصل اختلافات موجود در دیوان دائمی داوری
کنوانسیون های 1899 و 1907 به دیوان اجازه داده است که به حل و فصل اختلافات از طریق مساعی جمیله، ‌میانجی ‎گیری، تحقیق و داوری بپردازد. در سال 1930 شورای اداری دیوان دائمی داوری، همچنین دیوان را قادر ساخت که به حل و فصل اختلافات از طریق کمیسیون ‎های سازش بپردازد. بعبارت دیگر از دیوان می توان بمنظور بسیاری از شیوه ‎های مذکور در ماده 33 منشور استفاده نمود. دیوان بدین منظور مبادرت به تهیه و تدوین برخی قواعد داوری و سازش کرده است. در این خصوص بطور مثال به قواعد داوری اختلافات بین دولتها ( 1992) قواعد داوری اختلافات بین ‎المللی که یکی از اطراف آن دولت نمی ‎باشد (1993)،‌ قواعد داوری اختلافات بین سازمانهای بین المللی و دولتها ( 1996)، قواعد داوری اختلافات بین سازمانهای بین ‎المللی و اشخاص خصوصی 1996) قواعد سازش دیوان دائمی (1996)‌، قواعد کمیسیون های تحقیق (1997) قواعد داوری اختلافات مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست (2001) و قواعد سازش اختلافات مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست (2001) می توان اشاره نمود.

ج ) سازمان دیوان دائمی داوری:
دیوان دائمی داوری از سه رکن متشکل است: اعضای دیوان، ‌دبیرخانه دائمی و شورای اداری

1ـ دبیرخانه: ریاست دبیرخانه بین ‎المللی که بموجب فصل دوم کنوانسیون 1907 لاهه مشغول به فعالیت میباشد، بر عهده دبیرکل است که مسئولیت فعالیت ‎های روزمره دیوان بر عهده او می ‎باشد. دبیرخانه دیوان به اصحاب دعوی در تاسیس و اداره نموده دادگاه اختصاصی در هر قضیه کمک می ‎نماید. در دبیرخانه گروهی ازکارکنان حقوقی و اداری از اتباع کشورهای مختلف وجود دارد. دبیرخانه خدمات مرتبط با ثبت و پشتیبانی حقوقی از دادگاه ‎ها و کمیسیون ها را بر عهده داشته و مرجع رسمی برای مکاتبات و نگهداری اسناد بشمار می ‎آید.

همچنین دبیرخانه در امر تحقیقات حقوقی،‌ خدمات اداری مالی و حمایت ‎های لجستیک خدماتی را ارائه می ‎کند. زبان ‎های رسمی دیوان انگلیسی و فرانسه می ‎باشد. با این حال امکان برگزاری رسیدگی به زبانهای دیگر در صورت توافق اصحاب دعوی وجود دارد.

از دبیرخانه همچنین می ‎توان بمنظور یاری رسانیدن به اصحاب دعوی در انتخاب داوران از میان اعضاء دیوان و یا فهرست ‎های اختصاصی که بدین منظور تهیه گردیده است،‌ بهره جست. دبیرخانه بویژه دبیرکل پیشنهاداتی را به شورای اداری در ارتباط با سیاستهای دیوان ارائه می ‎کند. در سالهای اخیر دبیرخانه همچنین تبدیل به مرجعی برای تحقیقات و اسناد مربوط به داوری گردیده است. دبیرخانه بعلاوه سالانه سمینارهایی را در مورد مسایل مختلف حقوق بین ‎الملل و حل و فصل اختلافات برگزار می ‎کند.

2- شورای اداری: نمایندگان دیپلماتیک دولتهای عضو کنوانسیون 1899 و 1907 لاهه شورای اداری دیوان را تشکیل می دهند که مکررا به ریاست وزیرخارجه هلند بمنظور رسیدگی به مسایل اداری و بودجه تشکیل جلسه می ‎دهد. در حقیقت این رکن نظارتهای دولتی را نسبت به فعالیت ‎های دیوان اعمال می ‎کند.

3) ‌اعضای دیوان: ‌همانگونه که بیان گردید در کنفرانس لاهه پیشنهاد گردید که اعضای دیوان متشکل از افرادی باشند که از سوی دولتهای عضو کنوانسیون ‎ها انتخاب می ‎گردند. هر دولت عضو می ‎تواند که 4 نفر از کارشناسان حقوقی برجسته را در فهرست داوران قرار دهد. اعضاء دیوان برای مدت 6 سال انتخاب می ‎گردند و می توان مجددا آنها را تعیین نمود. دولتها هیچ محدودیتی در معرفی افراد غیر تبعه خویش نیز ندارند چرا که این افراد در حقیقت نماینده دولتی بشمار نیامده و داوران بی ‎طرف هستند.
اگر چه کنوانسیون ‎های 1899 و 1907 بیان می دارند که داوران می ‎بایست از میان افراد این فهرست انتخاب شوند، تاریخچه دیوان نشان می ‎دهد که اصحاب دعوی در انتخاب داوران، افراد خارج از این فهرست را ترجیح می ‎دهند این مساله با توسل به ماده 47 کنوانسیون 1907 که به دبیرخانه بین ‎المللی اجازه می دهد که دفتر و کارمندان در جهت اداری در اختیار دولتهای عضو باشند، توجیه می ‎گردد. تفسیر از این ماده همچنین بدین گونه از دیوان حتی می توان برای داوری بین غیر دولتها نیز استفاده کرد.
علاوه بر اینکه از اعضاء دیوان بعنوان داور استفاده می ‎گردد، اعضای معرفی شده از سوی یک دولت تشکیل دهنده گروه ملی آن دولت است که می ‎تواند کاندیداهای تصدی پست قضاوت در دیوان بین‎المللی دادگستری را معرفی کنند. همچنین اعضای دیوان می توانند افرادی را جهت دریافت جایزه صلح نوبل معرفی نمایند.

د- ایران و دیوان دائمی داوری
نمایندگان ایران در دو کنفرانس لاهه 1899 و 1907 شرکت داشتند. با این حال ایران تنها در کنوانسیون اول عضویت داشته و کنوانسیون مذکور از سال 1900 نسبت به کشورمان لازم الاجرا شده است. البته این امر هیچ تاثیری نسبت به عضویتمان در دیوان نداشته است،‌ چرا که عضویت در هریک از کنوانسیونها عضویت در دیوان دائمی داوری را بدنبال خواهد داشت.

با تاسیس دیوان دعاوی ایران و ایالات متحده در سال 1982،‌ جمهوری اسلامی ایران از امکانات و تسهیلات دیوان دائمی داوری بهره جسته و جلسات دعاوی سالهای اولیه حیات دیوان دعاوی ایران و ایالات متحده با کمک دیوان دائمی داوری صورت پذیرفت. هم اکنون نیز تعیین مقام ناصب دیوان دعاوی ایران و ایالت متحده که وظیفه نصب و تصمیم ‎گیری نسبت به جرح داوران را داراست، برعهده دبیرکل دیوان دائمی داوری است.

داوران گروه ملی جمهوری اسلامی ایران در دیوان دائمی داوری لاهه متشکل از دکتر جمشید ممتاز، دکتر علیرضا جهانگیری، دکتر محسن محبی و دکتر حسین پیران از طرف جمهوری اسلامی ایران برای یک دوره شش ساله تعیین و نام و مشخصات آنها در فهرست رسمی داوران و گروه های ملی داوری کشورها در دیوان دائمی داوری لاهه(PCA) ثبت و در تارنمای رسمی دیوان مزبور درج شده است .