10 ميليون بي سواد مطلق داريم

بعد از سرشماري سال 85 و آماري كه نشان مي داد عملكرد اين سازمان در فاصله 10 سال بين دو سرشماري85 تا 75 تنها باعث كاهش 5/1 درصد از جمعيت بي سوادان شده است، پيشنهاد انحلال سازمان نهضت سوادآموزي مطرح شد.

بررسي آمارهاي رسمي از نرخ بي سوادي طي سال هاي گذشته نشان مي دهد با گذشت 35 سال از تشكيل سازمان نهضت سوادآموزي، ايران در جايگاه مناسبي از نظر سوادآموزي قرار ندارد. در حال حاضر و بر اساس آمارهاي يونسكو، در ميان 164 كشور جهان در رتبه هشتاد و ششم سوادآموزي قرار گرفته ايم. سرشماري سال 90 هم نشان داد نزديك به 10 ميليون از جمعيت كشور و چيزي حدود 15 درصد بي سواد هستند. اين تعداد جدا از افرادي است كه سواد خواندن و نوشتن دارند اما كم سواد محسوب مي شوند. با احتساب 10 ميليون جمعيت داراي تحصيلات ابتدايي و كم سواد و همچنين 10 ميليون جمعيتي كه تا مقطع راهنمايي بيشتر تحصيل نكرده اند، 52 درصد جمعيت كشور بي سواد يا داراي تحصيلات ابتدايي و سيكل هستند كه براساس نظر كارشناسان در خطر بازگشت به بي سوادي قرار دارند.

گزارش مركز آمار از نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال هاي 55، 65، 75، 85و 90 نشان مي دهد ميزان باسوادي مردان در جمعيت 6 ساله و بيشتر، به ترتيب 9/58، 0/71، 7/84، 7/88 و 4/88 درصد و در زنان به ترتيب 5/35، 1/52، 2/74، 3/80، 05/81 درصد بوده است. اگرچه اين درصدها طي 30 نشان دهنده كاهش درصد بي سوادي است. اما وجود 10 ميليون بي سواد مطلق در سال 90 آمار چندان قابل دفاعي براي عملكرد 30 ساله سازمان نهضت سوادآموزي نيست.

در سال 1358 كه نهضت سوادآموزي تشكيل شد حدود 14 ميليون از جمعيت 36 ميليوني ايران بي سواد بودند. به عبارتي در سال 1385 جمعيت بي سواد بالاي ؟سال كشور 40/15 درصد بوده است. اين آمار در سال 1390 به 25/15 درصد رسيده است. گزارش هاي سازمان نهضت سوادآموزي نشان مي دهد از سال 1385 تا 1390 تنها تعداد 118261 نفر بي سواد در جمعيت 6 ساله و بالاتر كاهش پيدا كرده است. تعدادي كه نشان مي دهد با وجود پيگيري طرح هايي چون طرح ضربتي، طرح سوادآموزي كارگران، طرح سوادآموزي نيروهاي مسلح، طرح مدارس، طرح مساجد، طرح آموزش مكاتبه يي، طرح سوادآموزي در زندان ها، طرح لازم التعليم، مراكز يادگيري محلي، طرح آموزش فرد به فرد و…افزايش تعداد باسوادان چندان چشمگير نبوده است

رييس سازمان: عملكردمان قابل دفاع است

براساس برنامه پنجم توسعه بي سوادي بايد تا پايان سال 94 در گروه سني كمتر از 50 سال ريشه كن شود، كمتر از دو سال مانده به پايان اين برنامه علي باقرزاده، رييس سازمان نهضت سوادآموزي در توضيح عملكرد اين سازمان به «اعتماد» مي گويد: تا پايان برنامه توسعه دو سال زمان داريم. مصمم هستيم از اين دو سال نهايت استفاده را بكنيم. در حال حاضر هم وضعيت خوبي داريم.

