مهندسی ساخت و تولید

رشته ی مهندسی ساخت و تولید، گرایشی از رشته ی مهندسی مکانیک است. مهندسی ساخت و تولید، شامل اجزایی از رشته های مهندسی مکانیک، برق، مواد و صنایع است و فردی که در این رشته فارغ التحصیل میشود باید علم تمامی این رشته ها را دارا باشد. در بین گرایشات رشته مکانیک جامع ترین رشته است. مهندسان ساخت و تولید روش ساخت فراورده را طراحی میکنند. آنها باید با روش های متنوع تولید، مانند برشکاری، تراشکاری، شکل دهی و مونتاژ فلزات آشنا باشند تا بتوانند روند تولید را طرح ریزی کنند. مهندسان این رشته میتوانند دستگاه های بخصوصی را طراحی کنند و برای بهبود فرایند تولید نوآوری هایی را به خرج دهند. مهندسان مراحل تولید را هماهنگ میکنند تا روند هموار و آسان تری از دریافت مواد اولیه تا ساخت و صادر کردن قطعات ساخته شده را داشته باشند.

مهارت و دانش مورد نیاز برای رشته ساخت و تولید

مهندس ساخت و تولید باید علاوه بر علم مکانیک توانایی کسب هنر ها را داشته باشد. رشته ساخت و تولید یک رشته تحلیل و طراحی سیستم های دینامیکی و استاتیکی تلقی میشود.

دروس تخصصی رشته ساخت و تولید

• سیستم های اندازه گیری (مترولوژی): این سیستم ها در مشخص کردن میزان دقت قطعه اهمیت دارند. در این درس از روش های متنوع اندازه گیری قطعات صحبت می شود که با ساده ترین وسیله کولیس تا پیچیده ترین دستگاه های CMM آشنا خواهید شد.
• اونیورسال: اولین دستگاهی که مهندسین ساخت و تولید از آن استفاده می کنند، دستگاه ماشین تراش اونیورسال می باشد که با این دستگاه می توان اکثر قطعات ساده و متقارن را با دقت خوبی تولید کند.
• توانایی ماشینکاری: به منظور افزایش بازده دستگاه تراشکاری یا ماشین کنترل عددی یا حتی دستگاه سنگ زنی و برای محاسبه نیرو و زمان و هزینه تولید قطعه، نیاز به یادگیری تئوری های مربوط به این روش های شکل دهی  است.
• ماشین های کنترل عددی: برای تولید قطعات پیچیده با دقت بالا از این سیستم استفاده می شود. به طوری که با استفاده از دستوراتی که به صورت کد به ماشین داده می شود، بار برداری از قطعه کار انجام می گیرد. با این دستگاه ها می توان حتی پره های توربین را که شکل 3 بعدی پیچیده ای دارند، تراشکاری کرد.
• تست غیر مخرب: در این بخش برای بازرسی قطعات، بدون آسیب رساندن به آنها می باشد. برای مثال پروب التراسونیک را روی قطعه (مانند بال هواپیما) حرکت می دهند تا عیوب آنها را تشخیص دهند زیرا ترک یا عیوب دیگر در داخل قطعه با چشم دیگر قابل تشخیص نیست و به دلیل امنیت و اقتصاد امکان شکستن قطعه برای بررسی عیوب نمی باشد، با وجودی این که با چشم غیر مسلح فقط عیوب بزرگ دیده می شود.
• طراحی قید و بند: برای تکرار پذیری تولید قطعه و یا ماشینکاری قطعات حساس و سخت مثل ماشینکاری روی پره توربین، باید از قید و بند برای طراحی آنها استفاده شود.
• تکنولوژی پلاستیک: هدف این درس معرفی مواد پلاستیک و تولید قطعات پلاستیک با روش های مختلف است. در رشته پلیمر بیشتر به شیمی پلیمر پرداخته می شود و غیر از رشته ساخت و تولید در هیچ رشته ای به تکنولوژی روز پلاستیک پرداخته نمی شود.
• کامپوزیت: با پیشرفت علم نیاز به موادی که دارای استحکام زیاد با وجود وزن خیلی کم باشند، بیشتر شد. این مبحث تا حدودی بر پایه تکنولوژی پلاستیک می باشد. در این مبحث ساخت و مکانیک کامپوزیت ارائه می شود که می توان گفت به روزترین مبحث می باشد.
• ریخته گری: اینجا علم مربوط به طراحی قالب و نحوه ریخته گری فلزات چه به صورت ثقلی و چه به صورت دایکست و یا حتی روش های دیگر مانند ریخته گری دقیق بررسی می شود.
• طراحی و تولید به کمک کامپیوترCAD/CAM: مباحث مربوط به اینکه چگونه با نرم افزار های کامپیوتری می توان روش تولید را تسریع داد بحث می گردد. از جمله آموزش برنامه نویسی در نرم افزار ها نیز در این مباحث اهمیت ویژه ای دارد.
• جوشکاری تخصصی: تئوری ها و علم مربوط به جوشکاری و همچنین روش های مختلف آن در این درس گفته می شود.
• متالورژی: این درس در انتخاب مواد و شناخت مواد به مهندسان کمک می کند.
• عملیات حرارتی: در این مبحث علم مربوط به کار روی فلزات ارائه می شود که چگونه می توان استحکام، سفتی، سختی، تغییر شکل و دیگر ویژگی های مربوط به فلزات را با توجه به نیاز و با استفاده از حرارت تغییر داد.
• کاربرد برق: کاربرد و استفاده از تجهیزات برق و نحوه پیاده سازی آنها در صنعت در این مبحث ارائه می شود.
• طراحی کارخانه: نحوه چیدمان دستگاه ها، نحوه طراحی فضا و وسایل حمل و نقل داخلی کارخانه برای رساندن راندمان به حداکثر در این درس آموزش می شود.

