چرا شیر و خورشید تبدیل به هلال احمر شد؟

روز ۱۰ تیر ۱۳۵۹ آرم «جمعیت شیر و خورشید سرخ» به «هلال احمر» تغییر کرد.

به گزارش ایسنا، سایت «تاریخ ایرانی» نوشت: جمعیت شیر و خورشید سرخ نخستین سازمان خیریه ایران بود که عهده‌دار وظایف مهم و متعددی در مسائل مربوط به امدادرسانی در حوادث غیرمترقبه و امدادی، تأسیس بیمارستان و درمانگاه، تهیه دارو و تجهیزات پزشکی، تربیت پرستار، نگهداری از کودکان بی‌سرپرست، ارائه برنامه‌های ویژه برای جوانان و برخی فعالیت‌های عمرانی در داخل و خارج از کشور بود. این جمعیت در سال ۱۳۰۱ شمسی با کوشش و پیگیری دکتر امیراعلم تنظیم و تاسیس شد.

در سال ۱۳۰۱ خورشیدی دکتر امیراعلم که مدیر بهداری استان خراسان بود، پس از زلزله ویرانگر بجنورد، مقررات وضع‌شده از سوی صلیب سرخ جهانی برای جمعیت‌ها را ترجمه و در اختیار احمدشاه قاجار، پادشاه وقت ایران قرار داد تا شاه آن را مطالعه کرده و مقدمات تشکیل جمعیت به منظور جلب کمک‌های خارجی در هنگام بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه فراهم شود. بر اساس این متن ترجمه‌شده، نظامنامه اساسی (اساسنامه) جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران تهیه و در اسفندماه ۱۳۰۱ شمسی به امضای ولیعهد، محمدحسن میرزای قاجار رسید. این اساسنامه در ۱۰ فصل و ۶۰ ماده تهیه شده و برابر مقدمه آن، ریاست افتخاری جمعیت با ولیعهد بود. اگرچه به روایت دکتر امیراعلم، شاه و ولیعهد با طفره رفتن‌های مکرر، از شرکت در مجلس که به منظور افتتاح جمعیت برپا شده بود، خودداری کردند، اما نخستین جلسه رسمی کمیته مرکزی جمعیت در مردادماه سال ۱۳۰۲ تشکیل شد. این جمعیت پس از تاسیس بلافاصله عضو کمیته فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر (IFRC) شد و علامت شیر و خورشید سرخ را ثبت کرد.

نخستین فعالیت‌های امدادی جمعیت شیر و خورشید سرخ، در جریان کمک به زلزله‌زدگان تربت‌حیدریه بود. تعیین هیات مرکزی مؤسسه، تشکیل هیات‌های مختلف جمعیت در بعضی ایالت‌های کشور و نیز راه‌اندازی مجله‌ای به عنوان ارگان رسمی جمعیت به نام «شیر و خورشید سرخ» از دیگر کارهایی بود که این جمعیت در سال‌های اولیه تشکیل به اجرا گذاشت. در سال ۱۳۰۶ در جلسه هیات مرکزی جمعیت، به ترتیب حسن مستوفی‌الممالک، سیاستمدار مشهور به عنوان رئیس و دکتر امیراعلم به عنوان نایب رئیس اول جمعیت انتخاب شدند. اعضای کمیته مرکزی، از میان بنیانگذاران و یاری‌رسانندگان به جمعیت و در جلسه عمومی جمعیت انتخاب می‌شدند. در سال ۱۳۰۷ نیز نخستین اقدامات برای تشکیل جمعیت زنان شیر و خورشید سرخ ایران صورت گرفت. در سال‌های بعد، تشکیلات جمعیت رو به گسترش گذاشت و بسته به موقعیت افراد عضو جمعیت به کمک سانحه‌دیدگان و نیز نیازمندان می‌پرداخت. از جمله این موارد، کمک‌رسانی به زلزله‌زدگان شیروان در سال ۱۳۰۸ خورشیدی بود.

در همین سال که مطابق با سال ۱۹۲۹ میلادی بود، در سومین نشست کنوانسیون ژنو که پس از پایان جنگ جهانی اول در کشور سوئیس و شهر ژنو برگزار شد، نماینده دولت ایران و دولت ترکیه از شرکت‌کنندگان در کنفرانس خواستند که نشان شیر و خورشید (ایران) و هلال احمر (ترکیه) در سراسر دنیا به رسمیت شناخته شود. این کنوانسیون پروانه داد که ایران از نشان خود یعنی نشان شیر و خورشید سرخ ایران و ترکیه از نشان هلال احمر استفاده کنند و این دو نشان از جانب کنوانسیون به رسمیت شناخته شد.