باقرزاده ادامه مي دهد: «عملكرد ما در طول 30 سال قابل دفاع بوده است. درطول 30 سال 35 درصد نرخ باسوادي را افزايش داديم. در سال58، 50 درصد جمعيت بالاي 60 سال بي سواد بودند. در سال 93، 85 درصد باسوادند. بعضي از كشورها سابقه 130-120 ساله براي مبارزه با بي سوادي دارند و سازمان عملكرد خوبي داشته است.»

وضعيت سواد در گروه هاي مختلف سني

براساس سرشماري سال 90 از كل جمعيت 6 ساله و بالاتر كشور چيزي حدود 10 ميليون نفر يعني 4/14 درصد جمعيت بي سواد بودند. اين آمار براي مردان 5/10 درصد و براي زنان 3/18 درصد اندازه گيري شد. اين آمارها نشان مي دهد نرخ بي سوادي در مناطق شهري6/10 درصد و در مناطق روستايي 24 درصد بوده است. توزيع جنسي و جغرافيايي جمعيت بي سواد در سال 1390 هم بيانگر اين است كه از كل بي سوادان كشور، 9/52 درصد قدر سهم مناطق شهري و 1/47 درصد قدر سهم مناطق روستايي بوده اند. اين آمار براي مردان 8/36 درصد و براي زنان 2/63 درصد بوده است.

از كل جمعيت چهار ميليون و 437 هزاري 9-6 ساله هاي سال 90، 236 هزار و 538 نفر بي سواد بوده اند. اين تعداد با وجود قرار داشتن در سن تحصيل، دور از مدرسه و به عبارتي بازمانده از تحصيل بوده اند. تعداد بي سوادان اين گروه سني 236538 نفر يعني 4/2 درصد كل بي سوادان بوده است. از اين رقم تعداد 119249 نفر يعني 4/50 درصد به مردان و 117289 نفر يعني 6/49 درصد به زنان و همچنين 141486 نفر معادل 8/59 درصد به مناطق شهري و 95052 يعني 2/40 درصد به مناطق روستايي تعلق داشته اند. تعداد بي سواد در گروه سني29-10، 8/9 درصد كل بي سوادان و معادل 950 هزار نفر است. از اين رقم تعداد 415 هزار و 242 نفر يعني حدود 7/43 درصد به مردان و 3/56 درصد به زنان و همچنين 6/43 درصد به مناطق شهري و 4/56 درصد به مناطق روستايي اختصاص يافته است.

از كل جمعيت 49-30 ساله 3/87 درصد معادل 18 ميليون و 758 هزار نفر باسواد بوده اند. در مقابل تعداد بي سواد در اين گروه سني حدود 8/25 درصد كل بي سوادان يعني دو ميليون و 505 هزار نفر بوده است. از اين رقم 6/32 درصد به مردان و 4/67 درصد به زنان و همچنين 4/47 درصد به مناطق شهري و 6/52 درصد به مناطق روستايي اختصاص يافته است. تعداد بي سوادان اين گروه سني 6/35 درصد كل بي سوادان يعني سه ميليون و 456 هزار نفر بوده است. از اين رقم 6/35 درصد به مردان و 4/64 درصد به زنان و همچنين 3/46 درصد به مناطق شهري و 7/53 درصد به مناطق روستايي تعلق گرفته است. رييس سازمان نهضت سواد آموزي در گفت وگو با «اعتماد» خبر داد كه از مجموع سه ميليون و 453 هزار نفر در گروه سني 49-10 سال كه در سرشماري سال 90 خود را بي سواد اعلام كرده بودند، حدود 300 هزار نفر باسواد شده اند. باقرزاده ادامه مي دهد: از اين تعداد 430 هزار نفر تبعه خارجي داريم كه تكليفي در قبال آن از منابع دولتي نداريم. 100 هزار نفر آموزش ناپذير هستند. مثلاضريب هوشي كمتر از 60 دارند و دچار معلوليت هاي ذهني هستند. 900 هزار نفر هم سابقه مدرك نهضت سوادآموزي را دارند و كم سواد محسوب مي شوند.