در این رشته لازم است از همان شروع تحصیل تدریس دروس تخصصی شروع شود که بیشتر دروس تخصصی گرایش ساخت دارای منابع فارسی نیستند و اکثر منابع به زبان انگلیسی است و این امر دانشجویان این گرایش را مجبور می کند که از همان ترم اول به فراگیری زبان انگلیسی مشغول شوند و اصطلاحات تخصصی را فرا بگیرند.

هدف رشته ساخت و تولید

هدف این رشته رشد متخصصانی است که با به کار بردن تکنولوژی مربوطه ابزار سازی، ریخته گری، جوشکاری، تراشکاری، آماده کار در زمینه ساخت و تولید ماشین آلات، صنایع کشاورزی، ابزار سازی و خودرو سازی باشند. یک تکنسین رشته ساخت و تولید باید بصورت تئوری و تجربی روش های شناسایی، فرمول بندی (مدلسازی) تحلیل و شبیه سازی مسائل مهندسی مکانیک ساخت و تولید را آموزش میبیند. تمامی فراورده های صنعتی و غیر صنعتی نیازمند به تولید هستند. طرح ریزی و اجرای مراحل تولید (صفر تا صد تولید) بر اساس نظر و عقیده فرد تکنسین انجام میشود.

متقاضی تحصیل در رشته تحصیلی ساخت و تولید باید طراحی فرایند ها و ابزار های ساخت و تولید را یاد بگیرد. برای بهینه کردن مواد، محصولات، روش های ساخت و هزینه در جهت تولید با کیفیت باید با دانش و مباحث کاربردی سایر رشته های مهندسی آشنا باشد.

نقش و توانایی فارغ التحصیلان:

1. اطلاعات فنی مورد نیاز را در کارخانجات ساخت و تولید که توسط مهندسین ارائه می گردد به کارگرا منتقل نمایند.
2. در کارگاه ساخت و تولید برنامه ریزی نموده و مراحل کار را سازماندهی و کنترل نماید.
3. کالای تولیدی را از نظر کیفیت کنترل کند (بازرسی،ارزیابی و عیب یابی)
4. از نظر عملی توانایی انجام مونتاژ، ساخت و تعمیرات را داشته باشد.
5. بعنوان سرپرست یک کارگاه تولیدی را اداره نماید.
6. آموزش کارگران زیر نظر خود را انجام دهد.

مشاغل قابل احراز رشته ساخت و تولید

تکنسین تراشکاری

تکنسین فرزکاری

تکنسین سنگ زنی

مونتاژ قطعات مکانیکی

اپراتور با ماشین های NC،CNC  

سرپرستی کارگاه های ساخت و تولید

درآمد و بازار کار رشته ساخت و تولید

در سالهای اخیر بدلیل گرایش به سمت تولید داخلی و ایجاد تکنولوژی تولید تجهیزات وسایل در داخل کشور، بازار کار تکنسین های ساخت و تولید در کشور رشد چشمگیری داشته است. حقوقی که مهندسین مکانیک دریافت می‌کنند در بخش‌های خصوصی بسیار متفاوت است هر شرکتی با توجه به هدفی که دنبال می‌کند و نوع پروژه که تعریف می کند، دستمزد متفاوتی را برای افراد مشخص می‌کند که این دستمزد اصولا ارتباط با سابقه کار، میزان تحصیلات و توانایی افراد دارد. اگر این افراد کارآفرین باشند و کار مستقلی در حوزه تخصصی شان، راه اندازی کرده باشند، شرایط متفاوت است و آنها با توجه به میزان فعالیت، تخصص، تلاش و پشتکارشان، درآمدهای متفاوتی دارند.

تهیه شده توسط ابراهیمی تولز