گره احياي برجام كجا است؟

اعتماد: مذاكرات هسته‌اي براي احياي برجام ميان ايران و غرب مدتي است كه در سكوت فرو رفته است. جلسات مذاكرت ديپلماتيك در وين ديگر برگزار نمي‌شود و طرفين بيشتر به رد و بدل كردن پيام ميان خود مشغول هستند. آنچنان‌كه به نظر مي‌رسد براي احياي برجام تنها چند گام، آن‌هم در مرحله تصميم‌گيري نهايي باقي مانده است. ظاهرا طرفين به اين نتيجه رسيده‌‌اند كه براي برداشتن اين گام‌ها ديگر نيازي به مذاكره نيست و صرفا بايد تصميم سياسي در پايتخت‌ها اتخاذ شود. ظاهرا يكي از موارد اختلافي كه سد راه اجراي برجام است، برخي تحريم‌هاي ضدايراني است كه امريكايي‌ها تمايلي به برداشتن آنها دارند. يكي از اين تحريم‌ها، تحريم سپاه پاسداران است كه بعد از خروج امريكا از برجام، از سوي دولت دونالد ترامپ اعمال شد. چندي پيش نيز يكي از رسانه‌هاي فارسي‌زبان خارجي مدعي شده بود كه امريكا اعلام كرده تنها در صورتي سپاه پاسداران را از فهرست تحريم‌هاي خود خارج مي‌كند كه ايران پيگيري عملياتي در خصوص ترور سردار قاسم سليماني را متوقف كند. هرچند مقامات رسمي كشور هنوز واكنشي به اين ادعا نشان نداده‌اند اما روز گذشته، حجت‌الاسلام منتظري، دادستان كل كشور در سخناني با اشاره به پرونده شهيد سليماني صراحتا اعلام كرد «ايران پرونده را تا به سرانجام رسيدن آن، حتي اگر سال‌ها زمان ببرد آن را رها نكرده و به نتيجه خواهد رساند تا عاملان ترور به سزاي اعمال خود برسند.» منتظري تصريح كرد: «رسيدگي به پرونده ترور اين شهيد بزرگوار امري است چند وجهي. هم دولت عراق، هم دولت ايران و هم دولت استكبار در آن موثر هستند. خوشبختانه دولت عراق در زمينه رسيدگي به اين پرونده قدم‌هايي برداشته است اما پيشرفت در آن در حد انتظار ما نيست. البته با اطمينان عرض مي‌كنم كه ما رسيدگي و به سرانجام رسيدن اين پرونده را رها نخواهيم كرد و حتي اگر سال‌ها زمان ببرد آن را به نتيجه خواهيم رساند تا عاملان ترور شهيد عزيزمان به سزاي اعمال خود برسند؛ لذا چون اين پرونده ابعاد بين‌المللي دارد روند رسيدگي به آن زمانبر است.»

در ميانه سكوت تحركات ديپلماتيك در وين در خصوص مساله احياي برجام، سفر انريكه مورا، هماهنگ‌كننده هيات ديپلماتيك اتحاديه اروپا در مذاكرات وين، به ايران پيام‌هاي خاص خود را داشت. چه اينكه مورا بلافاصله پس از سفر به ايران به واشنگتن سفر كرد. سفر مورا به واشنگتن اين گمانه‌زني را تقويت كرد كه مورا حامل‌ پيام‌هايي بين ايران و امريكا بوده است و تلاش مي‌كند تا اختلافات باقي‌مانده ميان دو كشور را در خصوص احياي برجام حل كند. چه اينكه مورا يك روز قبل از سفر به ايران در حساب توييتر خود نوشته بود: «فردا براي ديدار با علي باقري كني به تهران سفر مي‌كنم. براي بستن شكاف‌هاي باقي‌مانده در مذاكرات وين در راستاي احياي برجام تلاش خواهيم كرد. ما بايد اين مذاكرات را به نتيجه برسانيم.»