با احتساب يك ميليون و 200 هزار نفر از مجموع سه ميليون و 456 هزار نفر گروه سني 49-10 سال همچنان بي سوادند كه 600 هزار نفر از اين افراد از اعضاي خانواده دانش آموزان هستند و طرحي در سطح مدرسه براي باسواد كردن آنها قابل اجراست. به گفته باقرزاده قرار است هر مدرسه 10 نفر از اعضاي خانواده دانش آموزان را براي باسواد كردن پوشش دهد. 430 هزار نفر از افراد بي سواد هم به گفته رييس سازمان نهضت سوادآموزي ناشناخته اند و اطلاعاتي از آنها به ثبت نرسيده است. همچنين از گروه سني 20 -10 ساله ها 72 هزار نفر سابقه تحصيلي ثبت شده ندارند.

رتبه بندي استان ها از نظر درصد سواد

بالاترين درصد باسوادي 49-10 ساله ها به استان مازندارن با 7/95 درصد و پايين ترين آن به استان سيستان و بلوچستان با 6/76 درصد اختصاص يافته است. براساس گزارس سازمان نهضت سوادآموزي، اگر بر اين اساس استان ها را به سه گروه بالاتر از ميانگين، در حد ميانگين و پايين تر از ميانگين كشوري تقسيم كنيم، استان هاي مازندران، سمنان، اصفهان، البرز، تهران، يزد، گيلان، خراسان رضوي، فارس، مركزي و قم به عنوان استان هاي بالاتر از ميانگين كشوري و استان هاي همدان، خراسان جنوبي، زنجان، قزوين، آذربايجان شرقي، ايلام، چهارمحال و بختياري، كرمانشاه، گلستان، هرمزگان، اردبيل، كهگيلويه و بويراحمد، بوشهر و خوزستان به عنوان استان هاي در حد ميانگين كشوري و استان هاي خراسان شمالي، كرمان، لرستان، كردستان، آذربايجان غربي و سيستان و بلوچستان به عنوان استان هاي پايين تر از ميانگين قرار دارند.

اعمال محدوديت براي بي سوادان

وجود 10 ميليون بي سواد طي چند وقت گذشته هشدار دولتمردان دولت يازدهم از جمله اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس جمهور را به دنبال داشت. جهانگيري با بيان اينكه در زمينه ريشه كني بي سوادي از جايگاه مطلوبي در سطح دنيا برخوردار نيستيم، گفت: دولت نمي تواند نسبت به جمعيت بي سواد كشور بي تفاوت باشد و براي ريشه كني بي سوادي از هيچ تلاشي دريغ نخواهد كرد. اين هشدارها اجراي طرح هايي همچون سلب امتيازات شهروندي از بي سوادان را از سوي مسوولان سازمان نهضت سوادآموزي مطرح كرد. باقرزاده در مورد محدوديت هاي اعمال شده براي افراد بي سواد مي گويد: طرحي تهيه كرديم كه براساس آن به افراد بي سواد زير 50 سال اجازه داده مي شود طي دوسال به صورت رايگان باسواد شوند. اگر اين افراد در اين مدت از اين فرصت استفاده نكردند يكسري امتيازات از آنها سلب مي شود. او ادامه مي دهد: در صورت تصويب از سوي دولت اين محدوديت ها شامل ممنوعيت و محدوديت بي سوادان در گرفتن مجوزها و موافقت هاي اصولي، پروانه كسب، گواهينامه رانندگي، تسهيلات بانكي و محدوديت در برداشت يارانه مي شود. در حال حاضر سازمان نهضت سوادآموزي براي كاهش آمار بي سوادي طرح هايي همچون طرح آموزش نفر به نفر را دنبال مي كند كه براساس آن هزينه باسواد كردن هر فرد 500 هزار تومان تعيين شده كه سازمان مكلف مي شود براساس قرارداد به فرد آموزش دهنده پرداخت كند.

