رویای " نظم مثلثی" در خاورمیانه

نواندیش: این روزها همزمان با آغاز دور جدید گفت و گوهای هسته ای بین ایران و گروه 1+5 و پدیدار شدن چشم انداز یک توافق احتمالی بین ایران و غرب بر سر مساله هسته ای ، برخی تحلیلگران و بسیاری از رسانه های عربی با ارایه تحلیل هایی نگرانی خود را از افزایش قدرت ایران در اثر رفع تحریم ها و تبدیل ایران به یک قدرت بلامنازع منطقه ای ابراز می کنند.

از نظر این تحلیلگران عرب، ایران در صورت توافق هسته ای و رفع تحریم ها خواهد توانست با فائق آمدن بر مشکلات اقتصادی بر وزن ژئوپلتیک خود بیفزاید و تبدیل به یک قدرت نظامی - اقتصادی بی بدیل شود.

برخی تحلیلگران عرب بر این باروند که انقلاب های عربی 3 سال گذشته کاملا به نفع ایران تمام شده است و بسیاری از کشورهای مدعی به دست گرفتن رهبری منطقه ای را از دور رقابت خارج کرده است که یکی از مهم ترین آنها مصر است.

برای مثال از نظر " حسان الحربی" تحلیلگر عرب که اخیرا مطلبی در این باره در روزنامه " گلف نیوز" امارات منتشر کرده ، مصر شاید تنها گزینه ای باشد که بتواند در برابر ایران قد علم کرده و رهبری جهان عرب را در موازنه منطقه ای با ایران به دست گیرد، اما با توجه به اوضاع ناآرام داخلی هنوز این کشور قابلیت به دست گرفتن این نقش را ندارد.

در نهایت الحربی به کشورهای عرب منطقه پیشنهاد می دهد مادامی که مصر در چارچوب و قامت یک رهبر منطقه ای درنیامده و گرفتار مشکلات داخلی خود است، با ابزارهایی چون چانه زنی  ، گفت و گو و دیپلماسی جلوی آنچه که جاه طلبی منطقه ای ایران می خوانند، گرفته شود.

نگاه جمع جبری صفر

منطقه خاورمیانه شرایط نامتعین و در حال گذاری دارد، اما باید به این نکته توجه کرد که این منطقه برای رسیدن به ثبات لازم برای توسعه همه جانبه، نیازمند ارایه یک الگوی همکاری با مشارکت تمامی کشورهای بزرگ و کوچک است.

شاید سخن گفتن از همکاری و تشکیل یک سازمان منطقه ای با شرایط موجود منطقه ای و تنش های شدید موجود در این منطقه، کمی رویایی به نظر می رسد ؛ اما به نظر می رسد یگانه راه رشد متوازن و همه جانبه همه کشورهای منطقه و تعامل مثبت با جامعه جهانی همین است.

مادامی که در منطقه خاورمیانه نگاه " حاصل جمع صفری" و تنش و رقابت حاکم باشد و نگاه های قوم محورانه و ستیزگرایانه چراغ راه سیاستمداران و تصمیم گیران باشد، هیچ کدام از کشورهای واقع در این منطقه به ثبات مورد نیاز برای رشد و توسعه متوازن و همه جانبه نخواهند رسید.

به عبارت دیگر نخستین گام استقرار صلح و ثبات در کشورهای منطقه خاورمیانه ، استقرار نظام های دموکراتیک و مردم سالار است که ضامن حقوق همه شهروندان باشد، پس ازطی این مرحله باید با حضور این دولت ها و کشورهای مسئول ،ساختاری منطقه ای به منظور رشد و توسعه منطقه ای شکل بگیرد و هر گونه حضور و مداخله نظامی  قدرت های فرامنطقه ای باید رد شود.

در این چارچوب باید یک ساختار دفاعی منطقه ای به منظور تامین امنیت صدور نفت و دیگر تمهیدات امنیتی شکل بگیرد. هم اکنون بخش عربی چنین ساختاری با تشکیل شورای همکاری خلیج فارس محقق شده است ، اما این شورا نمی تواند به تنهایی این وظیفه مهم را به مورد اجرا گذارد، چرا که مهم ترین کشور منطقه خاورمیانه و خلیج فارس یعنی ایران در آن حضور ندارد.

شاید در شرایط کنونی پیشنهاد تشکیل یک شورای همکاری خلیج فارس و یا خاورمیانه در ابعاد بسیار بزرگ تر از شکل کنونی که حتی بتواند شامل ترکیه و افغانستان و ... هم باشد کمی رویایی به نظر برسد، اما تجربه بسیاری از سازمان های منطقه ای نشان می دهد تشکیل این قبیل سازمان ها می تواند متضمن صلح و استقرار ثبات باشد.

البته همان طور که پیشتر نیز اشاره شد  در گام نخست باید دولت های مردم سالار و یا دستکم مسئول در منطقه شکل بگیرد و با تجمیع این دولت ها ساختار منطقه ای شکل بگیرد.

در آن صورت شاید از نگاه سلبی و جمع جبری صفر در منطقه رهایی یابیم و همه دست در دست همدیگر بتوانیم با پشتوانه قرار دادن این ثروت عظیم خدادادی (نفت) به توسعه برسیم.

باید نگاه ها و نسل ها تغییر کند و به جای اینکه سوال اصلی متوجه این باشد که چه کشوری رهبر باشد و بقیه فرمان بر ، غالب نظرها رو به این باشد که چگونه می توان ساختاری شکل داد که همه  ملت ها و کشورهای منطقه در آن احساس سهم کنند و نفع ببرند؛ اما می توان از هم اکنون به یک نظم منطقه ای پویا و متعادل اندیشید؛ نظمی که حاصل موازنه وحشت و تعادل و توازن قوای نظامی نباشد ؛ نظمی که حاص همکاری و سود مشترک باشد و اقتصاد محور آن باشد . نظمی مثلثی از ترک ها ، عرب ها و ایرانی ها ...