کمتر از دو سال پس از انقلاب اسلامی، در تیرماه ۱۳۵۹ وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که برای هماهنگی بیشتر در نمادهای جمعیت‌های خیریه در جهان از این پس از آرم هلال احمر به جای شیر و خورشید استفاده خواهد کرد.

متن اطلاعیه وزارت خارجه به این شرح است: «دولت جمهوری اسلامی ایران به منظور جلوگیری از تعدد علایم مشخصه بین‌المللی برای کارهای امدادی و خیریه و کمک به متحدالشکل ساختن این علایم شناخته‌شده، رسما به مقامات صلیب سرخ بین‌المللی اطلاع داد که از حق انحصاری خود دایر بر استفاده از شیر و خورشید سرخ به عنوان یکی از سه علامت رسمی اتحادیه بین‌المللی صلیب سرخ صرف نظر کرده و از این به بعد از علامت هلال احمر که مورد قبول کلیه کشورهای اسلامی است برای امور خیریه و امداد استفاده خواهد کرد. دولت جمهوری اسلامی ایران همچنین به مقامات صلیب سرخ بین‌المللی هشدار داده است که هر گاه مواردی از نقض قاعده کلی استفاده از یکی از دو علامت صلیب سرخ و یا هلال احمر مشاهده شود دولت جمهوری اسلامی ایران حق خود را برای استفاده از علامت خاص خود در سطح بین‌المللی محفوظ خواهد داشت.»

روزنامه کیهان‌ همان روز با انتشار اطلاعیه وزارت خارجه نوشت: علایم رسمی اتحادیه بین‌المللی صلیب سرخ که ایران یکی از اعضای آن می‌باشد عبارت است از صلیب سرخ، هلال احمر و شیر و خورشید که با این حساب ایران نیز از این پس با صرف نظر از آرم اختصاصی خود، از هلال احمر استفاده خواهد کرد.

پس از پیروزی انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، تغییرات وسیعی در ساختار، ماهیت و وظایف جمعیت به وجود آمد. نخستین تغییر اساسی ساختار جمعیت پس از انقلاب، تفکیک مراکز بهداشتی - درمانی از جمعیت بود. بر اساس مصوبه دولت موقت، در اسفند ۱۳۵۷، کلیه موسسات درمانی و بهداشتی شامل ۲۲۴ بیمارستان، ۱۷۳ درمانگاه مستقل و مرکز اورژانس، ۷۷ اندرزگاه، ۱۵ مرکز مستقل انتقال خون و ۳۰ مرکز آموزش پرستاری، مامایی، بهیاری و پزشکی به همراه چندین پرورشگاه و خانه کودک، از جمعیت هلال احمر منفک و با حفظ مالکیت جمعیت به وزارت بهداری و بهزیستی وقت انتقال یافت. این مصوبه باعث تغییر سیاست‌های کلی جمعیت و توقف تمامی فعالیت‌های درمانی و حمایتی آن شد. همچنین بر پایه مصوبه‌های بعدی هیات دولت، مراکز مختلف پژوهشی - حمایتی جمعیت به وزارت بهداری واگذار شدند و برخی از امکانات ترابری هوایی و دریایی از جمله هواپیماهای جمعیت به سایر نهاد‌ها واگذار شد.

پس از این تغییرات، نخستین اساسنامه جمعیت هلال احمر در سال ۱۳۵۹ به تصویب رسید. در اوایل سال ۱۳۵۹ دکتر علی بهزادنیا با به‌ عهده‌گیری مسئولیت جمعیت، تا حد امکان به بازسازی دوباره ساختار آن پرداخت.

در دی ۱۳۶۲ برابر ماده‌واحده مصوب مجلس شورای اسلامی، عنوان جمعیت به جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت. در پی این تصمیم، ایران از کلیه حقوق بین‌المللی خود برای به‌کارگیری انحصاری از نشان شیر و خورشید سرخ صرف نظر کرد و این نشان بلافاصله از آیین‌نامه و اساسنامه تشکل بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر حذف شد. اما بنا به دلایلی این نشان همچنان در اسناد مربوط به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو پروتکل‌های الحاقی آنها به‌کار برده می‌شود. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران اکنون به عنوان زیرمجموعه وزارت بهداشت و درمان فعالیت می‌کند.