آنچه از سخنان برخي از نمايندگان مجلس و اعضاي كميسيون سياست خارجي مجلس مي‌توان دريافت، احتمالا اين است كه ايران بر مواضع خود در خصوص برداشته شدن برخي از تحريم‌ها، به خصوص تحريم سپاه پاسداران، اصرار دارد. مهدي سعادتي بيشه‌سري، عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس در گفت‌وگويي با خبرگزاري خانه ملت اعلام كرده كه «جمهوري اسلامي ايران بارها اعلام كرده گفت‌وگوهاي هسته‌اي داراي چارچوب مشخصي است كه بايد رعايت شود و متعاقبا بدون رفع تحريم‌ها، پيش‌بيني ضمانت در عدم اعمال تحريم جديد و راستي‌آزمايي نمي‌توان به نتيجه مطلوب دست يافت. بدون شك افكار عمومي دنيا به خوبي مي‌داند ايران به تعهداتش در برجام عمل كرده و اين روزها اروپايي‌ها و امريكايي‌ها هستند كه بايد تصميم سخت اتخاذ كنند تا برجام احيا شود.

در اين ميان وزارت خزانه‌داري امريكا تحريم‌هايي جديد عليه ايران اعمال كرده است. وزارت خزانه‌داري امريكا در بيانيه‌اي اعلام كرد دليل اعمال اين تحريم‌ها ارتباط چند شخص و چند شركت با سپاه پاسداران است كه در ليست تحريم‌هاي امريكا قرار دارد. به نظر مي‌رسد كه اين اقدام امريكا در شرايط كنوني، پيامي براي ايران باشد مبني بر اينكه امريكا نيز بر سر موضع خود ايستاده است.
شهريار حيدري، عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس در واكنش به اين تحريم‌ها اعلام كرد كه «اين تحريم‌هاي جديد نشان بيانگر عدم اعتقاد امريكا به مذاكره و گفت‌وگو است. حيدري در خصوص موضع ايران درباره لزوم لغو تحريم‌هاي سپاه پاسداران نيز گفت: «در روند مذاكرات، لغو تمامي تحريم‌ها خصوصا خروج سپاه پاسداران از ليست تحريم‌ها مورد نظر قرار دارد بنابراين تحريم‌هاي جديد وزارت خزانه‌داري امريكا به نوعي تكرار سياست‌هاي گذشته اين كشور است.»

چندي پيش حسين اميرعبداللهيان، وزير امورخارجه ايران در سخناني به موضع فرماندهان سپاه پاسداران در خصوص لزوم خارج شدن نام سپاه از ليست تحريم‌هاي امريكا پرداخته بود. اميرعبداللهيان عنوان كرده بود: «خروج سپاه از تحريم‌هاي امريكا يكي از موضوعاتي است كه همچنان در دستور كار ماست. البته مقامات عاليرتبه سپاه به ما در وزارت خارجه نكته‌اي را همواره يادآوري مي‌كنند و مي‌گويند شما در راستاي منافع كشور هر آنچه را لازم است انجام دهيد و اگر به نقطه‌اي رسيديد كه موضوع سپاه مطرح بود، موضوع سپاه نبايد مانعي براي شما باشد. اين را مي‌گويند و به نظر من در واقع به نوعي مقامات عالي سپاه از خودگذشتگي نشان مي‌دهند و ايثارگري خودشان را به حد اعلا مي‌رسانند كه اگر واقعا منافع كشور را در اين توافق ديديد، جمع‌بندي اين است كه دارد حاصل مي‌شود، اصلا موضوع سپاه پاسداران جزو اولويت‌هاي‌تان قرار نگيرد.» هر چند پس از آن انتقاداتي عليه اين سخنان اميرعبداللهيان در داخل مطرح شد و او نيز در پاسخ در يك پست اينستاگرامي اعلام كرد: «روشن است كه از اين واضح‌تر نمي‌شد در خصوص جايگاه محوري سپاه پاسداران سرافراز صحبت كرد. سپاه پاسداران همواره حافظ كشور و ملت بوده و هست و آنچه گفته شد رويكرد فرماندهان عالي است كه حتي لحظه‌اي تامين و حفاظت از منافع ملت به شرط دستيابي به يك توافق خوب، قوي و پايدار عقب نيفتد. در عين حال همان‌طوركه به دقت در مصاحبه توضيح داده شد، چنين توافقي فقط با رعايت كامل خطوط قرمز و بديهيات مي‌تواند حاصل شود و لذا برداشت دور از ذهن و بعيدي كه برخي از عزيزان از صحبت‌هاي ديروز كرده‌اند، نادرست است و موضوع اصلا عبور يا مصالحه بر سر خطوط قرمز نيست. توصيه‌ام مرور دوباره مصاحبه ديروز است.»

