دكتر جلایی‌پور: تندروها از عدم توافق استقبال می‏‌کنند

میثم سعادت: اخیرا صحبت‌‌هایی از حسن روحانی و جواد ظریف منتشر شده است که گویا نسبت به احیای برجام، کمی ناامید شده‌‌اند. البته بسیاری از اصول‌‌گرایان هیچ‌‌وقت از برجام استقبال نکردند. هم‌‌زمان با برجام، همایش‌‌های «دلواپسیم» و… برگزار کرده و سعی کردند توافق برجام را توافقی ضدملی معرفی کنند؛ زمانی که به مجلس رفتند نیز قانونی تصویب کردند که براساس گفته‌‌های ظریف، مهم‌‌ترین مانع احیای برجام شده است. در این شرایط، وقتی ابراهیم رئیسی به ریاست‌‌جمهوری رسید، همان گروهی که پیش‌‌تر برای تخطئه برجام فعالیت می‌‌کردند، به‌‌عنوان تیم مذاکره‌‌کننده، کار را در دست گرفتند. حالا بعد از یک سال، گویا شکست مذاکرات قریب‌‌الوقوع شده است؛ چنان‌‌چه در سخنان هیچ‌‌یک از طرفین، خبری از امید به توافق نیست. در این‌‌باره، گفت‌‌وگویی با حمیدرضا جلایی‌‌پور، فعال سیاسی اصلاح‌‌طلب داشتیم که در ادامه می‌‌آید:

به‌‌نظر شما، با افول جایگاه میانه‌‌روها در حاکمیت ایران، تا چه اندازه خطر اشتباه محاسبه در مسائل خارجی بیشتر شده است؟

خطر اشتباه محاسبه حتما بیشتر شده است. تجربه گذشته هم این را نشان می‌‌دهد. وقتی سازمان مجاهدین (فرقه رجوی)، تاسیسات هسته‌‌ای ایران را به اسرائیلی‌‌ها و آمریکایی‌‌ها لو داد، ایران در دوره خاتمی بسیار عاقلانه به‌‌انتخاب خود غنی‌‌سازی را تعلیق کرد. بعد همین تندروها که الان مذاکرات را دنبال می‌‌کنند، غنی‌‌سازی را براساس اشتباه محاسبه شروع کردند و گفتند روسیه حتما قطعنامه علیه ایران را در شورای امنیت وتو خواهد کرد، اما روسیه نامرد چنین نکرد و هفت قطعنامه علیه ایران صادر شد. تحریم‌‌ها چنان ویران‌‌گر بود که ترجیح دادیم به‌‌صورت جدی، به مذاکرات برگردیم و درنهایت، با نرمش قهرمانانه برجام شکل گرفت. همین گروه تندرو، کارشکنی کردند و نگذاشتند در آخر دوره روحانی برجام احیا شود.

خطای محاسبه تندروها در دوره رئیسی این بود که می‌‌گفتند ما امتیاز بیشتری از آمریکا می‌‌گیریم یا حد غنی‌‌سازی را بالا می‌‌بریم. ولی در این یک سال، نه‌‌تنها نتوانستند برجام را احیا کنند (یک خط نتوانستند به متن عراقچی بیفزایند)، بلکه تحریم‌‌ها و فقیر شدن ایران ادامه پیدا کرد؛ اکنون ایران در حال از دست دادن فرصت تجهیز و فروش گاز به اروپا است که پس از جنگ اوکراین به‌‌دست آمده بود. واقعا به کشور (به‌‌خاطر رجزخوانی این اقلیت تندرو) ضربه وارد شد.

آیا تصمیم به عبور از برجام و حرکت به‌‌سمت غنی‌‌سازی بیشتر و حتی بمب، از قبل گرفته شده بود و در چارچوب آن این انتخابات شکل گرفت؟

تندروها از اول می‌‌گفتند بمب داشته باشیم چون بازدارنده است. اما به‌‌دلیل هزینه‌‌ها و فتوای حرمت ساخت بمب هسته‌ای از سوی رهبری جرات نمی‌‌کردند نظرشان را اعلام کنند. به‌‌همین دلیل، در عمل، از ابتدا در کار برجام کارشکنی کردند و پس از آن هم، حال که روی کار آمده‌‌اند، قادر نیستند برجام را احیا کنند. لذا می‌‌گویند چه اشکالی دارد که به مرحله گریز هسته‌‌ای برسیم؟! محاسبه اشتباه‌‌ آنها این است که نمی‌‌گویند بعد از گریز هسته‌‌ای، چه کاری می‌‌خواهیم انجام دهیم؟!

به‌‌نظر من، بیست سال سیاست هسته‌‌ای تندروها، توسعه اقتصادی ایران را به‌‌گروگان گرفته است و در مقایسه با امارات، قطر، عربستان و اخیرا عراق و جمهوری آذربایجان، کشور را از حیث توسعه عقب انداخته‌‌اند (و این یک خطای راهبردی علیه امنیت ملی بود. هرچه سیاست ما در قلمروی توسعه موشکی و پهپادی درست بود، در قلمروی هسته‌‌ای خطا بوده و هست). کسی نیست به این تندروها بگوید کشوری که از حیث اقتصادی توسعه‌‌یافته است، اتفاقا چندماهه می‌‌تواند به گریز هسته‌‌ای برسد، مثل ژاپن، آلمان و ترکیه. کشوری که ۶۰‌‌درصد مردمش فقیر شده‌‌اند، با انرژی هسته‌‌ای چه می‌‌خواهد بکند؟! کره‌‌شمالی چه کاری کرده است؟!

آیا با وجود نیروهای رادیکال اصول‌‌گرا که شاکله اصلی ستادهای رئیسی را تشکیل می‌‌دادند و چند سال تخریب برجام توسط بزرگان این جریان، تندروها حاضر به پذیرش توافق هسته‌‌ای هستند؟

به‌‌نظر من، هنوز امید به احیای برجام هست، زیرا اولا بخشی از همین تندروها با توجه به این‌‌که در یک سال گذشته وضع اقتصادی بدتر شده (تورم از‌‌۴۰ به ۶۰‌‌درصد رسیده، نرخ ارز از ۲۳ به ۳۱‌‌هزار تومان رسیده و چاپ پول مدام در حال افزایش است)، برای احیای برجام آمادگی دارند. ثانیا تندروها مشخص نکرده‌‌اند بعد از گریز هسته‌‌ای، می‌‌خواهند کشور را به‌‌کجا ببرند (این تندروها اخیرا به این امید بسته‌‌اند که در جنگ اوکراین به آغوش روسیه تجاوزکار و پوتین بروند).

به‌‌نظر شما، نیروهای بدنه اصول‌‌گرا، از نرسیدن به توافق به‌‌عنوان یک دستاورد استقبال خواهند کرد؟
بله؛ تندروها استقبال خواهند کرد. زیرا درمقابل خطاهای محاسباتی‌‌شان به کسی پاسخ‌‌گو نیستند. مگر اکنون که ایران بر اثر پیامد سیاست‌‌های تندروها فقیر شده است و نخبگان از کشور مهاجرت می‌‌کنند، این تندروها به کسی پاسخ‌‌گو هستند؟! متاسفانه یکی از ویژگی‌‌های کنشگری در نظام سیاسی ایران، این است که می‌‌توان سخنان تند و بی‌‌اساس گفت و به ایران ضربه زد و به هیچ‌‌کس هم پاسخ‌‌گو نبود؛ از آن سو نیز، کنشگران مسئول در جامعه مدنی مثل مصطفی تاج‌‌زاده و وحید اشتری دستگیر می‌‌شوند.