محمود جام‌ساز: از خط فقر، به خط گرسنگی رسیده‌ایم / آيا با یارانه 300 یا 400 تومانی مى توان‌ دخل و خرج خانوار را تراز کرد؟

نوانديش - سعيد شمس: قیمت‌ها روز به‌روز گران‌تر می‌شوند، تورم 52 درصدی در خرداد؛ رکورد تورم‌ پس از انقلاب در ایران را شکست، دولت همچنان در نوعی بلاتکلیفی قرار دارد و ... وضعیتی که در حال‌حاضر پیش‌روی مردم ایران قرار دارد، نوعی ناامیدی در جامعه را به‌نمایش می‌گذارد. مخصوصاً‌ که برداشت ها نسبت به احياى برجام ديگر چندان مثبت نيست.

محمود جام‌ساز،‌ کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با «نواندیش» با گفتن اینکه «موازی‌کاری را باید یکی از دلایل بارز تشدید بحران بدانیم. موازی‌کاری،‌ فساد، سوءمدیریت و ... موجب شده است، مرکز پژوهش‌های مجلس برای سال 1401 چهارصد و هشتاد تا 500 هزار تومان کسری بودجه پیش‌بینی کرده است» به پرسش‌های مطرح شده پاسخ می‌گوید:

*گرهِ اقتصادی روز به‌روز کورتر می‌شود و باطبع مردم نگران و ناامیدتر! تداوم این وضعیت بحرانی چه دلیل یا دلیل‌هایی دارد؟

هیچ مشکلی نیست که حل‌نشدنی باشد. کافی است یکبار برای همیشه واقع‌بین باشیم و اساس را بر کارِ کارشناسی بگذاریم. اما یک‌کارهایی انجام می‌شود که منطقی نیست و هیجانی است. مثلاً دولت به‌ این تصمیم رسید که ارز تدریجی را به ارز نیمایی تبدیل کنند تا از این طریق از سوءاستفادهِ سوءاستفاده‌کننده‌ها جلوگیری شود. در همین راستا قرار شد برای سه‌ دهک 300 هزارتومان و از دهک چهارم تا نهم 400 هزار تومان پرداخت شود و دولت این مبالغ را واریز کرد.

*سوالِ مهم این است؛‌ این فرایند منجر به کاهش قیمت‌ها خواهد شد یا نه؟

من معتقدم قیمت‌ها پایین نخواهد ماند. همچنین باتوجه به اینکه ارز 4200 هزار تومانی به 25 هزار تومان رسیده است،‌ قاعدتاً قیمت‌ها از 2 جهت افزایش پیدا خواهد کرد. یکی از جهت همین قیمت 25 هزار تومانی و همچنین به‌خاطر اینکه جنگ روسیه و اوکراین قیمت‌ها را در همهِ‌ دنیا بالا برده است. به‌طوریکه اروپا و آمریکا تورمی 7 درصدی را تجربه کردند. خب!‌ این عوامل قیمت کالای اساسیِ‌ وارداتی را گران‌تر می‌کند. این را هم اضافه کنید که مجرای فساد هنوز باز است. چون مسیر فساد در سیستم رانتیر اقتصاد دولتی همواره فضا را برای رانت‌خواران همیشه برای سوءاستفاده فراهم می‌کند تا ثروت‌های هنگفت به جیب بزنند. یعنی کالاهایی که با ارز 25 هزار تومانی وارد شده‌اند، بر اساس قیمت ارزِ آزاد به‌دست مصرف‌کننده خواهد رسید.

*یعنی دولت نمی‌تواند کنترلی بر قیمت‌ها داشته باشد؟

نه! الان بحث تفکیک وزارت بازرگانی از وزارت صمت مطرح است تا شاید بتوان توسط وزرات‌بازرگانی قیمت‌ها کنترل شوند و وزارت صمت کنترل تولیدکننده را به عهده بگیرد. قطعاً با این تلاش‌ها تورم کنترل نخواهد شد. تورم ما پولی است و باید از ریشه حل شود. با این توضیح که دولت تولیدکنندهِ‌ اصلی تورم است که این امر برای دولتی‌ها سودآور است. در واقع تبدیل ارز 4200 تومانی به ارز 25 هزار تومانی،‌ از مابه‌التفاوت قیمت ارزی که دولت می‌فروشد با آنچه که به‌عنوان یارانه 300 یا 400 هزار تومانی پرداخت می‌کند دولت‌ مبلغی حدود 200 هزار میلیارد تومان سود می‌کند که از این طریق بخش مهمی از کسری بودجه را تاًمین می‌کند.

*هزینه‌سازی‌های چنین رویکردی ملموس و غیرقابل‌انکار است.

دقیقاً. به‌همین دلیل مردم در فلاکت مطلق هستند. ما عادت داشتیم از خط فقر حرف بزنیم. اما چیزی که مشاهده می‌شود این است که از خط فقر به خط گرسنگی رسیده‌ایم! به‌طوریکه عده‌ای چاره‌ای جز صرفه‌جویی ندارند. یعنی فقط می‌خواهند زنده بمانند و از داخل شهر به‌حاشیه‌نشینی رسیده‌اند و در کل، آمار رسمی از مردمی به تعداد 20 میلیون نفر خبر می‌دهد که نه سرپناه دارند و نه حتی درآمدی حداقلی! اساساً باید گفت در حال تحمل ابر‌تورم هستیم. اینکه قیمت‌ بخشی از کالاها در طول یکسال 100 و بعضاً 200 درصد و حتی در پاره‌ای از موارد نزدیک به 300 درصد افزایش داشته است،‌ نشان از وضعیتی کاملاً بحرانی دارد. من از دولتی‌ها و همه ارگان‌هایی که در این دشواری‌ها دخیل هستند می‌پرسم؛ آیا با یارانه 300 یا 400 تومانی می‌توان دخل و خرج خانوار را تراز کرد؟

*موازی‌کاری در این شرایط چقدر نقش دارد؟

موازی‌کاری را باید یکی از دلایل بارز تشدید بحران بدانیم. موازی‌کاری،‌ فساد، سوءمدیریت و ... موجب شده است، مرکز پژوهش‌های مجلس برای سال 1401 چهارصد و هشتاد تا 500 هزار تومان کسری بودجه پیش‌بینی کرده است. تا این مسایل حل نشود،‌ اقدام‌هایی نظیر اصلاح بودجه یا تغییر این وزیر و آن وزیر چیزی اصلاح نمی‌شود و مردم همچنان گرفتاری‌های زیادی را باید تحمل کنند!

*ممنون؛ نکته‌ای مانده است؟

کمبود منابع ارزی و ریالی در شرایطی مانع آرامش می‌شود که برای اخذ مالیات 527 هزار میلیارد تومانی به مردم و کسبه فشار می‌آورند. در حالیکه بنیاد مستضعفان، ستاد اجرای فرمان امام و آستان قدس رضوی با گردش مالی چند هزار میلیارد تومانی مالیات نمی‌دهند. دولت قول داده بود در 4 سال 4 میلیون خانه بسازد و در آستانه یک‌سالی هیچ کاری نکرده است. اگر اراده و قصد جدی برای حل مشکل مسکن باشد، آستان قدس رضوی فقط برخی از دارایی‌هایش را بفروشد،‌ مشکل مسکن تا بخش زیادی حل خواهد شد. اما اراده‌ای وجود ندارد!