با توجه به آنچه مطرح شد، به نظر مي‌رسد كه موضوع خروج سپاه از ليست تحريم‌هاي امريكا يكي از موضوعات اساسي در مسير احياي برجام است. چه اينكه ابراهيم عزيزي، نايب‌رييس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي نيز در روز هشتم فروردين در گفت‌وگويي با خبرگزاري خانه ملت تصريح كرده بود: «نهادهاي انقلابي خط قرمز ما هستند و مجلس اجازه عبور از خطوط قرمز و تجاوز به حريم سپاه پاسداران را نمي‌دهد، سپاه حيثيت جمهوري اسلامي است و تيم مذاكره‌كننده بايد به اين موضوع توجه كند. اگر قرار به لغو تحريم‌ها به عنوان يك اصل مهم است در راس آن بايد لغو تحريم سپاه باشد و ما نمي‌توانيم بپذيريم كه يك نهاد انقلابي كه چشم و چراغ مردم و تكيه‌گاه اين ملت هستند، مورد ظلم قرار گيرند.» عزيزي در انتقاد از سخنان اميرعبداللهيان نيز گفته بود: «انتظار بيان چنين اظهاراتي را از وزير امور خارجه نداشتم هرچند وي اظهارات خود را اصلاح كرد، فرماندهان سپاه هميشه به خاطر ملت ايران ايثار كردند اما سپاه يك نهاد انقلابي و برخاسته از اراده مردم است و جمهوري اسلامي اين وظيفه را دارد كه تمام ظرفيت خود را براي حفاظت و حراست از اين نهاد انقلابي به كار گيرد لذا بزرگ‌ترين وظيفه امروز تيم ديپلماسي ما پاسداري از پاسداران انقلاب اسلامي است.»

فداحسين مالكي، سفير سابق ايران در افغانستان و عضو فعلي كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس نيز با اشاره به سخنان وزير خارجه گفته است: «اگرچه آقاي اميرعبداللهيان گفته است برخي از فرماندهان و مقامات سپاه پاسداران اعلام كردند كه اگر توافق به جايي برسد كه منافع ملت ايران تامين شود به خاطر تحريم سپاه توافق را معطل نگاه ندارند. فرماندهان سپاه خود را از مردم جدا نمي‌دانند و معتقدند كه نبايد مانع تامين منافع ملت ايران شوند اما براي نظام جمهوري اسلامي ايران اين تحريم‌ها جدا از يكديگر نيست و به هم گره خورده است و علاوه بر سپاه در مورد تحريم تشكيلات ديگر اختلاف وجود دارد و كوتاه آمدن در اين زمينه به معناي تن دادن به خواسته امريكايي‌هاست.»

البته مالكي در خصوص عبور از اين مشكل و حركت به سمت احياي برجام خوشبين بوده و مي‌گويد «به نظر مي‌رسد كه در حال نزديك شدن به راهكار عملي هستيم و امريكا چاره‌اي جز توافق ندارد» مالكي معتقد است: «امريكايي‌ها با توجه به بحران اوكراين و برخي اتفاقات در منطقه بايد برجام را به سرانجام برسانند و به حق و حقوق ملت ايران تن دهند.»