عملكرد سازمان طي 10 سال

نهايتا در سال 1390 با توجه به رشد نرخ باسوادي سازمان نهضت سوادآموزي به يكي از معاونت هاي سازمان آموزش و پرورش تبديل و واحدهاي استاني آن در وزارت آموزش و پرورش ادغام شد. در حال حاضر اين سازمان بودجه خود را از آموزش و پرورش دريافت مي كند. بودجه اين سازمان در سال 93 با 24 درصد افزايش با احتساب درآمدها و تملك و هزينه پرسنلي به 250 ميليارد تومان رسيد. قاسم جعفري، دبير كميسيون آموزش مجلس در مورد وضعيت بي سوادي به «اعتماد» مي گويد: در مجموع زحمت خوبي كشيده شده اما ما با توجه به شرايطي كه داريم و آمارهايي كه داده مي شود بايد بتوانيم روش هاي نوين تري را در پيش بگيريم. افراد لازم التعليم و كساني كه زير 40 هستند و بايد بي سواد نباشند تعداد زيادي است. اين براي جامعه ما با همه تلاش هايي كه شده و مورد تقدير سازمان هاي بين المللي قرار گرفته كم است.

او ادامه مي دهد: بايد ببينيم مشكل دقيقا چيست كه هنوز بي سواد مطلق داريم. آيا درست گزارش نمي كنند يا برنامه هاي ما درست نيست. شايد عدم وجود الزام آوري در برنامه ها باعث شده كه افراد لزومي به آموزش ديدن نمي بينند. جعفري توضيح مي دهد: بايد سياست هاي تشويقي گذاشت كه افراد تمايل پيدا كنند. از طرفي وجود جنبه هاي الزام آور نيز ضروري است. در بعضي از كشور ها مثلادر قبال تقاضاي تسهيلات توسط افراد از آنها عدم سوءپيشينه مي خواهند كه آيا به خاطر بي سوادي موجب ضرر و زيان به ديگران نشده ايد. ممكن است خيلي از بازماندگان از تحصيل ما كودكان كاري باشند كه به دنبال كار رفته و ديگر كسي از او خبري ندارد. بايد براي اينها اقدامات جدي انجام شود. حجت الله درويش پور، عضو كميسيون آموزش هم در مورد عملكرد سازمان نهضت سوادآموزي به «اعتماد» مي گويد: نهضت سوادآموزي در آغاز كار يعني تا دهه اول عملكرد خوبي داشت ولي در يك دهه آخر سازماني تشريفاتي شده و كارايي قابل قبولي ندارد. دلايل متعددي مي تواند داشته باشد. از جمله اينكه براي استقبال بي سوادان از باسواد شدن چقدر فرهنگ سازي كرديم. شرايط ويژه يي مي خواهد كه بي سوادها تشويق بشوند. مورد ديگر اينكه عملكرد نهضت بيشتر به سمت گزارش كار دادن پيش رفته است تا اينكه بي سوادي را كم كند و به مرز مطلوب برساند. البته مشكلات اقتصادي افراد جامعه هم تاثيرگذار است. بي سوادها اكثرا از طبقه پايين جامعه هستند كه يا وقت نداشته اند يا در محيط هايي مثل روستاهاي دوردست زندگي مي كردند كه نهضت سوادآموزي به آنها دسترسي كمتري دارد. بالابودن سن بعضي از بي سوادان كه ديگر توانايي خوبي در يادگيري نداشتند. اينها مجموعه عواملي است كه باعث عدم موفقيت نهضت سوادآموزي مي شود. بي سوادي بيش از 15 درصد جمعيت كشور در حالي است كه براساس تحقيقات، بي سوادي با وضعيت آسيب هاي اجتماعي رابطه نزديكي دارد.

□ روزنامه اعتماد

گزارش خطا